از رو به فردا تا نود سیاسی/یمان زمانی

مناظرههاي تلويزيوني مخصوصا با موضوعات سیاسی هميشه براي مردم جالب هستند و افکار عمومی این تولیدات ویژه را با حساسیت و انگیزه پررنگی پیگیری می‎کند. از میزگردها و نشست‎های مناظره‎ای در کشورهای توسعه‎یافته به‎عنوان سوپاپ اطمینانی برای تثبیت نظام‎های سیاسی استفاده می‎شود. در واقع، حاکمیت‎های سیاسی در کشورهای اروپایی و آمریکایی با تهیه و تولید چنین برنامه‎هایی، پایبندی خود را به رعایت حقوق سیاسی افراد و احزاب و احترام به دیدگاه‎های آنان در عین دارا بودن پارامتر اقتدار نشان می‎دهند. نظام‎های سیاسی کشورهای توسعه‎یافته، با برگزاری چنین میزگردهایی در شبکه‎های تلویزیونی و ماهواره‎ای خود، در حقیقت به نوعی بالانس و ایجاد تعادل میان گروه‎ها و عقاید سیاسی موجود در جامعه خودشان دست می‎زنند. چنین ساخته‎هایی این توان و استعداد را دارد که ضمن جذب حداکثری باورها و اندیشه‎های مختلف، یک عامل بازدارنده برای پیشگیری از ساختارشکنی احزاب نیز باشد.

مدتی است که مخاطبان رسانه ملی، شاهد پخش برنامه‎ای از شبکه سوم سیما با عنوان «رو به فردا» هستند که به نوعی برای آن‎ها یادآور روزهای پرشور و حرارت پیش از انتخابات و مناظره‎های تلویزیونی کاندیداهای ریاست‎جمهوری دهم است. «رو به فردا» از این توفیق نسبی برخوردار بوده است که بخشی از مخاطبان را که به بهانه‎های سیاسی با رسانه ملی قهر کرده بودند، وادار به روشن کردن تلویزیون - این جعبه سحرآمیز - کرده و آنان را بر سر سفره رسانه ملی بنشاند. «رو به فردا» را به جرئت می‎توان یکی از مدبرانه‎ترین برنامه‎های صداوسیما پس از انتخابات دهم دانست؛ برنامه‎ای که به باور بسیاری از دلسوزان نظام و کارشناسان عملیات روانی باید خیلی پیش‎تر از این‎ها تهیه و پخش می‎شد. هرچند این برنامه فاصله زیادی با برنامه‎های حرفه‎ای در حوزه مناظرات سیاسی دارد، اما در این فضای غبارآلود، یکی از برنامه‎های مطلوب در خصوص مناسبات سیاسی پس از انتخابات و حتی پیش از آن به‎شمار می‎آید.

در این فضای دو قطبی، وقتی هواداران دو جریان اصول‎گرا و اصلاح‎طلب، هرکدام نماینده خود را در رسانه ملی حاضر می‎بینند، به نوعی احساس خوشایند می‎رسند و خرسند می‎شوند که وکیل آن‎ها در فضایی باز و آزاد، خواسته‎ها، انتقادات، پیشنهادها و اعتراضات آنان را مطرح می‎کند. اما ‎ای‎کاش که تدبیرهایی این‎چنین حرفه‎ای، در همان هفته نخست پس از انتخابات اندیشیده می‎شد.پخش برنامه‎هایی با سبک و سیاق «رو به فردا» در عین آن که شیب تند انتقاد معترضان را به رسانه ملی می‎گیرد، این ذهنیت را نیز که گروه پیروز در انتخابات قصد حذف رقیب خود را دارد، از بین می‎برد. ساخت و پخش ویژه برنامه‎هایی از این قبیل، آن هم در فضای آمیخته به التهاب پس از انتخابات قطعا در تخلیه هیجانات و احساسات منفی افراد معترض اثر مثبت دارد و آن‎ها را از این جهت که خودشان را «صاحب سهم» در رسانه ملی می‎بینند،

اقناع می‎کند.

بهترین کنداکتور برای ساعت پخش این برنامه

هرچند مقطع زمانی پخش «رو به فردا» از نظر کارشناسان مسائل سیاسی و صاحبنظران دیر است- با فاصله چندین ماهه از انتخابات! - اما ساعت پخش آن (22:20) بهترین زمان پخش در کنداکتور صدا و سیماست. در این ساعت، عموم هموطنان این فرصت را دارند که برنامه را مشاهده کنند.



