ناخدا علی غلامزاده با مسئول ساخت ناوشکن‌های ایرانی
شکست درجاسوسی از جماران
ناخدا علی غلامزاده، مسئول پروژه موج، که بخشی از موهای سپید خود را ماحصل تلاشهای شبانهروزی برای تولد اولین ناوشکن ایرانی می‌داند، تلاش کرد در این مصاحبه خوانندگان پنجره را به پاسخ یک سئوال برساند: آیا امکان ساخت جماران در ایران وجود داشت؟ برداشت ما از سخنان مسئول مستقیم ساخت ناوشکن جماران این بود که با محاسبات عادی و مادی، پاسخ به این سئوال منفی است. اما اینکه چنین محصولی به نتیجه رسیده را باید در فاکتورهایی غیر از امکانات سختافزاری جست.
البته آنچه توجه ما را در خلال این گفتوگو بیشتر به خود جلب کرد، بخشی از تاکتیک‌ها و طراحیهای انجام شده برای جلوگیری و مقابله با تلاشهای دشمن در جاسوسی نظامی و صنعتی از این پروژه مهم نظامی بود.
ناخدا غلامزاده اگرچه بهخاطر حفظ تلاشهای صورت گرفته مبنی بر عدم افشای این پروژه، برخی از سئوالات ما را بیپاسخ گذاشت اما تا حدودی، به تشریح نحوه برخورد با تلاشهای «علی اشتری»های دیگر و برنامهریزیهای آنها در این راه پرداخت.
بهنظر می‌رسد عدم گمانهزنیهای مرسوم و فقدان تحلیلهای مبتنی بر وابسته کردن این پروژه به برخی کشورها و همچنین در اختیار نبودن هیچ خبر جدیدی در گزارشها و اخبار غربی‌ها، مصداقی از شکست پروژه جاسوسی از جماران بهشمار می‌رود.
ساخت ناوشکن یک جهش علمی، پژوهشی و صنعتی در عرصه دریایی بود. چطور توانستید از ظرفیت‌های موجود در کشور برای تحقق این امر استفاده کنید؟
نیروی دریایی نیازمند تجهیزاتی است که باید چند خصوصیت مهم را دارا باشند؛ اولین خصوصیت، ماندگاری در شرایط بد دریاست. یعنی تجهیزات تحت هیچ شرایطی نباید از کار بیفتد. دومین خصوصیت این است که باید توان تکرارپذیری در تجهیزات داشته باشیم تا سیستم‌ها بتوانند بلافاصله جایگزین شوند.
دقت تجهیزات، خصوصا سلاح‌ها، باید در بالاترین حد خود باشد چراکه اگر اولین شلیک شما به هدف نخورد، مطمئن باشید دومین موشک را شما از طرف دشمن دریافت خواهید کرد. بنا بر همین بود که امروز تمام سلاح‌های ما برای کاهش خطا، اتوماتیک شده‌اند.
تخصص بسیار بالای پرسنل از دیگر ویژگی‌های نیروی دریایی است. یک کاربر باید بتواند علاوه بر توان راهاندازی سیستم‌ها، اگر اشکالی بهوجود آمد، آن را رفع کرده و نیز اگر اتفاق غیرمنتظره افتاد، بتواند با ابتکار خود آن دستگاه را عملیاتی کند.
این ویژگی‌ها در نیروی دریایی باعث می‌شود تا وقتی ما سفارشی به جایی می‌دهیم، اتوماتیک‌وار، آن صنعت و کارخانه باید سعی کند تا استانداردهای خود را بالا ببرد.
این کار یک پروژه ملی بود و وقتی برای مثال ما به یک آلیاژ مخصوص دست پیدا می‌کنیم، این یک افتخار برای آن کارخانه هم خواهد بود.
یکی از سختی‌های ساخت ناوشکن خصوصا با قابلیت حمل بالگرد، حفظ تعادل آن است. این مشکل چطور حل شد؟
بنا بر تدبیر فرمانده معظم کل قوا، باید ناوشکنی با قابلیت حمل بالگرد و موشک ساخته می‌شد. این به این معنا نیست که مثلا برای حمل بالگرد بیاییم قسمتی از دکل را ببریم، چون وقتی یکبار متحرک مانند بالگرد وجود دارد، بهطور اتوماتیک مرکز ثقل و تعادل بههم می‌خورد. ما باید کاری می‌کردیم که با نشست و برخاست بالگرد این تعادل بههم نخورد.
