ناكامي مسئولان فرهنگي در بازگرداندن نخستين منشورحقوق بشر به كشور
بريتانيايي‌ها كورش كبير را به ايران ندادند / مريم افروز
«منشور كوروش به ايران مي‌آيد» ، «آمدن منشور كوروش به تعويق افتاد»؛ اين دو جمله در يك سال گذشته تيتر بسياري از مطبوعات كشور بوده است. جملاتي كه بحث‌ها و واكنش‌هاي بسياري به‌دنبال داشت و عاقبت به قطع روابط ايران با موزه بريتانيا و شكايت سازمان ميراث فرهنگي كشور از انگليس به يونسكو انجاميد. در خرداد ماه سال جاري در توافق موزه بريتانيا و موزه ملى ايران مقرر شد منشور كوروش كه ۱۳۰ سال پيش از كشور خارج شده بود براي نمايش در موزه ملى ايران به كشور بازگردد، كمي بعد، اين زمان به شهريور ماه تغيير يافت. در اين مدت رسانه‌ها اين خبر را در صدر اخبارشان جاي دادند و مسئولان هريك با افتخار توضيحاتي در اين‌باره گفتند. محمدرضا مهرانديش، مدير سابق موزه ملى ايران، اعلام كرد: «همه شرايط لازم با حمايت رييس سازمان ميراث فرهنگى، صنايع دستى و گردشگرى براى ورود اين اثر تاريخى و تنظيم موافقت نامه‌هاى حقوقى مورد نياز دولت در دستور كار قرار مى‌گيرد.»
نيل مك گريگور، مدير موزه بريتانيا، نيز با ابراز رضايت از اين همكارى، از تهيه و ساخت فيلمى به دو زبان فارسى و انگليسى، از آثار نمايشگاه عصر صفوى و همچنين مكان‌هاى مقدس و جلوه‌هاى عصر صفوى در جهت شناسايى فرهنگ و تمدن ايرانى خبر داد.
اما منشور در موعد مقرر به ايران نيامد. موزه بريتانيا در لندن در مرداد ماه اعلام كرد منشور 2500 ساله را به ايران امانت نخواهد داد.
موزه بريتانيا در توجيه نقض قرارداد خود با ايران دليل اين امر را وضعيت سياسي ايران بعد از انتخابات عنوان كرد.اما مقامات ايران هم بي‌تفاوت نماندند و تهديد كردند اگر موزه بريتانيا به قرارداد خود عمل نكند روابط‌شان را با اين موزه قطع خواهند كرد. به‌دنبال اين تهديد گاردين به نقل از «حنا بولتون» مدير روابط عمومي موزه بريتانيا نوشت: «ما هنگامي كه مي‌خواهيم چيزي را قرض بدهيم، بايد بررسي كنيم كه آيا زمان آن مناسب است يا نه. ما به قرض دادن اين منشور به ايران متعهد هستيم و اميدواريم بتوانيم به اين تعهدمان عمل كنيم، اما زمان آن را نمي‌توانيم بگوييم. در زمان حاضر ما در حال بررسي وضعيت در ايران هستيم.» او همچنين در واكنش به تهديد ايران گفت: «تهديد بقايي، رييس سازمان ميراث فرهنگي براي قطع رابطه با موزه بريتانيا تهديد مستقيم نبود. ما رابطه‌اي بسيار قوي با همكاران‌مان در ايران داريم و اميدواريم اين رابطه ادامه يابد.»
