٣٠ سال ١٠ دولت/امين كمالزاده

٣٠ سال ١٠ دولت/امين كمالزاده

از سال ٥٨ تا امروز، ١٠ بار انتخابات رياستجمهوري در ايران برگزار شده و پنج رييسجمهور بر مسند رياست دولت تكيه زدهاند. ١٠ دوره انتخابات، كانديداها، شرايط تأييد صلاحيت، ميزان مشاركت مردم و... نكتههاي مهمي است كه هر يك ميتواند موضوع تحقيق مفصل و جامعي باشد. اما اصليترين چيزي كه از مقايسه آمار ٣٠ سال انتخابات رياستجمهوري در ايران بهدست ميآيد، ميزان مشاركت ٨٥ درصدي مردم در دهمين دوره انتخابات رياستجمهوري و رأي ٩٥ درصدي مردم در دور اول رياستجمهوري آيتالله خامنهاي است. ايشان ميان پنج رييسجمهور ديگر با بهدست آوردن ٩٥ درصد آراي شركتكنندگان، محبوبترين رييسجمهور ايران محسوب ميشوند.



دولت مستعجل

اولين انتخابات رياستجمهوري ايران تقريبا يك سال پس از پيروزي انقلاب در تاريخ 5/11/58 برگزار شد. در اين انتخابات ١٢٤ نفر كانديدا شدند كه امام صلاحيت همه را تأييد كردند و پاي ١٠٧ نفر به ميدان رقابت باز شد.

جمعيت واجد شرايط رأيگيري در اين انتخابات ٢٠ ميليون و 857 هزار و 391 نفر بودند كه 86/67 درصد آنان پاي صندوق آمدند و رأي دادند. در آن دوران شوراي نگهبان وجود نداشت، به همين دليل براساس ماده پنج لايحه قانون انتخابات اولين رييسجمهوري ايران كه در 28/9/58 بهوسيله شوراي انقلاب تصويب شده بود؛ وزارت كشور مسئوليت تهيه فهرست داوطلبان رياستجمهوري وتقديم آن به رهبر انقلاب را برعهده گرفت تا امام شخصا درباره تأييد صلاحيت كانديداها تصميم بگيرند.

در اين انتخابات ابوالحسن بنيصدر، وزير دارايي وقت با 10 ميليون و 753 هزار و 752 رأي تقريبا ٧٦ درصد آرا، رييسجمهور شد. نكته جالب اينكه جامعه روحانيت مبارز در بحبوحه انتخاباتي دور اول رياستجمهوري، از بنيصدر حمايت كرد. رقيبان ديگر دكتر حسن حبيبي (وزير علوم و آموزش عالي وقت)، دكتر كاظم سامي (سرپرست جمعيت شير و خورشيد سرخ ايران)، صادق طباطبايي، مسعود رجوي، سيداحمدمحسن (استاندار خوزستان)، داريوش فروهر، صادق قطبزاده و دريادار احمد مدني (اولين وزير دفاع پس از انقلاب) بودند. دوران رياستجمهوري بنيصدر يك سال و نيم بيشتر طول نكشيد. پس از اين مدت با نظر مجلس و حضرت امام، وي از رياستجمهوري عزل و دومين انتخابات برگزار شد.



رييسجمهور شهيد

يك سال از جنگ گذشته بود كه دومين انتخابات رياستجمهوري در تاريخ 2/5/60 برگزار شد. اينبار تأييد صلاحيت داوطلبان با توجه به قانون مصوب مجلس شوراي ملي (اسلامي) در تاريخ 13/4/60 برعهده شوراي نگهبان گذاشته شد. تعداد داوطلبان در اين دوره نسبت به قبل كاهش پيدا كرد. از ٧١ نفر داوطلب، فقط صلاحيت چهار نفر تأييد و به مردم معرفي شدند. در اين انتخابات 22 ميليون و 687 هزار و 17 نفر از مردم ميتوانستند رأي بدهند كه ٦٤ درصد آنها در انتخابات شركت كردند. در اين دوره محمدعلي رجايي با بهدست آوردن ٩٠ درصد آراي مردم رييسجمهور شد. رجايي در دومين انتخابات رياستجمهوري ايران رأي ١٢ ميليون و 770 هزار و ٥٠ نفر از مردم ايران را بهدست آورد و از رقيبانش سيداكبر پرورش (نماينده مجلس)، عباس شيباني و حبيبالله عسگراولادي جلو افتاد. حكم تنفيذ رياستجمهوري رجايي را امام به او دادند؛ رجايي هم با تواضع آن را از امام دريافت كرد و به دستهاي ايشان بوسه زد. در اين انتخابات، جامعه روحانيت مبارز و حزب جمهوري اسلامي از محمدعلي رجايي حمايت كردند.