مرزبندی‎ها شفاف‎تر می‎شود

تولید ویژه برنامه‎هایی با سبک مناظره‎های سیاسی سبب شفاف‎تر شدن مرزبندی‎های سیاسی و بالارفتن سطح بلوغ سیاسی و اطلاعات مردم می‎شود. مرزبندی‎ها که شفاف باشد و سطح بلوغ سیاسی که بالاتر برود بر «دانایی سیاسی» مردم افزوده می‎شود. جامعه‎ای که دارای سطح قابل قبولی از «دانستگی سیاسی» باشد، دچار کمترین التهابات می‎شود و افراد آن جامعه، در برخورد با مسائل سیاسی، پخته و سنجیده رفتار می‎کنند.



اعتماد مردم به نظام را افزایش می‎دهد

برنامه‎های دارای رویکرد «باز»، خاصیت «اعتمادزایی» دارند. افراد جامعه زمانی‎که برنامه‎هایی مثل «رو به فردا» را از رسانه‎ای که متعلق به آحاد ملت است مشاهده می‎کنند، از این‎که نظام سیاسی برای آرا و دیدگاه‎های آنان احترام قائل است، به‎نوعی امنیت خاطر دست پیدا کرده و اعتمادشان به حاکمیت افزون می‎شود. این ویژه برنامه‎ها سوپاپ اطمینانی برای حاکمیت به‎شمار می‎رود که سبب تثبیت مقبولیت آن در شبکه‎های اجتماعی می‎شود.



محور برنامه بیشتر «رو به گذشته» است!

در کنار نقاط قوت و مثبت «رو به فردا»، نقاط ضعف پررنگی هم در آن دیده می‎شود که بازنگری در پرداخت به آن را ضروری می‎سازد. برخی بر این باورند که در این برنامه باید نگاه غالب و محور اصلی، «گذشته» یعنی انتخابات و مسائل بعد از آن باشد. در مقابل، گروهی دیگر نیز اعتقاد دارند که بنیان برنامه باید بر محور «آینده» استوار باشد. اما به نظر می‎رسد برای سوژه‎هایی از این دست، هم باید گذشته لحاظ شود هم آینده؛ چراکه گذشته چراغ پیش روی آینده است. اگر کلیت چنین برنامه‎ای بر محور گذشته بچرخد، به تنش‎های موجود در فضای سیاسی و افکار عمومی دامن می‎زند و آتش اختلافات را شعله‎ورتر می‎کند. از دیگر سو، اگر این برنامه تنها به آینده بپردازد، قطعا این ذهنیت منفی را خلق می‎کند که رسانه ملی در حال فرار به جلو برای پنهان کردن حقیقتی در گذشته است! از این‎رو، در آغاز هر کدام از قسمت‎های این برنامه، ابتدا باید گذشته را واکاوی کرد و سپس با طرح پرسش «چه باید کرد؟»، راهکارهای طرفین برای مدیریت آینده مطرح شود.



کمی از دکوراسیون «رو به فردا»

طراحی صحنه و دکوراسیون «رو به فردا» یک طراحی متوسط است که نقاط ضعف اساسی و ملموسی در آن به چشم می‎خورد. نوع رنگ‎هایی که در دکور این برنامه استفاده شده – مثل قرمز و نقره‎ای - نشانگر عدم تسلط طراح صحنه بر مباحث مربوط به روانشناسی رنگ‎هاست. رنگ قرمز نمادی از خشونت و رنگ نقره‎ای نمادی از سردی و بی تفاوتی است! ترکیب این دو رنگ و القای همزمان خشونت و بی‎تفاوتی به مخاطب، او را دچار سردرگمی و دلزدگی می‎کند. برای برنامه‎ای با این سوژه موضوعی که از درجه حساسیت فوق‎العاده‎ای برخوردار است باید از رنگ‎های آرامبخش و صمیمیت‎آور استفاده شود؛ رنگ‎هایی مانند آبی آسمانی، صورتی و...

