پاسخ منطقی به حرفهای غیرمنطقی
منوچهر منطقی، مدیرعامل پیشین ایران خودرو، این روزها به یک هواپيماشناس و كارشناس هوافضا تبدیل شده است. زمانیکه در یک نیم روز، وزیر صنایع او را از مدیریت عامل بزرگترین شرکت خودروساز کشور، به بهانه لزوم طراحی هواپیمای پهن پیکر به ساختمان وزارتخانه فراخواند، اصلا فکر نمیکرد، منطقی ساخت هواپیمای پهن پیکر را اینقدر جدی بگیرد. «خود آقای محرابیان که این را به من پیشنهاد کرد، خیلی امیدوار نبود که کار به سرانجام برسد. بیشتر گفته بودند حالا که میخواهیم منطقی را برداریم، برای آنکه تبعات زیادی نداشته باشد، این پروژه هواپیمای پهن پیکر را به او بسپاریم.» اما این روزها هر که نتیجه تحقیقات و طرحهای او را میبیند، به سرانجام کار امیدوار میشود. حالا ایران خودرو در فراق او راه دیگری را میرود. نگاهش به آینده کم فروغ شده و بیشتر حال را میبیند. افزایش تیراژ خودروهای سودآور جای توسعه و طراحیهای جدید را گرفته است. بیماری پرایدی سایپا به ایران خودرو هم سرایت کرده و حالا فقط تولید و سود برای مدیران ایران خودرو مطرح است. بیگمان او یکی از مطرحترین چهرههای اقتصادی سال بود. برداشتن عجیب و غریب او از ایران خودرو و تلاشی که برای به ثمر رساندن ساخت هواپیمای پهن پیکر نشان داد، او را به چهره سال در بخش صنعت بدل کرد. منوچهر منطقی در زمان تحریم برای کشور بیسیم ساخته، رادار ساخته، ماهوارهبر و موتور ملی ساخته، خودروی ملی ساخته، دلیلی ندارد که اگر میگوید «بخواهند پهن پیکر میسازم»، حرفش را نپذیریم.
رنج‌هاي یک پروژه
«درطول عمرم جز لباس سپاه و ايران‌خودرو لباس ديگري بر تن نكرده‌ام.» درست در نخستين روزهاي آغاز سال 88 منوچهر منطقي اين جمله را در مراسم رونمايي از خودرو ملي «رانا» گفت و از ايران‌خودرو خداحافظي كرد. البته بنا بر توصيه احمدي‌نژاد به علي‌اكبر محرابيان او همچنان رييس هيئت‌مديره ايران‌خودرو ماند تا سياست استفاده از نخبگان ادامه پيدا كند. اما اين سياست دست‌كم در ايران‌خودرو يك سال دوام نيافت و او از اين سمت هم كنار گذاشته شد. به هر ترتيب، او قرار است همچنان در صنعت خودرو بماند و البته اين بار نه در يكي از دو خودروساز بزرگ كشور، بلكه در گروه خودروسازي بهمن كه اين روزها سوداي تبديل شدن به سومين خودروساز بزرگ كشور را در سر دارد. اين گروه قرار است بزودي تحركات تازه‌اي در صنعت خودرو آغاز كند. از همين‌روست كه سردمداران خودروسازي بهمن پس از خروج منطقي او از ايران‌خودرو نگذاشتند خانه‌نشين شود و به سرعت او را جذب كردند. گرچه پيش از آن وزير صنايع و معادن پروژه توليد هواپيماهاي پهن‌پيكر را نيز به وي سپرده بود، وضعیت كنوني نشان مي‌دهد كه او براي ادامه حضور در اين صنعت بي‌ميل نيست.