محبوبترين رييسجمهور

محمدعلي رجايي هشتم شهريور ١٣٦٠ به شهادت رسيد؛ پس از اين اتفاق بلافاصله دستگاههاي حكومتي جمع شدند كه انتخابات ديگري را در تاريخ 10/7/60 برگزار كنند.

در اين انتخابات، ٢٢ ميليون و 687 هزار و 17 نفر واجد شرايط بودند كه ٧٤ درصد آنها شركت كردند. تعداد داوطلبان در اين دوره هم كمتر از قبل شد. ٤٦ نفر متقاضي شركت در سومين دوره انتخابات رياستجمهوري بودند كه صلاحيت چهار نفر آنان بهوسيله شوراي نگهبان تأييد شد. سرانجام آيتالله خامنهاي با بهدست آوردن ٩٥ درصد از آراي كل رييسجمهور شدند. 15 ميليون و 905 هزار و 987 نفر به ايشان رأي دادند كه در آن زمان نماينده شوراي انقلاب و معاون وزارت دفاع هم بودند. سه نفر رقيب آيتالله خامنهاي در سومين دوره انتخابات رياستجمهوري، سيداكبر پرورش (نماينده مجلس)، رضا زوارهاي (معاون وزارت كشور) و دكتر حسن غفوريفرد بودند. جامعه مدرسين حوزه علميه قم، جامعه روحانيت مبارز، حزب جمهوري اسلامي، انجمن اسلامي معلمان و جامعه انجمنهاي اسلامي اصناف و بازاريان همه از نامزدي آيتالله خامنهاي حمايت كردند. نكته قابل تأمل اين انتخابات، رد صلاحيت يا كنارهگيري افراد سرشناس از رقابت بود كه از جمله آنها ميتوان به محمدرضا مهدويكني، علي موحديساوجي و دكتر علياكبر ولايتي اشاره كرد. در تاريخ 17/7/60 مراسم تنفيذ حكم رياستجمهوري سومين رييسجمهور با دست امام خميني(ره) انجام شد تا قبل از سومين انتخابات رياستجمهوري، امام با حضور روحانيون در كارهاي اجرايي بهويژه رياستجمهوري مخالفت ميكردند.



سنت هشت سال يك رييسجمهور

انتخابات چهارمين دوره رياستجمهوري در بحبوحه روزهاي سخت درگيريهاي جنگ و در تاريخ 25/5/64 برگزار شد. شوراي نگهبان بعد از بررسي پرونده و سوابق ٥٠ نفر داوطلب، صلاحيت سه نفر آنان را تأييد و براي شروع رقابت و تبليغات معرفي كرد. در اين انتخابات، 25 ميليون و 993 هزار و 802 نفر ميتوانستند رأي بدهند. ميزان مشاركت مردم در اين دوره ٥٥ درصد بود. اينبار هم آيتالله خامنهاي با بهدست آوردن رأي ١٢ ميليون و 205 هزار و 12 نفر از مردم، نظر ٨٥ درصد از شركتكنندگان در انتخابات را بهخود جلب كردند و رييسجمهور شدند. حبيبالله عسگراولادي (عضو حزب جمهوري و از رهبران مؤتلفه اسلامي)، و محمود مصطفويكاشاني (فرزند آيتالله كاشاني) از رييسجمهور سوم شكست خوردند و براي چهار سال ديگر آيتالله خامنهاي رييسجمهور شدند. نكته قابل توجه اين دوره از انتخابات رياستجمهوري، رد صلاحيت بازرگان است. مهدي بازرگان، اولين نخستوزير ايران پس از انقلاب اسلامي بود كه شوراي نگهبان صلاحيت او را رد كرد.



آيتالله خامنهاي؛ هم رهبر هم رييسجمهور

پنجمين انتخابات رياستجمهوري در 6/5/68 پس از رحلت امام خميني(ره) برگزار شد. آيتالله خامنهاي تا برگزاري انتخابات رياستجمهوري و انتخاب رييسجمهور جديد، هم رهبر بودند، هم رييسجمهور. بهدليل ارتحال امام، رييسجمهور وقت با نظر اكثريت نمايندگان خبرگان در تاريخ 14/4/68 به عنوان رهبر انقلاب معرفي شدند، در حاليكه ٩٦ روز از مدت رياستجمهوري ايشان باقي مانده بود. در فاصله انتخاب رييسجمهور جديد، تمام كارهاي اجرايي كشور با نظر آيتالله خامنهاي انجام ميشد. در اين انتخابات از 30 ميليون و 139 هزار و 598 نفر واجد شرايط رأيگيري حدود ٥٥ درصد مردم در انتخابات شركت كردند. براي پنجمين دوره رياستجمهوري ٧٩ نفر داوطلب شدند كه شوراي نگهبان فقط صلاحيت دو نفر از آنها را تأييد كرد. هاشميرفسنجاني، پنجمين رييسجمهور كشور شد كه در آن زمان رييس مجلس بود. او توانست رأي ٩٤ درصد شركتكنندگان را از آن خود كند. تنها رقيب هاشميرفسنجاني در اين دوره عباس شيباني (نماينده مجلس) بود.



