وقتی سیاست ترافیک را می‎بلعد /محمد جواد رفیع‎پور

با شروع سال جدید موضوع ترافیك تهران همچنان در ترافیك بحث‌های داغ سیاسی گیر كرده، در حالی که غول ترافیک، پایتخت را در سیطره خود در آورده است. با این که امید می‌رفت در ماه ‎های پایانی سال گذشته، نشست‌های مشترك دولت با مدیران شهری و نمایندگان مجلس به پیش ‎برد مسایل پایتخت و حل معضل ترافیک کمک کند، هر بار به نوعی مهر سیاسی و محرمانه بر صورت ‎جلسه ‎ها زده می ‎شد تا نتیجه ‎ای جز تلف شدن روزانه بیست ميليون ساعت وقت پایتخت نشینان در ترافيك را به دنبال نداشته باشد.

در حالی که دولت ‎مردان مالزی از سال 1995 و در کمتر از چهار سال، «پوتراجایا» پایتخت جدید خود را احداث کرده و بخش اعظمی از ادارات دولتی را همراه با 50 هزار سکنه به آن منتقل کرده ‎اند، در طول چهار سال گذشته، شهر تهران که از آن به عنوان پایتخت اسلامی یاد می ‎شود، تنها در گیرودار احداث منوریل یا توسعه خطوط مترو اسیر بوده است تا شایبه سیاسی کاری در پیش ‎برد امور شهری بیش از پیش قوت گیرد. در این ماجرا دولت و مسئولا‌ن شهری در یك ماراتن رسانه ‎ای بی ‎حاصل، به جدلی ملا‌ل ‎انگیز روی آوردند تا دو طرف، یكدیگر را متهم به سیاسی ‎كاری و همكاری نکردن برای حل مشکلات پایتخت کنند.

مشکلات از کجا آغاز شد؟

ریشه كشمكش‌های میان دولت و شهرداری را باید در سال ‎ها پیش و عزم جدی رییس دولت نهم كه آن هنگام سکان مدیریت شهری پایتخت را در دست داشت، جست ‎وجو کرد. در آن زمان بود كه موضوع مونوریل با جدیت تمام از سوی محمود احمدی ‎نژاد طرح و پی ‎گیری می ‎شد، اما پیروزی شهردار وقت در انتخابات ریاست جمهوری و کوچ او از طبقه هشتم ساختمان بهشت به میدان پاستور، فصل جدیدی از سال ‎نامه مدیریت شهری را رقم زد. این بار پارلمان شهری پایتخت، برسر شاخه ‎ای دیگر از اصول ‎گرایان كه گرد محمدباقر قالیباف جمع آمده بودند، اجماع کردند و رقیب انتخاباتی رییس ‎جمهور را بر مسند ریاست شهرداری تهران نشاندند. اما اختلاف در ایده ‎های مدیریتی محمد باقر قالیباف با سبک مدیریتی محمود احمدی ‎نژاد، اجازه نداد بودجه ‎های دولتی مورد نیاز شهرداری تهران به راحتی به خزانه پایتخت تزریق شود تا بسیاری از مشکلات این کشور – شهر در ترافیک نمود پیدا کند.

منوریل یا مترو؟ مسئله هیچ کدام است

در حالی ‎که کار ساخت مترو لندن از ده ژانویه 1836 آغاز شده و تا کنون نیز ادامه داشته است، این شبکه ریلی هم اکنون با دارا بودن ۲۷۵ ایستگاه و ۴۰۸ کیلومتر طول خطوط، به عنوان طولانی ‎ترین خطوط حمل و نقل درون شهری جهان به شمار می ‎رود؛ به نحوی که در سال ۲۰۰۷، یک میلیارد نفر از متروی لندن استفاده کردند.