مشکل دیگر ما این بود که نمی‌شد این ناوشکن را یک تکه ساخت چون دانش این کار را نداشتیم. ناوشکن را که از 7 طبقه تشکیل می‌شد، برای ساخت، بخش‌بندی کردیم.
ما ضعف طراحی داشتیم و دانش این کار در اختیارمان نبود. بخش‌های میانی که راحت‌تر است و شمال بلوک‌های مربعی و مستطیل را همان ابتدای کار و همزمان با توسعه طراحی‌ها ساختیم و کمکم به سراغ بخش‌های پیچیده رفتیم تا به پیچیده‌ترین بخش که همان سینه ناوشکن است، رسیدیم.
همه بخش‌ها را برای ساخت به یکجا ندادیم. مراکز مختلفی این بلوک‌ها را برای ما ساختند و جالب این است که این بلوک‌های سنگین هرکدام بعد از ساخت، باید به جنوب کشور منتقل می‌شد که همین انتقال مستلزم داشتن یک دانش و توان مضاعف بود.
یک خطای کوچک می‌توانست اتلاف هزینه و زمان فراوانی داشته باشد که خوشبختانه در این بخش‌ها اتلاف زمان نداشتیم ولی بهدست آوردن دانش طراحی برای ما زمان‌بر و مشکل بود.
با اینکه پرداختن به سیستم رانش «جماران» کمتر مورد توجه بود، لطفا تا جایی که امکان دارد از ویژگی‌های این قسمت برایمان بگویید.
باید اذعان کرد که با طراحی سیستم رانش ناوشکن جماران واقعا شاهکاری در این عرصه بهوجود آمد. بسیاری از تجهیزاتی که ما بهخاطر تحریم ساختیم، بلافاصله در جاهای دیگر بهکار گرفته شد. برای مثال می‌توان به ساخت شافت اشاره کرد که یکی از پیچیده‌ترین و طولانی‌ترین شافت‌هایی است که در کشورمان ساخته شده.
طول این شافت 26 متر است و کوچکترین انحراف در آن باعث عدم تعادل و شکستن شافت می‌شود. بالانس آن، جنس آن و تراش آن کار بسیار سختی است چراکه قسمتی از این شافت در آب‌های شور است و آب شور موجبخوردگی زیادی می‌شود.
پس جنس شافت باید از آلیاژی باشد که در برابر این خوردگی استقامت کند. حال این آلیاژ می‌تواند در جاهای دیگر مانند کشتی‌سازی و یا صنعت نفت بهکار گرفته شود.
بیشک در فرآیند ساخت «جماران» سرویسهای اطلاعاتی دشمن بسیار درصدد بودند تا به هر نحوی از جریان ساخت ناوشکن اطلاعاتی کسب کنند. چه تدابیری برای این مقابله اطلاعاتی داشتید؟
بخش‌هایی از این پروژه را خودمان در نیروی دریایی ساختیم. ولی بخش اعظمی نیز به جاهای دیگر داده شد و این یک هنر بود که کار در جاهای مختلف پخش شود تا علاوهبر تمرکززدایی، فرصتی پیش بیاید تا صنایع مختلف در تمام کشور بهکار گرفته شوند.
در این پروژه از شمالی‌ترین نقطه کشور تا جنوبی‌ترین و شرقی‌ترین تا غربی‌ترین نقطه درگیر بودند. حتی برخی صنایع در ابتدا همکاری نمی‌کردند چون این کار از توان روتین آنها خارج بود. ما هم تشویق، هم ترغیب و هم بعضا وادارشان کردیم تا بروند بهسمت چیزی که ما می‌خواهیم.
با بومی‌سازی که انجام گرفت، آن دسته اطلاعاتی که باید پنهان نگه‌داشته می‌شد را نزد خود نگه داشتیم.
چون سیستم‌ها ساخت داخل است، پس دشمن اطلاعات دقیقی از آنها ندارد.
البته آنها نیز از تاکتیک‌های مختلفی برای کسب اطلاعات بیشتر از جماران بهره بردند. مثلا حرف‌هایی زده می‌شد تا شاید ما دچار هیجان شویم و اطلاعاتی بدهیم که این امر اتفاق نیفتاد چراکه ما در کنار اطلاع از صنعت مدرن دریایی، از تاکتیک‌های جنگ روانی و تلاشهای اطلاعاتی آنها نیز مطلع هستیم.ولی در همینجا هم عرض میکنم که مطمئن باشید سیستم‌های دریافت اطلاعات ما چه در زیر سطحی، چه سطحی و چه هوایی، متنوع و به اندازه کافی دقیق است.