دوره دوم رياستجمهوري هاشميرفسنجاني و ريزش رأيها

براي شركت در انتخاب رييسجمهوری ششم، ١٢٨ داوطلب نامنويسي كردند كه شوراي نگهبان صلاحيت چهار نفر از آنان را تأييد كرد. اكبر هاشميرفسنجاني (رييسجمهور وقت)، احمد توكلي (از منتقدان جدي دولت پنجم و روزنامهنگار)، رجبعلي طاهري (نماينده كازرون و استاندار تهران) و عبدالله جعفر علي جاسبي (رييس دانشگاه آزاد اسلامي)، چهار نامزدي بودند كه شوراي نگهبان آنها را معرفي كرد. در اين انتخابات جامعه روحانيت، جامعه مدرسين حوزه علميه قم و مؤتلفه اسلامي از هاشميرفسنجاني حمايت كردند. ششمين انتخابات رييسجمهوري در تاريخ 21/3/72 برگزار شد و هاشميرفسنجاني با وجود ريزش شديد آرا نسبت به دوره قبل، رييسجمهور شد. احمد توكلي با وجود نقد جريانهاي سياسي و اقتصادي روز و در حاليكه رقيب، چهره مشهوري بود، باز هم توانست 4 ميليون و 26 هزار و 879 رأي بهدست آورد و رقيب جدي ششمین دوره انتخابات باشد.



آغاز هشت سال اصلاحگري

هفتمين دوره انتخابات رياستجمهوري در شرايطي برگزار شد كه هواداران هاشميرفسنجاني بهدليل انتخابات مجلس پنجم منشعب شده بودند. جناحهاي مختلف هر يك دنبال نامزدي بودند كه احتمال پيروزي داشته باشد و در جريان همسو فعاليت كند. مجمع روحانيون مبارز و مجاهدين انقلاب براي معرفي نامزد انتخابات سراغ ميرحسين موسوي رفتند كه با مخالفت او روبهرو شدند. محمد خاتمي پيش از اين وزير فرهنگ و ارشاد هاشميرفسنجاني بود كه با بروز اختلافنظرها استعفا داد و مسئوليت اداره كتابخانه ملي را برعهده گرفت.

٢٣٨ نفر داوطلب نامنويسي كردند كه شوراي نگهبان صلاحيت چهار نفر از آنان را تأييد كرد. علياكبر ناطق نوري (رييس مجلس پنجم)، محمد خاتمي (رييس كتابخانه ملي)، رضا زوارهاي (رييس سازمان ثبت) و محمد محمديريشهري (وزير اطلاعات)، چهار نامزدي بودند كه وارد ميدان رقابت شدند. در اين انتخابات جامعه روحانيت مبارز، جامعه مدرسين، مؤتلفه اسلامي، انصار حزبالله و جريان معترض به هاشميرفسنجاني از نامزدي علياكبر ناطقنوري حمايت كردند. محمد خاتمي هم حمايت گروههاي خط امام، مجمع روحانيون مبارز و كارگزاران سازندگي را پشتسر داشت. ٣٦ ميليون و 466 هزار و 487 نفر واجد شرايط رأيگيري بودند كه تقريبا ٨٠ درصد آنان پاي صندوقهاي رأي حاضر شدند. محمد خاتمي با 20 ميليون و 138 هزار و 784 نفر از شركتكنندگان در انتخابات، رييسجمهور شد.