به‎کار بردن رنگ‎های آرامبخش در چنین برنامه‎هایی سبب تعدیل هیجانات ناشی از مناظره در بینندگان می‎شود و ناخودآگاه آنان را دعوت به آرامش می‎کند.

از سوی دیگر، دکور رسمی و خشک «رو به فردا» با بحث‎های داغ طرح شده در آن از جانب طرفین مناظره تناسبی ندارد و این عدم تناسب، ذهن مخاطب را خسته و کسل می‎کند.



این یک مجری نیست

یکی از انتقادات و ایراداتی که به برنامه «رو به فردا» به‎لحاظ فن انتخاب عوامل وارد است، کاراکتر مجری این برنامه است. برنامه‎های تلویزیونی یا ماهواره‎ای، بر اساس محتوا و ساختارشان، چند گونه هستند:

- برنامه‎های فان (سرگرم کننده): مثل «مسابقه هفته» با اجرای مرحوم منوچهر نوذری، «سیمرغ» با اجرای سید محمد حسینی؛

- برنامه‎های فان - ژورنال (سرگرم‎کننده ژورنالیستی): مانند برنامه «نود» با اجرای عادل فردوسی‎پور؛

- برنامه‎های خبری: مثل اخبار سراسری با اجرای حیاتی، افشار و... ؛

- برنامه‎های تخصصی: همچون سلسله مباحث اندیشه سیاسی و فلسفه با اجرای دکتر مطهرنژاد؛

- شوهای تلویزیونی: از قبیل برنامه‎های مناسبتی در اعیاد با اجرای شومن‎هایی مثل محمود شهریاری و فرزاد حسنی؛

- برنامه‎های کلیشه‎ای؛

- برنامه‎های رسمی: همچون «گفت‎وگوی ویژه خبری شبکه دو» با اجرای مرتضی حیدری.



تهیه‎کنندگان و کارگردانان حرفه‎ای با دقت‎نظر ویژه‎ای عوامل برنامه خود را انتخاب می‎کنند و حساسیت خاصی در گزینش مجری به خرج می‎دهند. اما کاراکتری که مجری برنامه «رو به فردا» دارد به‎دلایل زیر مناسب این برنامه مناظره‎ای نیست و کارویژه‎اش حضور در برنامه‎های کلیشه‎ای و آنتن پرکن است:

اول؛ مجری در برنامه‎های مناظره‎ای باید بی‎طرف باشد در حالی‎که مجری برنامه «رو به فردا» از اعضای فعال ستاد انتخاباتی آقای احمدی‎نژاد و یکی از نویسندگان سایت رجانیوز (سایت حامی دولت) است و بسیاری او را به‎عنوان یک عضو گروه «رایحه خوش خدمت» می‎شناسند. همین امر سبب ایجاد مواضع منفی و تحریکات هیجانی در مخاطبان می‎شود و این حس را در بینندگان ایجاد می‎کند که عدالت و صداقت در چیدمان عوامل مناظره رعایت نشده است.

این مسئله چنین بازتابی را می‎تواند داشته باشد و این پرسش را بیافریند که: «رو به فردا؟» یا «رو به دولت؟» محوریت و بنیاد چنین تولیدی باید در قالب و چارچوب دفاع از اصول انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی تعریف شود و این‎گونه نباشد که از آن تلقی یک رپورتاژ آگهی برای دولت به ذهن متبادر شود.

دوم؛ مجری این برنامه، تسلط و اقتدار کافی را در اداره جلسه مناظره ندارد و همین سبب انتقال نوعی احساس از هم گسیختگی در محتوا و ساختار «رو به فردا» به مخاطبان می‎شود. در حالی‎که چون اسم این برنامه «رو به فردا»ست (فردایی که امروز با برخی مسائل روبه‎رو شده) و با توجه به حساسیت و اهمیت ویژه‎ای که در موضوع برنامه (انتخابات دهم و حوادث پس از آن) نهفته است، نباید خلل‎هایی این‎چنین آشکار در تهیه و پخش آن مشاهده شود. عدم تسلط مجری این برنامه سبب شده و می‎شود که طرفین مناظره از این نقطه ضعف استفاده کرده و با پراکنده‎گویی و طرح نکات انحرافی و فراموضوعی، ضمن اتلاف فرسایشی زمان برنامه، محور مناظره را به سمت و سوهای دلخواه خود ببرند.