منطقي كيست؟
«براي ساخت رادار در جنگ مشكل داشتيم. كسي هم به ما رادار نمي‌داد. روزي در دفتر كارم نشسته بودم كه جواني لاغراندام و قدبلند وارد شد و گفت اگر به ما امكانات بدهيد با توان داخلي رادار خواهيم ساخت. امكانات داده شد و طولي نكشيد كه آن جوان و تيمش موفق به ساخت اولين رادار ايراني شدند.» اين جمله‌اي‌ست كه اكبر هاشمي رفسنجاني در كتاب خاطرات خود آورده و آن جوان لاغراندام هم كسي نيست جز منوچهر منطقي. بي‌ترديد بسياري از كارشناسان صنايع دفاعي منوچهر منطقي را يك عنصر مهم در طراحي و ساخت رادارهاي موشكي مي‌دانند كه سال‌هاي گذشته ساخت اولين رادار و موشك شهاب 3 را مديريت كرده و در طراحي و ساخت ماهواره اميد تجربياتش را ارائه داده است. اما حدود هفت سال قبل و درست در روزهايي كه صنايع دفاعي كشور به حضور چنين افرادي نياز داشت، منوچهر منطقي بر جاي همنام خود منوچهر غروي كه آن روزها در پي معرفي خودرو ملي «سمند» بر خود مي‌باليد، تكيه زد. او در اين سال‌ها همكاران نخبه خود را از صنعت موشك‌سازي وارد صنعت خودرو كرد تا رويكرد جديدي را در اين صنعت در پيش بگيرد. هر چند كه با رفتن او برخي از مديران و مشاورانش نيز كنار گذاشته شدند تا جواد نجم‌الدين مديرعامل جديد ايران‌خودرو مديراني از خانواده سايپا را به ايران‌خودرو بياورد. منطقي كه در بدو روي كار آمدن احمدي‌نژاد در دولت نهم يكي از گزينه‌هاي اصلي تصدي پست وزارت صنايع و معادن بود، درست در آخرين نشست خود با خبرنگاران اواخر اسفند87 و زماني كه سياست‌هاي اقتصادي دولت را تلخ‌ترين خاطره سال خود خواند، حكم عزل خود را امضا كرد. او در اين نشست اعلام كرد؛ سياست‌هاي اقتصادي دولت 25 درصد زمان مفيد ما را به مسائل حاشيه‌اي اختصاص داد و ما نتوانستيم آن طور كه بايد و شايد برنامه‌هاي خود را عملي كنيم. او در عين حال، جهش صنعت خودرو و اوج شكل‌گيري اين صنعت را به دولت‌هاي هاشمي و خاتمي نسبت داد. اين همان ادعايي است كه بسياري از كارشناسان و فعالان صنعت خودرو نيز به آن اذعان دارند و معتقدند دولت نهم تنها بر موج ايجاد شده در صنعت خودرو از دوره‌هاي قبل سوار شده و به جاي حذف نگاه سياسي از اين صنعت بر استمرار آن تأكيد كرده است. اما در كنار اين موضوعات انتقاد از سياست‌هاي پولي، طرح تحول اقتصادي، طرح دوگانه سوز كردن خودروها، دخالت در قيمت‌گذاري خودرو و برخي دستورات غيراصولي دولتمردان باعث شد منطقي از جمع مردان اين دولت كنار گذاشته شود. او در حالي بركنار شد كه در بهمن‌ماه سال گذشته احمد قلعه‌باني رييس هيئت عامل سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران اعلام كرده بود عمر مديريت در صنعت خودرو ايران از شش سال بيشتر نيست. منطقي نيز كه شش سال از مديريتش در ايران خودرو مي‌گذشت، در پاسخ به قلعه‌باني گفته بود نمي‌دانم آقاي قلعه‌باني اين عدد شش را از كجا آورده است. گرچه به ادعاي شخص وي، طي سال‌هاي اخير هر 15 روز يك بار، خبر بركناري‌اش منتشر شده است، اما نتيجه همان شد كه قلعه‌باني گفته بود.