تأييد صلاحيت ١٠ نامزد

هشتمين رييسجمهور كشورمان در تاريخ 18/3/80 انتخاب شد. در اين انتخابات ٨١٧ نفر داوطلب نامزدي انتخابات رياستجمهوري بودند كه شوراي نگهبان همه را غافلگير و صلاحيت ١٠ نفر را تأييد و معرفي كرد. احمد توكلي، علي شمخاني (وزير دفاع)، عبدالله جاسبي (رييس دانشگاه آزاد)، محمود مصطفويكاشاني، حسن غفوريفرد، منصور رضوي، شهابالدين صدر، علي فلاحيان (وزير اطلاعات دولت هاشميرفسنجاني) و مصطفي هاشميطبا (دبير كميته ملي المپيك) رقيبهاي محمد خاتمي بودند. 42 ميليون و 170 هزار و ٢٣٠ نفر ايراني ميتوانستند در اين انتخابات شركت كنند كه ٦٨ درصد آنها پاي صندوق رأي آمدند. ضريب مشاركت مردم در انتخابات هشتم كاهش و تعداد رأيهاي خاتمي نسبت به دوره اول افزايش پيدا كرد. در تاريخ 11/5/80 رهبر انقلاب حكم تنفيذ محمد خاتمي را صادر كردند.



1014 داوطلب و اولين انتخابات دو دورهاي

براي شركت در نهمين انتخابات رياستجمهوري ١٠١٤ داوطلب ثبتنام كردند كه شوراي نگهبان صلاحيت اكبر هاشميرفسنجاني، محمود احمدينژاد، محمدباقر قاليباف، مهدي كروبي، علي لاريجاني و محسن رضايي را تأييد كرد. مصطفي معين و محسن مهرعليزاده كه نامشان در فهرست مورد تأييد شوراي نگهبان نبود، با نامه تجديدنظر رهبر انقلاب به شوراي نگهبان، در قافله رقابت جا گرفتند. به اين ترتيب تعداد نامزدهاي نهمين انتخابات رياستجمهوري به هشت نفر رسيد. محسن رضايي از شركت در رقابت كنارهگيري كرد و تعداد كانديداها به هفت نفر رسيد. نهمين انتخابات رياستجمهوري در ٢٧ خرداد ١٣٨٤ برگزار شد و در آن هيچيك از كانديداها نتوانستند اكثريت آرا را بهدست بياورند و انتخابات به دور دوم كشيده شد. 46 ميليون و 786 هزار و 418 نفر در دور اول ميتوانستند رأي بدهند كه از اين تعداد 29 ميليون و 400 هزار و 857 نفر پاي صندوقهاي رأي آمدند. هاشميرفسنجاني با ٦ ميليون و 190 هزار و 122رأي و احمدينژاد با ٥ ميليون و 718 هزار و 129رأي به دور دوم رقابت راه پيدا كردند. ميزان مشاركت مردم در دور دوم نهمين انتخابات رياستجمهوري كه سوم تير ١٣٨٤ برگزار شد، ٦٠ درصد بود؛ اين رقم نسبت به دور اول تقريبا سه درصد كاهش يافت. در نتيجه محمود احمدينژاد با ١٧ ميليون و 248 هزار و ٧٨٢ رأي، نهمين رييسجمهور ايران شد. نكته قابل توجه اين دوره انتخابات رياستجمهوري، تجربه انتخابات دو دورهاي و تبليغات دوباره نامزدها در يك هفته فاصله ميان دور اول و دور دوم بود. نوع تبليغات و مناظرههاي دانشگاهي و رسانهاي تأثير ويژهاي در نتيجه انتخابات داشت.



دهمين انتخابات

٢٢ خرداد امسال را يادتان هست، دهمين انتخابات رياستجمهوري. جمعيت واجد شرايط شركت در اين انتخابات ٤٦ ميليون نفر بودند كه از اين تعداد ٣٩ ميليون و ١٦٥ هزار و ١٩١ نفر پاي صندوق رأي آمدند. شوراي نگهبان صلاحيت چهار نفر از داوطلبان را تأييد كرد؛ محمود احمدينژاد، ميرحسين موسوي، مهدي كروبي و محسن رضايي. از مدتها قبل مناظرهها در فضاي سياسي و دانشگاهي آغاز شد و شخصيتهاي مختلف گمانهزنيهاي متفاوتي مطرح ميكردند. در يكي دو هفته آخر با پخش مناظرههاي تلويزيوني كانديداها تنور انتخابات داغتر شد. عده زيادي روزها و شبها در خيابانها درباره كانديداها حرف ميزدند و از شخص مورد نظرشان دفاع ميكردند. اجتماعهاي بزرگي از طرفداران كانديداها در شهرهاي مختلف تشكيل شد و مردم پاي حرف نامزدها نشستند. روز ٢٢ خرداد، ٨٥ درصد مردم پاي صندوق رأي آمدند. احمدينژاد با ٢٤ ميليون و ٥٢٧ هزار و ٥١٦ رأي رييسجمهور شد و رقيب اصلي خود ميرحسين موسوي را با ١٣ ميليون و ٢١٦ هزار و 411 رأي شكست داد.