اما اين بار سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري ايران در اواخر شهريور ماه با صدور اطلاعيه‌اي و با اشاره به كارشكني‌ها و تعلل موزه بريتانيا درخصوص انتقال منشور كوروش به ايران از تعيين ضرب الاجل دو ماهه براي اين موزه خبر داد. به‌دنبال اين امر «مك گريگور» رييس موزه در نامه‌اي ضمن عذرخواهي از روند وقايع گذشته اظهار داشت: «نماينده موزه بريتانيا براي مذاكره به ايران خواهد آمد و با انتقال منشور كوروش به تهران هيچ مشكلي ندارند.» كمي بعد 150 نماينده مجلس در نامه‌اي به رييس جمهوري، از تلاش نظام براي بازگرداندن منشور كوروش تشكر كردند.طبق توافق جديد قرار شد منشور كوروش 26 دي ماه به ايران بيايد و به جاي سه ماه، چهار ماه در موزه ملي به نمايش درآيد. بار ديگر رسانه ها اين خبر را تيتر صفحات‌شان كردند، اما اين بار با كمي شك و ترديد كه شايد بار ديگر موزه بريتانيا با بهانه‌اي جديد نقض قرارداد كند كه البته همين طور هم شد. بهانه جديد موزه بريتانيا پيدا شدن قسمت گمشده منشور كوروش بود، قطعاتي كه در زمزمه‌ها گفته مي‌شد، كشف جديدي نيستند. برخي مطبوعات انگليس به نقل از «موزه بريتانيا» گزارش دادند، منشور كوروش در سال جاري ميلادي پس از بررسي‌ها براي انطباق دو قطعه كتيبه تازه كشف شده با آن، به ايران قرض داده خواهد شد. اما مطبوعات ايران از بد قولي و بهانه تراشي دوباره موزه بريتانيا انتقاد كردند. در آن زمان رييس سازمان ميراث فرهنگي ايران نيز گفت: «موزه بريتانيا اعلام نكرده كه منشور كوروش را در ايران به نمايش نخواهد گذاشت، بلكه مقداري زمان خواسته و احتمال دارد تا پيش از پايان سال جاري اين منشور به ايران فرستاده شود.» اما فقط چند روز بعد بقايي مواضع جديدي اتخاذ كرده و بار ديگر تهديد كرد كه موزه بريتانيا با اين روند ايران را مجبور به قطع روابط فرهنگي خواهد كرد و رسما گفت كه اگر در چند جلسه آينده به اين نتيجه برسد كه انگليسي‌ها در تحويل كتيبه منشور اخلاقي كوروش وقت‌كشي مي‌كنند، به تمام دنيا اعلام خواهد كرد كه بريتانيا مسائل فرهنگي را به سمت و سوي سياسي كشانده است.
اگرچه موزه بريتانيا مصرانه اعلام مي‌كرد كه حتما منشور كوروش را به ايران امانت خواهد داد و حتي اين‌بار شايد براي دلجويي عنوان كرد كه منشور كوروش را همراه با چهار تكه تازه پيدا شده به ايران خواهد فرستاد، اما اين زمان را به پايان ماه جولاي (خرداد ماه89) موكول كرد. اما گويا بريتانيايي‌ها نمي‌دانستند كه در ايران ضرب المثلي هست كه مي‌گويد: «آزموده را آزمودن خطاست.» بنابراين قلم‌ها تندتر از قبل به نقد امروز و فردا كردن‌هاي موزه بريتانيا پرداختند و مسئولان و كارشناسان لب به سخن گشودند. اين بار دولت ایران كوتاه نيامد و مصرانه گفت: «اگر منشور كوروش به ايران امانت داده نشود، از تاريخ 18 بهمن ماه روابط خود را با اين موزه قطع خواهد كرد.»
بعد از ماه‌ها بحث و جدل عاقبت ايران تهديد چند ماهه خود را اجرايي كرد و در 8 اسفند ماه سال جاري ارتباط خود با موزه بريتانيا را قطع كرد. رييس سازمان ميراث فرهنگي با بيان اين كه عملكرد موزه بريتانيا درباره تعهداتش نسبت به انتقال منشور كوروش كاملا سياسي است، گفت: «سازمان متبوعش از اين پس هيچ‌گونه ارتباطي با موزه بريتانيا نخواهد داشت و نامه‌اي را به همه موزه‌هاي دنيا ارسال مي‌كند كه حتما قبل از انعقاد قرارداد باموزه بريتانيا تأييده‌اي را از وزارت امور خارجه بريتانيا داشته باشند، چراكه عملكرد موزه بريتانيا در باره تعهداتش كاملا سياسي است.» بقايي در ادامه، موضوع شكايت از موزه بريتانيا در يونسكو را مطرح كرد و گفت: «سازمان ميراث فرهنگي براي برپايي نمايشگاهي از منشور كوروش در ايران هزينه‌هايي را متحمل شده است كه براي جبران اين هزينه‌ها از موزه بريتانيا به يونسكو شكايت مي‌كند.» وي تأكيد كرد: «در قطع ارتباط ايران با موزه بريتانيا به طور حتم بريتانيا متضرر خواهد شد، چراكه همواره هيئت‌هاي كاوش آن‌ها به ايران فرستاده مي‌شدند و نمايشگاه‌ها و سمينارهایي نيز در بريتانيا برگزار مي‌شد كه از اين پس ديگر اين تعاملات وجود نخواهد داشت.» منشور كوروش به ايران نيامد و اميد دوستداران ميراث فرهنگي براي ديدن اين ميراث ارزشمند تاريخي در ايران ناكام ماند. اما رييس سازمان ميراث فرهنگي چند روز بعد خبرنگاران را به بازديد از انبارهاي اسف بار موزه ملي برد و گفت: «ما در اين انبارها آثاري داريم باارزش‌تر از منشور كوروش كه بايد ساماندهي و مرمت شده و به نمايش عموم درآيند.»