عملكرد منطقي چه بود؟
چند روزي از پايان عمر دولت دوم خاتمي باقي نمانده بود كه منوچهر منطقي مكلف شد گاو شيرده ايران‌خودرو (پيكان) را از خطوط توليد كنار بگذارد. پايان توليد پيكان آغاز گرفتاري‌هاي منطقي در ايران‌خودرو بود. آن‌گاه كه اسحاق جهانگيري وزير وقت صنايع و معادن بر پيشاني آخرين پيكان توليدي اين شركت نوشت:« پيكان ارابه‌اي بود كه صنعت خودرو ايران بر دوش آن شكل گرفت و اكنون به موزه مي‌رود تا نظاره‌گر اعتلاي صنعت خودرو ايران باشد.» اتفاقي كه حداقل در ايران‌خودرو رخ نداد و آن‌چنان منطقي را در تنگناهاي مالي قرار داد كه بيشتر وقت او صرف پاسخگويي به انتقادات شد. چه بسا پيش از آن ايران‌خودرو به بركت توليد پيكان بهترين وضعيت مالي را داشت، سهام آن بالاترين ارزش را در بورس داشت و سهامداران هم هميشه راضي بودند. اما پس از آن‌كه او نتوانست جانشين مناسبي براي پيكان پيدا كند، فشارهاي مالي بر بزرگترين خودروساز خاورميانه افزون‌تر شد. گرچه مدعي بود ايران‌خودرو اكنون به شركتي تبديل شده كه مي‌تواند محصولاتش را با استاندارد يورو 5 روانه بازارهاي آمريكا و اروپا كند و نام ايران را در فهرست بزرگترين توليدكنندگان خودرو دنيا قرار دهد. طراحي و ساخت سمند LX، سرير، سورن، كاميون ملي، اتوبوس، پژو 206 صندوقدار، خودرو روآ، نخستين موتور پايه گازسوز جهان، موتور ملي و خودرو X12 (رانا) به‌عنوان دومين خودرو ملي اين شركت از مهم‌ترين كارهايي است كه منطقي در طول شش سال مديريت خود در ايران خودرو انجام داد. همچنين در زمان او براي نخستين بار سايت‌هاي توليد خودرو ايراني در خارج از كشور به‌وجود آمد. اما تمام اين اقدامات نتوانست مرهمي بر زخم بزرگ ايران‌خودرو باشد. منطقي تمامي اين اقدامات را در روزهايي به انجام رساند كه ايران‌خودرو با كمبود نقدينگي ناشي از توقف توليد پيكان مواجه شده بود. اين در حالي بود كه سايپا با تكيه بر توليد بيش از 500هزار دستگاه پرايد در بازار خودروهاي ارزان قيمت ايران تركتازي مي‌كرد و سهم خود را در بازار خودرو ايران به مرز 54 درصد رساند. پروژه تندر90 هم چندان دلچسب ايران خودرو نبود و منطقي به هر دري زد تا يك خودرو چيني را به سبد محصولات خود اضافه كند. اما آن‌چنان با واكنش رسانه‌ها و مقامات رسمي كشور از جمله وزير صنايع و معادن مواجه شد، كه راهي جز كنار گذاشتن اين پروژه نيافت. به‌طوري كه حتي محرابيان با بالا گرفتن بحث ورود چري به سبد محصولات ايران‌خودرو اعلام كرد:«تا زماني كه من وزير صنايع و معادن باشم، اجازه نخواهم داد خودرو بي‌كيفيت وارد بازار ايران شود.»
واكنش‌ها به رفتن منطقي
هنگامي كه رفتن منطقي از ايران‌خودرو به حقيقت پيوست، اولين واكنش از سوي محمود احمدي‌نژاد رييس دولت نهم مطرح شد و او تأكيد داشت كه بايد از ظرفيت‌هاي نخبگان صنعت خودرو تا حد ممكن استفاده شود. گرچه بسياري معتقدند منطقي به دليل انتقاد از دولت نهم كنار گذاشته شده است. اما دو گروه عمده ديگر هم بودند كه تا حدودي رفتن منطقي از ايران‌خودرو را مطلوب ارزيابي مي‌كردند. گروه اول سهامداران اين شركت بودند كه در سال‌هاي اخير طعم سود سهام را نچشيده بودند و زيان‌هاي خودروساز بزرگ خاورميانه را برنمي‌تابيدند. چه بسا در آخرين مجمعي كه با حضور منطقي برگزار شد، اعتراضات بيش از پيش بالاگرفت و او به هر دري زد تا سود حداقلي را در مجمع اعلام كند. اين مشكل تا حدي جدي بود كه مسولان وقت ارتباطات ايران‌خودرو از حضور خبرنگاران در مجمع ممانعت به عمل آوردند. گروه دوم نيز قطعه‌سازاني بودند كه موضوع دريافت مطالباتشان از ايران‌خودرو داستان مثنوي هفتاد من شده بود. آنان مدت‌ها بود كه پرداخت‌هايشان با تاخيرهاي چند ماهه مواجه شده و روند توليد براي آنان سخت‌تر شده بود. چه بسا پس از انتشار خبر بركناري او يكي از اعضاي انجمن سازندگان قطعات و مجموعه‌هاي خودرو گفته بود: «رفتن منطقي از ايران‌خودرو اتفاق مباركي بود و در مجموع با توجه به اين‌كه فرد جايگزين مدير اجرايي خوبي بوده و از داخل صنعت آمده، مي‌توان اين عزل و نصب را به فال نيك گرفت.»