اما مدیریت شهری پایتخت ایران و مقامات دولت نهم تنها توانست بر طول ترافیک خیابان ‎های پایتخت بیفزایند. در نخستین گام، دولت نهم با داعیه «مطالعات کارشناسی» تمامی عزم خود را به تبعیت از سیستم حمل و نقل شهری «کوالالامپور» جزم کرده و پایه ‎های منوریل صادقیه را بر زمین زده بود. سردار سابق نیروی انتظامی و شهردار فعلی پایتخت، نیز توسعه پایدار تهران را در گسترش خطوط مترو می ‎دید و توسعه حمل و نقل ریلی را با اولویت مترو دنبال می ‎کرد. در نهایت، تمامی این مسایل باعث شد تا طرح جامع حمل و نقل در گیر ‎و ‎دار اختلافات مدیریتی شهردار تهران و رییس ‎جمهور مسکوت بماند و در سایه شایبه ‎های سیاسی دنبال شود.

طرح جامع در دالان ‎های سیاسی

افزایش کم سابقه آلودگی هوا در پاییز سال گذشته و افزایش آمار مرگ و میر شهروندان، مدیران را بر آن داشت تا با تکمیل زود هنگام طرح جامع ترافیک شهر تهران، بر سیطره غول ترافیک بر خیابان ‎های پایتخت پایان دهند؛ طرحی که یک ماه پس از ارایه آن به شورای اسلامی شهر تهران، بر روی آن مهر سیاسی خورد تا نتیجه زحمات 30 هزار ساعت کار کارشناسی در زمان شهردار قبلی و فعلی در زیر ذره بین ناظران سیاسی دنبال شود و طرح جامع 18 جلدی ترافیک بر روی میز شورای عالی ترافیک خاک بخورد. از همان زمان، افزایش فشار رسانه ‎ای مدیریت شهری برای تصویب هرچه سریع ‎تر طرح جامع ترافیک و اصرار دولت ‎مردان بر انجام کار کارشناسی، زمزمه شکست در تصویب این طرح را رقم زد؛ زمزمه ‎ای که با تعلل شورای عالی ترافیک و اعتراض ‎های شورای اسلامی شهر تهران روبه ‎رو شد و در عمل، نتیجه زحمات سه هزار کارشناس ترافیکی را راهی زباله ‎دان وزارت ‎کشور کرد. این در حالی است که صادق محصولی در آن زمان به تازگی بر صندلی ریاست ساختمان بزرگ میدان فاطمی تکیه زده بود و با ناکارآمد دیدن شرایط فعلی، در اقدامی غیر منتظره، برای بازدید از یک «گره کور ترافیکی»، در میان شهروندان حاضر شد. وزیر کشور در آن برهه با انتقاد شدید از طرح ‎های شهرداری تهران، اقدامات مدیریت شهری در زمینه حمل و نقل عمومی را غیرکارشناسی خواند. این دیدار محلی توسط عالی ‎ترین مقام اجرایی متولی امور شهرها و شهرداری ها، در کمتر از دو ماه به پایان سال، درحالی انجام شد که هنوز در آن زمان اختصاص تمامی اعتبارات مترو از صندوق ذخیره ارزی مسکوت مانده بود.

جلسات مشترک دولت و شهرداری

در این شرایط و با افزایش جنگ رسانه ‎ای دولت ‎مردان و مدیران شهری، خبرکوتاه نخستین جلسه مشترک شهردار تهران و رییس ‎جمهور در ساختمان شهید رجایی میدان پاستور، در حالی روی خروجی سایت ریاست جمهوری قرار گرفت که واژگان «مشترک» و «تعامل» بیش از همه در آن به چشم می ‎خورد. در این شرایط انتظار می ‎رفت تا فصل جدیدی از روابط رییس ‎جمهور و شهردار تهران رقم بخورد و استمرار این جلسات، خط پایانی بر تمامی مناقشات این دو سرشاخه اصول ‎گرا باشد. اعلام خبر دومین و سومین جلسه مشترک رییس ‎جمهور و شهردار، در کمتر از یک ماه درکانون توجه رسانه ‎ها قرار گرفت و چشم بالغ بر ده میلیون پایتخت نشین را به در ‎های بسته سالن جلسات هیئت دولت دوخت؛ جایی که محمود احمدی ‎نژاد و محمد باقر قالیباف در مکالمات رودررو، تمامی مناقشات را کنار گذاشتند تا مهدی چمران، رییس شواری شهر تهران، پس از پایان چهارمین جلسه و هنگامی که برای ترخیص 25 واگن مترو از گمرک به نمایندگان مجلس متوسل شده بود، در راه ‎روهای سبز ‎رنگ بهارستان، روند جلسات را «بسیار خوب» توصیف کند. اما پس از پایان پنجمین نشست مشترک مدیریت شهری و رییس ‎جمهور، صندلی شهردار تهران در تمامی تصویر ‎ها خالی دیده می ‎شد، تا محمدباقر قالیباف اعتراض خود را به روند ادامه این جلسات، با حاضر نشدن در نشست ‎های مشترک نشان دهد. گرچه شهردار پایتخت با بیان این ‎که « در آن زمان دیدار مهمتری داشتم» از بار این فشار شانه خالی کرد، اما یک هفته پس از این اقدام، تمامی معاونان شهردار و تعدادی از اعضای شورای اسلامی شهر تهران این جلسات را نیز سیاسی خواندند، تا مدیریت شهری رویه دیگری را در پیش بگیرد.