علی‌رغم اینکه ما یک نیروی بین‌المللی هستیم و در آب‌های آزاد حضور فعال داشتهایم ولی خارجی‌ها اطلاعات زیادی از ما ندارند.
یادتان باشد با اینکه همه دنیا از ساخت ناوشکن جماران مطلع بودند ولی از اینکه چگونه، در کدام منطقه کشور و با چه تجهیزاتی ساخته می‌شود، خبر دقیقی نداشتند و بهخاطر همین اعلام خبر ساخت ناوشکن، بسیاری از تجهیزات حتی تجاری را که امکان استفاده از آنها در ساخت جماران بود، تحریم کردند و ما همه تجهیزات حیاتی را خودمان ساختیم که یکی از علل زمان‌بر بودن ساخت اولین ناوشکن ایرانی، همین مسئله تحریم و حساس شدن دشمنان بود.
اما بخش اعظمی از این تجهیزات در مراکز خارج از نیروی دریایی ساخته شده، آیا از این بابت نگرانی وجود نداشت؟
درست است که یکی از افتخارات و علل پیشرفت روزافزون صنایع دریایی و تجهیزات آن، استفاده از بخش خصوصی و رقابتی بودن تکنولوژی‌ها در این بخش است، اما سیستم‌های اطلاعاتی و حفاظتی ما برای این مسئله نیز چارهاندیشی و برنامه‌ریزی کرده بودند تا در عین سریع انجام شدن کار، لطمهای نیز به حیطهبندی حفاظتی آن نخورد.
روش کار ما اینطور نبوده که از صفر تا 100 انجام این پروژه مهم را به دست یک نفر یا یک گروه خاص داده باشیم.
ما از صفر تا صد پروژه را تقسیم بر چند زیرمجموعه (بر فرض مثال 10 مجموعه) کردیم و این صفر تا دهها را خودمان جمع کردیم. پس حیطه اطلاعات هرکس در حد همان 10 درصد خودش بود.
بسیاری از مراکز صنعتی می‌دانستند که تجهیزات و یا بدنه یک شناور را می‌سازند ولی اینکه این شناور، تجاری است یا نظامی و یا اینکه کجا ساخته می‌شود، برای کسی شناخته شده نبود.
حتی ما که خودمان دستگاهی را طراحی می‌کردیم، اجازه استفاده از آن را نداشتیم. ممکن بود حتی نرم‌افزار و یا ساختارش عوض شود و ما در جریان قرار نگیریم؛ چراکه هرکس باید این مرزبندی را رعایت کند.
برای همین است که در هیچکجا کسی از خصوصیات این ناوشکن چیزی اضافه بر آنچه ما اعلام کردیم، نگفته یا ننوشته است.
قطعه‌سازی هم یکی از ویژگی‌های مهمی است که به برکت ساخت جماران امروز شاهد شکل‌گیری آن در صنعت دریایی هستیم. این کار چقدر می‌تواند در پشتیبانی تجهیزات مهم باشد؟
گاهی ساخت برخی از تجهیزات مقرون به صرفه نیست ولی این حرف در سیستم نظامی معنی نمی‌دهد. چون حتما باید مستقل باشیم و پشتیبانی قطعاتی برای آینده داشته باشیم. برای همین بود که آقا هم فرمودند باید قطعه‌سازی شروع شود. چون تجهیزات یک مسئله است و پشتیبانی قطعاتی هم مسئله دیگر و الان همه این کارها در داخل می‌شود.
با این تفاسیر آیا ساخت ناوهای هواپیمابر نیز در آینده برای ما متصور خواهد بود؟
نیروی دریایی به دانش طراحی و ساخت بدنه دست پیدا کرده است و در این صورت توانایی ساخت شناور در هر اندازه‌ای را داریم و ساخت ناو هواپیمابر نیز در صورتی که مأموریت آن ابلاغ شود، قابل انجام خواهد بود.