منشور حقوق بشر كوروش موسوم به استوانه كوروش، استوانه‌اي سفالين است كه در سال ۵۳۹ پيش از ميلاد به فرمان كوروش پادشاه بزرگ هخامنشي ساخته شد، اين استوانه كه جنس آن از گل رس است ۲۳ سانتيمتر طول و ۱۱ سانتيمتر عرض دارد و دور تا دور آن در حدود ۴۰ خط به زبان اكدي و به خط ميخي بابلي نوشته شده است. بررسي‌ها نشان داد كه نوشته‌هاي استوانه در سال ۵۳۹ پيش از ميلاد مسيح به دستور كوروش بزرگ پس از شكست «نبونيد» (بخت‌النصر) و گشوده شدن شهر بابل نوشته شده و پس از آن به‌عنوان سنگ بناي يادبودي در پايه‌هاي شهر بابل قرار داده شده‌است. در حدود سال ۱۲۸۵ خورشيدي (۱۸۷۹-۱۸۸۲) به هنگام كاوش‌هاي باستان‌شناسي در بابل در ميان رودان (بين النهرين)، هرمز رسام، باستان شناس بريتانيايي، استوانه سفالين منسوب به كوروش كبير را يافت. اين لوح سفالين استوانه‌اي همان زمان به اين كشور استعمارگر منتقل شد و تاكنون در بخش «ايران باستان» موزه بريتانيا نگهداري مي‌شود. از آن پس منشور حقوق بشر كوروش تنها يكبار و در جريان جشن‌هاي ۲۵۰۰ ساله ايران به رغم مخالفت دولت وقت بريتانيا، براي چند روز به ايران آورده شد و به نمايش درآمد.
معاون سنتی و صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
بیمه هنرمندان صنایع دستی شاید سال دیگر! / سما حسنی
هنرمندان صنایع دستی در سال‌هایی که دستگاه متولی آن‌ها، مدام درحال چرخش و واگذاری بود، با مشکلات بسیاری روبه‌رو شدند و مانند کودک یتیمی هر از گاهی، سرپرستی سازمان یا وزارت‌خانه‌ای را قبول کردند تا شاید دردشان، درمان شود؛ ولی در این سال‌های هجران، نه‌تنها برخی از هنرمندان پیشکسوت هنرهای سنتی ایران، در عزلت دار فانی را وداع گفتند، از آن بدتر هنرشان هم در اثر غفلت دیگران، فراموش شد؛ اما این پایان داستان نیست، هنرمندان صنایع دستی که جمع زیادی را در کشور شامل می‌شوند، هنوز منتظر توجه مسئولان هستند تا شاید در سایه آن بخشی از مصایب زندگی را تحمل کنند. مشکلات صنایع دستی درحالی‌که شمارش معکوس سال 1388 آغاز شده است، بهانهای می‌شود برای گفت‌وگو با تهمینه دانیالی، معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
برنامههای این معاونت با توجه به آغاز فصل سفرهای نوروزی چیست؟
معاونت هنرهای سنتی و صنایع دستی تصمیم دارد برای عرضه و نمایش بهتر هنرهای سنتی و صنایع دستی در تمام استان‌های کشور، در کنار جشن ثبت نوروز، نمایشگاهی از اقلام صنایع‌دستی استان‌ها را در کاروان‌سرای خانات واقع در خیابان مولوی تهران برپا کند. برپایی این نمایشگاه در کنار جشن ثبت نوروز، فضای مناسبی را برای تولید‌کنند‌گان صنایع دستی و بازدید‌کنندگان، پیش از فرارسیدن نوروز، فراهم می‌کند. علاوه‌بر این در تمام استان‌ها به مناسبت نوروز، نمایشگاههای صنایع‌دستی برگزار می‌شود که با درنظر گرفتن تخفیف بالا، سعی می‌کنیم شرایط بهتری را برای فروش صنایع‌دستی ایرانی در فصل سفر مردم ایجاد کنیم.