طرح ترافیک از افق بهارستان

مدیران شهری، در واپسین روزهای سال گذشته روزنه دیگری را پیدا کردند تا به نوعی خود را پیروز میدان جلوه دهند. این بار طرح جامع ترافیک و سیاست ‎های ترافیکی شهردار تهران، بر روی میز نمایندگان مجلس قرار گرفت تا فراکسیون مدیریت شهری و کمیسیون عمران در جلسات مختلف، میزبان مدیران شهری و مسئولان وزارت کشور باشند. رييس کميسيون عمران مجلس شوراي اسلامي در گفت ‎و ‎گو با «پنجره»، در تشریح نتیجه این جلسات می ‎گوید: «در تمام جلسات مشترک مجلس با مدیران شهری و نمایندگان دولت، مسئولان وزارت کشور وعده دادند که طرح جامع ترافیک تهران را هرچه سریع ‎تر به تصويب برسانند.»علي اکبر آقايي، برآورد اين جلسات را تأکید بر پیش ‎برد مصوبات مجلس در زمینه اجازه به شهرداری ‎ها برای برداشت از صندوق ذخیره ارزی و پیش ‎بینی سهم حمل و نقل عمومی عنوان می ‎کند و می ‎افزاید: «در جلسات مشترک مطرح شد که نمي ‎توان مصوبه مجلس را مبني بر توسعه حمل و نقل عمومي تا سقف 75 درصد بدون در اختيار داشتن طرح جامع محقق کرد.»

رييس کميسيون عمران مجلس با اشاره به اين که تاخيرهاي به وجود آمده براي تصويب طرحي که ساعت ‎ها کار کارشناسي را به همراه دارد، براي مجلس هم تأمل برانگيز شده بود، خاطر ‎نشان می ‎کند: «اختلافات سياسي نبايد در موضوعاتي مانند تصويب طرح جامع حمل و نقل و ترافيک ورود پيدا کند و نبايد کاري کرد که مردم تصور کنند که دليل تصويب نشدن اين طرح گروکشي ‎های سياسي است.»

اما جلسات مشترک در فراکسیون مدیریت شهری و کمیسیون عمران نیز هیچ حاصلی به دنبال نداشت تا این طرح راهی کمیسیون امنیت ملی مجلس شود.

جلسه شبانه دولت ‎مردان، نمایندگان وزارت ‎کشور، مدیران شهری، اعضای شورای شهر و ستاد تبصره 13 با نمایندگان کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز به درازا کشید تا کاظم جلالی، ساعتی پس از پایان جلسه بر تصویب هر چه سریع ‎تر طرح جامع ترافیک و پرداخت بدهی ‎های معوق دولت سخن به میان بیاورد.

چندی نگذشت که در واپسین روزهای سال گذشته، شورای عالی ترافیک با گنجاندن منوریل در طرح جامع ترافیک، آن را به تصویب رساند تا شهرداری نیز چشم ‎انداز ترافیکی پايتخت را در حوزه حمل ‎ونقل عمومي در افق 1404 تنها در قالب یک طرح سوخته تلقی کند.