خنده‎ها و عکس‎العمل‎های بی‎موقع مجری، آن هم در چنین برنامه مهمی، نوعی عکس‎العمل منفی در مخاطبان ایجاد کرده و بیننده را به این نتیجه می‎رساند که اگر مجری نباشد، برنامه جذابتر است!

سوم؛ مجری این ویژه‎برنامه به فنون اجرا و شگردهای نفوذ بر بیننده تسلط ندارد و همین سبب ایجاد نوعی موضع‎گیری منفی در مخاطب نسبت به مجری می‎شود، در حالی‎که در چنین تولیداتی، مجری باید محور جذب تماشاگران باشد و بتواند در وهله نخست، احساسات آن‎ها را به کنترل در آورد.



بعضی مناظره‎ها ناقص تمام می‎شود

یکی از انتقاداتی که به‎ویژه برنامه «رو به فردا» می‎توان داشت این است که بعضی از مناظره‎ها ناقص تمام می‎شود و این پویایی و انعطاف در برنامه‎ریزی آن لحاظ نشده که یک قسمت دیگر برای اتمام و تکمیل این مناظره ناقص اختصاص داده شود. این نقیصه سبب می‎شود مخاطب نه تنها به پاسخ سئوال‎هایش نرسد، بلکه ابهامات دیگری در این‎باره برایش به‎وجود بیاید. از آن‎جا که فلسفه وجودی چنین تولیداتی، رفع ابهامات موجود در افکار عمومی است باید تا نقطه رفع ابهام تداوم داشته باشد.



هم‎وزن نبودن طرفین مناظره

در این ویژه‎برنامه، عموما هم‎وزنی کفه‎های مناظره رعایت نمی‎شود. وقتی از یک چهره سیاسی که دارای مدرک دکترای علوم سیاسی است دعوت می‎شود، نماینده جریان مقابل هم باید در سطح معلومات و قدرت بیان وی انتخاب شود و یا برعکس. بی‎توجهی به این نکته کلیدی این نتیجه را در بر دارد که برخی به این شائبه دامن بزنند که عوامل این برنامه، تعمدا دست به چنین کاری زده‎اند!



تبلیغات و اطلاع‎رسانی ضعیف

از نقاط ضعف رسانه ملی در جریان پخش «رو به فردا»، اطلاع‎رسانی ضعیف درخصوص روزها و زمان پخش این برنامه است. بسیاری هنوز نمی‎دانند که این برنامه دقیقا چه روزهایی پخش می‎شود و چه روزهایی روی آنتن نمی‎رود. این در حالی است که تبلیغ یک کار تولیدی که متعلق به خود صدا و سیما هم هست، برای رسانه ملی کار سهلی است. مسئولان رسانه ملی باید روی چنین برنامه‎هایی عنایت ویژه داشته باشند. چنین ساخته‎ای این قابلیت را دارد که یک «نود سیاسی» جذاب و اثرگذار باشد. با همه این تفاصیل، ویژه برنامه «رو به فردا» را می‎توان یکی از نقاط قوت رسانه ملی ارزیابی کرد، به شرط آن‎که بر اساس آن‎چه گفته شد، آن را مورد بازنگری جدی قرار دهیم

خطای دو سویه /ناصر ایمانی

بعد از انتخابات و حوادث پس از آن، یک جریان معترض به نتایج انتخابات شکل گرفت که دارای یک بدنه اجتماعی و تعدادی از سران معترض به نتایج انتخابات بود. این سران معترض عبارت از سه از کاندیدای انتخابات و شخصیت‎های سیاسی دیگر بودند.