هیئت دولت چندی پیش مصوبه‌ای را برای ممنوع شدن فروش اقلام صنایع دستی خارجی در اماکن تاریخی صادر کرد، برای اجرای این مصوبه در نوروز با توجه به حجم مسافران و وجود انگیزه برای فروش این اقلام که اتفاقا قیمت ارزان‌تری دارند، چه تمهیداتی اتخاذ شده است؟
حتما در سایت‌های تاریخی در تعطیلات نوروز، بازارچههای صنایع دستی برپا می‌شوند. این مصوبه نیز که به استان‌ها ابلاغ شده است، اجرایی می‌شود و حتما در نوروز از فروش اقلام خارجی، جلوگیری می‌کنیم. این مصوبه نخست برای اماکن و محوطههای تاریخی استان اصفهان صادر شد؛ اما سپس طبق مصوبه هیئت دولت، قرار شد این محدودیت در اماکن و محوطههای تاریخی کل کشور اتفاق بیفتد. هم‌چنین وزارت بازرگانی مکلف شد، تعرفههای واردات صنایع دستی خارجی را افزایش دهد. وزارت کشور نیز مکلف شد تا با فروشندگان متخلف برخورد تعزیراتی داشته باشد، ما همه این کارها را برای حمایت از صنایع دستی داخلی انجام داده‌ایم.
یکی از سیاست‌های این معاونت، احیای صنایع دستی و رشتههای منسوخ شده در نقاط مختلف کشور است، تاکنون چند رشته منسوخ شده براساس این برنامه، احیا شده‌اند؟
احیای هفت رشته آغاز شده است که تاکنون 60 درصد پیشرفت داشته است. هم‌چنین احیای 33 رشته منسوخ شده صنایع دستی دیگر در مناطق مختلف کشور، درحال پی‌گیری است که تا خردادماه سال آینده به نتیجه می‌رسد و مراحل طراحی و مدل‌سازی آن‌ها برای وارد شدن به خط تولید، تا آن زمان تکمیل می‌شود.
با توجه به مصوبه مجلس برای بیمه صنعت‌گران و قالی‌باف‌ها، این مصوبه از چه زمانی برای هنرمندان صنایع دستی که از مزایای خاصی برخوردار نیستند، اجرا می‌شود؟
با تأکید رییس‌جمهور در 27 مهرماه سال 1387، مصوبه بیمه هنرمندان صنایع دستی به دولت ابلاغ شد و آیین‌نامه اجرایی آن را نیز کمیسیون اجتماعی دولت، آذرماه همان سال تدوین کرد و خوشبختانه اعتبار آن در بودجه سال 1389 لحاظ شده است و این اتفاق برای 150هزار نفری که دادههای آن‌ها در بانک اطلاعاتی صنایع دستی ثبت شده است، حتما رخ می‌دهد و بیمه آن‌ها از مهرماه سال 1388 محاسبه می‌شود، حتی اگر بودجه این بیمه در سال آینده تأمین شود، چون این قانون، مصوبه ابلاغ‌شده رییس‌جمهور است.
در سال‌های گذشته بسیاری از طرح‌های صنایع دستی به‌دلیل کمبود بودجه معطل مانده‌اند و این بخش، معمولا در جذب اعتبارات دولتی بسیار ضعیف بوده است، اکنون وضعیت بودجه صنایع دستی چگونه است؟
در حال حاضر، بودجه صنایع دستی خیلی خوب شده است و مسایلی مانند تجهیز کارگاهها و احیای رشتههای منسوخ‌شده پی‌گیری می‌شوند. امسال هم حدود 500 میلیون تومان بودجه پژوهشی داشته‌ایم که برای سال آینده، این مبلغ افزایش خواهد یافت.
من اصلا درباره جذب اعتبار مشکلی ندارم، چون رییس و معاونت‌های دیگر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خیلی کمک می‌کنند و حتی بخشی از اعتبارات مورد نیاز صنایع دستی از اعتبارات معاونت‌های دیگر این سازمان تأمین می‌شود. اکنون مسایلی را مانند مرمت بناها و تجهیز کارگاهها، معاونت حفظ و احیا انجام می‌دهد و نمایشگاههای صنایع دستی با کمک معاونت گردشگری برگزار می‌شوند و معاونت سرمایه‌گذاری، طرح‌های هنرمندان صنایع دستی را به بانک‌ها معرفی می‌کند. حدود یک‌میلیارد تومان از بودجه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری را در قالب تسهیلات و وام تا سقف 5 میلیون تومان برای تجهیز کارگاههای صنایع دستی اختصاص داده‌ایم که از سوی معاونت سرمایه‌گذاری و طرح‌های سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پی‌گیری می‌شود.