«رانا» تمام اندوخته منطقي
ماه‌هاي پاياني حضور منطقي در ايران‌خودرو بود كه او ناگزير به جدي گرفتن پروژه X12 (رانا) شد. گرچه ترديدهايي در مورد موفق شدن اين پروژه داشت، اما راهي بود كه بايد مي‌رفت و دومين خودرو ملي ايران‌خودرو را معرفي مي‌كرد. ترديدي نيست كه «رانا» هم نمي‌توانست جاي پيكان را بگيرد، چه بسا پس از رفتن او جواد نجم‌الدين مديرعامل جديد نيز اين خودرو را كنار گذاشت و اين‌بار او بود كه جدي‌تر به سراغ چيني‌ها رفت. تاكنون اين امر نه تنها محقق نشده بلكه جواد نجم‌الدين مديرعامل ايران خودرو در اولين و آخرين نشست مطبوعاتي خود طي سال88 به اين موضوع اشاره كرد كه «جوانب مختلف اين پروژه در هيئت مديره در دست بررسي است و در صورت داشتن توجيه اقتصادي، توليد اين خودرو، مسئله تامين منابع مالي اجراي پروژه نيز مطرح است. همچنين مهم آن است كه بتوانيم آن را با قيمت مناسب براي مردم توليد كنيم كه پس از بررسي تمام اين جوانب، درخصوص توليد يا عدم توليد اين خودرو تصميم‌گيري خواهد شد.» بيان اين اظهارات از سوي نجم‌الدين گوياي اين واقعيت است كه «رانا» براي ايران‌خودرو چندان دلچسب نيست و آن‌ها همچنان انديشه توليد يك خودرو ارزان‌قيمت چيني را در سر دارند.
میراث منطقی
وقتي بحث خداحافظي منطقي از ايران خودرو جدي شد، آن‌چه بيش از هر چيز دهان به دهان مي‌گشت، بدهي 10هزارميليارد توماني اين شركت بود. چنان‌چه اين ميزان بدهي تقريبا 9 برابر سرمايه ثبتي ايران‌خودرو برآورد مي‌شد. موضوع تا آن‌جا جدي بود كه با وجود دو هزار و 600 ميليارد تومان كسري سرمايه در گردش اين شركت، شوراي‌عالي پول و اعتبار پذيرفت تا 1000 ميليارد تومان اعتبار به اين شركت بپردازد و تاكنون نيز 400 ميليارد تومان آن نيز جذب شده است. از همين رو بود كه مديرعامل «ايران خودرو» راهكارهاي جديدي براي فرار از بحران پيشنهاد كرد. او آن‌چه در «سايپا» تجربه شده بود را به «ايران خودرو» آورد. كاهش تنوع، توقف توليد برخي محصولات و در عوض تمركز روي افزايش تيراژ، توقف فعاليت سايت‌هاي زيان‌ده، ممنوعيت سرمايه‌گذاري جديد و همچنين واگذاري شركت‌هاي قطعه‌ساز هم به موازات در دستور كار قرار گرفت. نتيجه رشد 16 درصدي توليد و فروش اين شركت در ماه‌هاي پاياني سال 88 بود كه موجب شد مديران ايران‌خودرو بتوانند نفس راحتي بكشند اما بهاي اين نفس راحت، توقف روند توسعه ايران‌خودرو در چند سال گذشته بود.