در این‎جا وارد این تحلیل نمی‎شوم که اساسا علل شکل گرفتن این اعتراضات به لحاظ اجتماعی، روان‎شناختی و سیاسی چه بود؛ اما آن‎چه در صحنه واقعی جامعه اتفاق افتاد، شکل گرفتن اعتراضاتی نسبت به نتایج انتخابات بود و البته وارد این مسئله نمی‎شوم که اعتراضشان درست بود یا نه! به هرحال، این گروه معترض به صحنه آمدند و به محض ورود آنان یک جریان دومی هم در صحنه حضور پیدا کرد. یعنی این گروه دوم سوار بر بستر این اعتراضات مردمی شد و خودش را مطرح کرد. در ابتدای کار، سران و بدنه اجتماعی جریان معترض عموما افراد معتقد به انقلاب، نظام و چهارچوب‎های قانون اساسی بودند. البته روش اشتباهی را پیش گرفتند که وارد این بحث که عملکردشان درست بود یا نه و این‎که چرا این روش اشتباه را پیش گرفتند هم نمی‎شوم. اما این جریان قصد براندازی و مقابله با نظام را نداشتند؛ اگرچه به نظام آسیب وارد کردند. بعد که کمی جریان پیش رفت از فضایی که این‎ها ایجاد کردند، جریان دومی در جامعه شکل گرفت؛ جریانی که قبلا هم در طول سی سال گذشته وجود داشت، فرصتی پیدا کرد و به سازماندهی خود پرداخت. عوامل گروه دوم با برنامه، قصد و کمک‎های داخلی و خارجی برای مقابله با جمهوری اسلامی و براندازی به صحنه آمدند. بهترین بستر برای آن‎ها فراهم شد تا بیایند و خودشان را نشان دهند. این جریان دوم قطعا یک جریان ضد انقلاب و ضدنظام بود و در تمامی صحنه‎ها هرچقدر که از انتخابات فاصله گرفتیم، بیشتر صحنه‎گردان شدند تا روز عاشورا که جریان معترض تحت پوشش رسانه‎ای این‎ها قرار گرفت. متأسفانه رسانه‎های نظام جمهوری اسلامی هم در این داستان تیزبینی لازم را به خرج ندادند و این دو جریان را ابتدا یکسان نگاه کردند. جریان معترض- که مجددا تاکید می‎کنم به این‎که روش و اهدافشان درست بود کاری ندارم- و جریان دوم را سعی کردند یکی بکنند و این کار اشتباهی بود. هم برای نظام و هم برای حل کردن این مسئله. همواره با این جریان معترض به چشم جریان برانداز برخورد کردند. درحالی که قطعا مد نظر مقام معظم رهبری هم این نیست. یعنی ایشان بارها در طول این چند ماه گذشته نسبت به این جریان معترض و سران آن گلایه کردند اما همواره آن‎ها را درون خانواده بزرگ انقلاب دانستند اگرچه گلایه‎های جدی با آن‎ها مطرح کردند. ما هرچه جلوتر آمدیم این جریان معترض کمتر به صحنه آمد و جریان ضدانقلاب و برانداز جای آن را گرفت. اوج آن در روز عاشورا بود که عمدا صحنه، صحنه جولان این جریان برانداز و ضد نظام شد. البته بخشی از جریان معترض هم در روز عاشورا حضور داشتند اما تحت مدیریت جریان برانداز قرار گرفتند و با کمال تأسف، جریان معترض و سران آن‎ها هم اصلا تلاشی برای این‎که صف خودشان را این جریان دوم سوا بکنند، نداشتند و این هم بیشتر به برهم خوردن صحنه کمک کرد. درواقع از دو سو این خطا صورت گرفت. هم از سوی رسانه‎ها و برخی جریان‎های معتقد به نظام که سعی کردند از ابتدای کار، جریان معترض را یک جریان برانداز قلمداد کنند و هم از سوی جریان معترض که سعی نکرد صف خودش را از این جریان برانداز جدا کند. به این ترتیب فضای ابهام و فتنه بیشتر شکل گرفت. جریان معترض، جریان دوم را جزو خودشان نمی‎دانند اما با این هدف که از نیروی اجتماعی آنان برای پررنگ کردن جریان اعتراض استفاده کنند، صف خود را جدا نکردند که خطای بسیار بزرگ و غیر قابل بخششی بود. شاید هم به یک نوعی تصور می‎کردند این جریان معترض باید سلیقه‎های گوناگون را در خودش بپذیرد تا بتواند بیشتر رشد داشته باشد. درحالی که این بحث سلیقه‎های گوناگون نبود، بحث ضدانقلاب و ضد نظام بود. جریان اول هم قطعا بر طبق آن چیزهایی که از فرمایشات مقام معظم رهبری می‎فهمیم جریان ضدنظام نیست. البته جریانی است که در این مدت ضرباتی به نظام زده اما خودشان و اهدافشان و نیاتشان براندازی و مقابله با نظام نیست