یدک کشی بار ترافیک از سوی راه ‎ور

هنگامی که طرح ‎های ترافیکی و اختلاف نظر ‎های سیاسی بر ترافیک پایتخت سایه انداخته بود، پلیس راهنمایی و رانندگی با افزایش محدودیت ‎های ترافیکی و تشدید طرح ‎های گذشته، تمامی تلاش خود را برای روان ‎سازی عبور و مرور در پایتخت به کار بست. رییس ‎ پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ در پاسخ به خبرنگار «پنجره» می ‎گوید: «معضل ترافيک شهر تهران، موضوع پيچيده و سختي نيست، ما آن را سخت گرفته ‎ايم. از طرفي با اين موضوع، سياسي برخورد مي ‎شود.» سرهنگ هاشمی که هفته گذشته در حاشيه نهمين کنفرانس مهندسي حمل و نقل و ترافيک با خبرنگاران سخن می ‎گفت، به ناکارآمدي قوانين و مقررات اشاره و اظهار کرد: «ما بايد نگاه خود را نسبت به قوانين و مقررات و ترافيک اصلاح کنيم، چرا که با سخت گرفتن موضوع ترافيک، مشکل شهر تهران را سخت تر مي کنيم.»

اما این ‎بار پلیس راه ‎ور قواعد راهنمایی و رانندگی را سخت ‎ گرفت تا مشکل ترافیک تهران آسان شود. پلیس راه ‎ور تهران بزرگ در حالی به تنهایی تمامی مشکلات ترافیکی پایتخت را یدک می ‎کشد که به نظر می ‎رسد در سال جاری نیز شهروندان با مشکلات عدیده ‎ای در زمینه تردد در پایتخت و استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی روبه ‎رو باشند.

اما سال 88...

تجربه ناخوشایند برخورد سیاسی با ترافیک تهران در سال گذشته که منجر به تعلل دولت در پرداخت اعتبارات حمل ‎ونقل عمومی به شهرداری تهران شد، در روزهای آغازین سال ٨٨ نیز موجب افزایش نگرانی‌ها درباره ادامه روند سیاسی‌کاری در مدیریت شهری تهران شده است؛ به ویژه آن ‎که در آستانه انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری و آرایش جریان ‎های سیاسی و مهره چینی ‎های احتمالی، ادامه تاثیر اختلافات سیاسی در مسایل شهری را بیش از پیش محتمل می ‎سازد. سال گذشته جلسات مشترک احمدی ‎نژاد و قالیباف، نه‌تنها تاثیری در کاستن اختلافات سیاسی در مسایل شهری پایتخت به دنبال نداشت، بلکه حتی با نشانه‌هایی نظیر «قهر کردن» شهردار تهران و ترک جلسات توسط او، بر آتش اختلافات افزود و طرفین را بیش از گذشته مقابل یکدیگر قرار داد. در این حال، حسن بیادی با بیان این ‎که «احتمال ادامه اختلافات در سال جدید وجود دارد»، خواستار پایان برخورد سیاسی با بزرگترین معضل پایتخت شد.

نایب رییس شورای اسلامی شهر تهران که همواره بیش از سایر اعضای شورا مناقشات دو طرف را سیاسی جلوه می ‎داد، در پاسخ به «پنجره» با تأکید بر این ‎که در سال جدید نیز نباید بی ‎تفاوت از کنار دغدغه‌های حمل ‎ونقل عمومی گذشت، یادآور می ‎شود: «اگر همه اذعان دارند که معضل جدی پایتخت، ترافیک و آلودگی هواست، پس باید دست ‎به ‎دست هم بدهند تا این معضل در سال ٨٨ کاهش یابد.»

حسن بیادی معتقد است اگر دغدغه دولت ‎مردان و مدیران شهری بر رفع مشکلات ترافیکی استوار است، باید تصمیم‌گیری در مورد مسایل حمل ‎و ‎نقل عمومی از لیست موضوعات سیاسی خارج، و وارد حوزه کارشناسی و تخصصی شود. سخن ‎گوی جمعیت آبادگران جوان با ابراز تأسف از بی ‎نتیجه ماندن جلسات سال گذشته رییس ‎جمهور با رییس شورای شهر و شهردار تهران، می ‎گوید: «این جلسات، بیشتر چند جلسه سیاسی بود که نتوانست به رفع دغدغه‌های ترافیکی کمک کند.»