اما ناوهای هواپیمابر معمولا بیرون از خلیج فارس هستند چون خلیج فارس مانند یک حوضچه با یک خروجی است پس ناوهای هواپیمابر با آن حجم و ابعاد معمولا در خلیج فارس وارد نمی‌شوند چراکه برای آنها خطر دارد.
این ناوها یک هدف بسیار بزرگ محسوب می‌شوند که با توجه به فاصله کم ساحل در خلیج فارس بهراحتی مورد هدف موشک‌ها و توپخانه واقع خواهند شد.
با توجه به اینکه ناوشکن جماران یک شناور نظامی با قابلیت انجام عملیات در سه بعد زیرسطحی، سطحی و هوایی محسوب می‌شود، توان تسلیحاتی آن در چه حدی است؟
سیستم‌های تدافعی جماران علیه اهداف زیرسطحی به این صورت عمل می‌کند که اهداف را در فاصله بسیار بالا شناسایی کرده و به صورت اتوماتیک به سیستم‌ها منتقل می‌کند. در نهایت، اژدرهای ناوشکن که از پیشرفته‌ترین نوع اژدرها در کشور است، به دو صورت دستی و الکترونیکی بهسمت هدف پرتاب می‌شوند.
توپ‌ها و مسلسل‌های این ناوشکن هم از جمله پیشرفته‌ترین تجهیزات دفاع دریایی است که در ایران ساخته می‌شود و این قابلیت را به «جماران» می‌دهد که علیه هر هدف متحرک یا ثابت واکنش نشان دهند.
در سیستم دفاعی ناوشکن جماران، سنسورهای هوشمندی پیش‌بینی شده است که توانایی برخورد با هرگونه موشک یا تهدیدی از سطح به سطح یا هوا به سطح را دارد.
اگرچه مشابه خارجی این موشک‌ها وجود دارد اما ما به این توانایی رسیده‌ایم که بتوانیم از روش مهندسی معکوس استفاده کرده و در مراحل مختلف به طراحی و ساخت و نیز ارتقای توان و برد آنها دست پیدا کنیم.
ما برای شناسایی و کشف اهداف زیرسطحی تنها به سونار متکی نیستیم؛ همانطور که در سطح دریا نیز فقط به رادار متکی نخواهیم بود؛ چراکه اتکا به یک تجهیزات خاص بزرگترین اشتباه در نیروی دریایی است.
این نهضت ساخت ناوشکن تا کجا ادامه خواهد یافت؟
در جریان ساخت ناوشکن جماران خیلی چیزها یاد گرفتیم. کارهایی کردیم که احتمال فاجعه داشت ولی همه این کارها با توکل بر خدا انجام شد.
ما در انجام این پروژه نه دیمی کار کردیم و نه صد در صد فنی، بلکه کار ما ترکیبی از توکل و دانش بود.
برای ساخت ناوشکن حداقل 7 کشور با هم همکاری می‌کنند و افتخار ما در این است که به تنهایی این کار را کردیم.
ساخت ناوشکن آنقدر برای رهبر انقلاب مهم بود که وقتی در نوشهر به ایشان گفته شد که «جماران» تست‌های نهایی را پشت سر می‌گذارد، فرمودند: «برای افتتاح آن خود من میآیم.»
این کار تا جایی که تمام ناوگان دریایی ما بومی شود، ادامه خواهد داشت و در حال حاضر نیز جماران (2) توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در شمال کشور در حال ساخت است و تا دو سال آینده مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت.
کار ساخت ناوشکن جماران یک اقدام بزرگ و ارزشمند بود که آیندگان به ارزش واقعی آن پی خواهند برد یعنی زمانیکه دیگر به کسی محتاج نیستیم و این خیلی مهم است
جماران خطشکنی مبتنی بر اعتماد به نفس / دریابان علی شمخانی
اردیبهشت سال 1376، هوایی بهاری در بندرعباس حکمفرما بود و رهبر معظم انقلاب نیز در حال بازدید از دستاوردهای جدید نیروی دریایی بودند.
ناوشکن سبلان که سالها بود با مشکلات ناشی از جنگ دست و پنجه نرم می‌کرد و گاه بیم آن می‌رفت که غرق شود، اینک به برکت فعال‌سازی پتانسیل نیروی دریایی و تزریق روح اعتماد به نفس، با تحولاتی اساسی به توان دریایی کشورمان اضافه شده بود، میزبان فرمانده معظم کل قوا بود.