شاید اوضاع بودجه از نظر شما بهتر شده باشد، اما بسیاری از هنرمندانی که برای دریافت اعتبار به بانک‌ها ارجاع داده می‌شوند، معمولا برای تأمین وثیقه با مشکل مواجهاند یا میزان سودی که بانک درنظر می‌گیرد، از توان پرداخت هنرمندان خارج است. برای برقراری تعامل با بانک‌ها اقدام خاصی صورت گرفته است تا هنرمندان زمان دریافت وام با سختی کمتری مواجه شوند؟
برای تحقق این هدف، ما باید مبلغی را به‌صورت یارانه از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پرداخت کنیم که در این‌باره مشکلی نداریم؛ اما درباره بانک‌ها با مسئله ضمانت و وثیقه مواجهیم که این موضوع باید حل شود، چون هنرمند صنایع دستی گاهی به 10میلیون تومان نیاز دارد و نمی‌تواند سند ملکی نزد بانک بگذارد. بنابراین تلاش می‌کنیم، شرایط تضمینی مشابه صندوق مهر امام رضا (ع) را در بانک‌ها ایجاد کنیم و اکنون در حال رایزنی هستیم.
در سخنان خود اشاره‌ای به موضوع نمایشگاهها داشته‌اید، باتوجه به گفتههای برخی هنرمندان به‌نظر می‌رسد نحوه برپایی نمایشگاههای داخلی صنایع دستی تغییر کرده است و در بخش بین‌الملل نیز حضور کم‌رنگ‌تری احساس می‌شود، برای توسعه و بهبود این بخش چه برنامههایی دارید؟
ما دو بخش نمایشگاهی داریم که برخی از آن‌ها از بودجه معاونت صنایع دستی تأمین اعتبار می‌شوند و هر ماه یکی از استان‌ها این نمایشگاهها را برپا می‌کند. نمایشگاههای دیگری هم توسط بخش خصوصی برگزار می‌شوند که این بخش هنگام دعوت از هنرمندان برای تأمین فضای اقامت و تغذیه آن‌ها، مبلغی را می‌گیرد؛ ولی چون هنرمندان در گذشته برای شرکت در نمایشگاههای صنایع دستی پولی پرداخت نمی‌کردند، اکنون برایشان پرداخت این مبلغ سخت است.
ما به حوزه نمایشگاههای بین‌المللی خوب وارد شده‌ایم؛ ولی تمام نگرانی ما این است که هنرمندان صنایع دستی نتوانند در این نمایشگاهها حضور یابند. بنابراین تلاش می‌کنیم، هزینه حضور هنرمندان ایرانی را کشور میزبان قبول کند یا اندکی از آن را هنرمند بپردازد.
تاکنون این اتفاق برای نمایشگاههای کویت، عراق و ژاپن رخ داده است و تصمیم داریم که این برنامه را پیش بگیریم. هنگام انتخاب نمایشگاههای بین‌المللی نیز به بازارهای هدف خود فکر می‌کنیم و برای ما مهم است که بازار درجه یک داشته باشیم. برای نمونه، اسفندماه امسال نمایشگاهی در آلمان برگزار می‌شود و تلاش می‌کنیم، کشور میزبان 50 درصد هزینه حضور هنرمند ایرانی را بپذیرد. این موضوع برای کشور میزبان سخت است و در حال رایزنی هستیم تا این امکان محقق شود.
ادغام صنایع دستی با سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با هدف ارتقای جایگاه صنایع دستی در کشور و بهره‌مندی از ویژگی‌های این بخش‌ها برای بهبود هریک از آن‌ها صورت گرفت؛ اما درحال حاضر با توجه به اینکه در بیش‌تر برنامههای میراث فرهنگی و گردشگری معمولا کمتر از صنایع دستی، فعالان یا مشکلات آن‌ها یاد و به مسائل آن‌ها پرداخته می‌شود، واقعا صنایع دستی در این سازمان چه جایگاهی دارد؟
اکنون یکی از افتخارهای صنایع دستی، حمایت رییس‌جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است. رییس این سازمان، دیگر معاونت‌های خود را برای ارتباط، تعامل و حمایت بیش‌تر از صنایع دستی مکلف کرده است و آن‌ها می‌دانند که گردشگری و میراث فرهنگی در کنار صنایع دستی قرار دارد. یک گردشگر وقتی به بنای تاریخی سفر می‌کند، یک هنر دستی یا یادبودی از آن مکان تاریخی را می‌خرد تا همیشه آن منطقه را به یاد داشته باشد