سبلان بیش از 50 درصد تغییر کرده بود و توان تغییرات اساسی در شناورهای سنگین و پیچیده چون سبلان، مهندسان نیروی دریایی را به آن مرحله‌ای رسانده بود که جرأت انجام کارهای بزرگ را در خود پیدا کرده بودند.
حضور ایشان را مغتنم شمرده و همانجا گردشکاری را برای آغاز ساخت اولین ناوشکن ایرانی تقدیم کردیم.
موافقت رهبر انقلاب، ما را در اولین گام بهسمت ایجاد یک تیم تحقیقاتی سوق داد. باید میدانستیم در ایران چه امکاناتی داریم و ناوشکن چه امکاناتی می‌خواهد. از دل آن تیم، دو گروه مجزا برای ساخت ناوشکن جماران و ناوچه موشکانداز کلاس پیکان ایجاد شد.
تصور نشود که تصمیم گرفتن برای ساخت ناوشکن ایرانی بهسادگی روایت آن است؛ نیروی دریایی که موتورهای خود را به فرانسه و انگلیس، شناورهای حتی کوچک را به هلند و تعمیرات را به کشوری دیگر سپرده بود، بهراحتی نمیتوانست انجام چنین پروژه‌ای را در خود هضم کند.
پیش‌بینی اولیه ما، ساخت جماران بر اساس برنامه‌ای 5 ساله بود که با تشدید تحریم، زمان‌بندی آن حدود 8 سال می‌شد، اما کارشکنی‌هایی در این زمینه صورت گرفت که نیازی به تشریح آن در این برهه نیست. مشکلات برنامه‌ریزی با نفت 19 دلاری را هم به این موارد اضافه کنید.
اگرچه مرسوم نبود به بخش خصوصی کارهای مهم دفاعی سپرده شود اما به بخش خصوصی بها دادیم و برخلاف رویه معمول کار، دولت را مسئول و متصدی بخش‌ها نکردیم و بسیاری از هستههای تخصصی خصوصی موجود، ناشی از نگاه آن زمان بود.
«یا تهدید شدن ایران در دریاست و اگر در دریا نباشد، پاسخ به هر تهدید در دریا خواهد بود» این استراتژی ما در تولید تجهیزات دفاعی بود و لذا تلاش کردیم با ساخت تجهیزاتی چون ناوشکن، ناوچه موشکانداز و زیر سطحی طول بازوی دفاعی ایران افزایش یابد. افزایش طول بازوی دفاعی ایران در بخش دریایی و موشکی بهقدری مهم و مؤثر بود که اکنون بر اساس برآوردهای نهادهای اطلاعاتی آمریکا، دو رکن مهم جمهوری اسلامی برای برخورد با هر تهدیدی، قدرت دریایی و موشکی است. باید آنقدر این بازو قدی و در حد نیاز، بلند باشد که دشمنان در هر تصوری، این قدرت را مدنظر داشته باشند.
اگرچه جماران قله‌ای دردستاوردهای دفاعی ایران محسوب می‌شود اما توقف در یک دستاورد دفاعی کار اشتباهی است؛ توقف در جماران درست نیست و باید همت و برنامه‌ریزی برای بهینه‌سازی آن صرف شود. می‌توان و باید جماران‌ها را سبک‌تر، سریع‌تر، با سطوح کم مقاطع راداری و ... ساخت.
یک جمله معروف را باید به خاطر سپرد که هم در عرصه دفاعی و هم در دیگر زمینهها به کمک ما خواهد آمد: «کسانی که منتظر پیروزی اتفاقی هستند، شکست می‌خورند.» لذا هدف‌گذاری صحیح، نیازمند تحلیل درست است.
نباید هیچگاه در یک نقطه ایستاد. همیشه گفته‌ام باید کار ماندگار کنم و خلاق باشم. از امام اعتماد به نفس آموختم و آنرا در حوزه دفاعی اجرا کردم. درود بر کسانی که کار صحیح و هدفمند برای ایران اسلامی انجام دهند.
به یادداشت رهبر معظم انقلاب در دفتر یادبود ناوشکن جماران دقت کنید. دو مسئله مهم خطشکنی و اعتماد به نفس را در کنار یکدیگر مورد تاکید قرار داده و آن را موجب افتخار نسل‌های آینده میدانند. آری؛ جماران خطشکنی مبتنی بر اعتماد به نفس بود
