9 انتخاب 6 رییس‌جمهور /مروری بر تحولات دورههای نهگانه انتخابات رياستجمهوري در ایران /روحا... محمودیان
|
40
41
|
| هایپر مدیا | مرکز جامع خدمات رسانه ها / نگارش روزنامه |
|
|
|
اندازه فونت |
|
پرینت |
|
برش مطبوعاتی |
|
لینک خبر | جابجایی متن |
|
نظرات بینندگان |
9 انتخاب 6 رییس‌جمهور /مروری بر تحولات دورههای نهگانه انتخابات رياستجمهوري در ایران /روحا... محمودیان
358 روز پس از ورود امام خميني(ره) به ايران، اولين انتخابات رياست جمهوري تاریخ این کشور، در روز پنجم بهمن 1358 برگزار شد. انتخابات رياست جمهوري، چهارمين انتخابات حكومت جديد ايران بود. در سال 1358، پنج انتخابات در ايران برگزار شد و اركان نظام جمهوري اسلامي ايران شكل گرفت. همه پرسي تغيير رژيم ايران و تأييد 2/98 درصدي مردم، براي شكل گيري جمهوري اسلامي ايران، اولين انتخاب مردم ايران بود كه در دوازدهم فروردين 58 صورت گرفت. انتخاب خبرگان، تدوين قانون اساسي و همه پرسي تأييد قانون اساسي، دومين و سومين حضور مردم در صحنه انتخابات بود كه در پنجم مرداد و یازدهم آذر برگزار شد. با تدوين و طراحي ساختار حقوقي و قانوني كشور، نوبت به انتخاب رييس جمهور و نمايندگان مردم در مجلس شوراي اسلامي رسيد كه در پنجم بهمن و بیست وچهارم اسفند اين سال، در انتخاباتی پرشور و حماسي توسط مردم برگزیده شدند. در چهارم اسفند ماه نيز آيت ا... بهشتي، از سوی امام خميني به رياست ديوان عالي كشور منصوب شد و در نتيجه تا پايان سال 58، اركان نظام سياسي ايران تأسيس شدند و شروع به فعاليت نمودند. به اين ترتيب، مردم انقلابي ايران با حضور مستمر در عرصه سياسي كشور، نظام نوپاي جمهوري اسلامي را در برابر دشمنان خود بيمه كردند و پايه هاي حكومت جديد را بنا و جمهوري اسلامي ايران را پايه گذاري نمودند.
نظام سیاسی ایران در حال شکل گیری بود و گروه های مختلف سیاسی تلاش می کردند تا نظرات و روش های خود را ابراز دارند و در نظام سیاسی جدید، نقش آفرینی کنند. مطبوعات و ارگان های احزاب، فعال بودند و اندیشه های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی خود را ترویج می کردند. میتینگ ها و جلسات سیاسی برگزار می شد. دانشجویان در نقد و بررسی نظریات و اندیشه های گروه ها و نحله های مختلف کشور پیشرو بودند و در جریان تغییر و تحولات جامعه انقلابی ایران نقش کلیدی ایفاء می کردند.
در این میان، دانشجویان پیرو خط امام (فاتحان لانه جاسوسی) در تحلیل وضع کشور به این جمع بندی رسیدند که خطر استکبار جهانی به رهبری ایالات متحده آمریکا، در ایران بسیار است و سفارت این کشور تبدیل به کانون فتنه و توطئه علیه انقلاب مردم ایران شده است. با این تحلیل، جوانان دانشجو لانه جاسوسی آمریکا را تسخیر کردند و انقلاب دوم را رقم زدند.
به این ترتیب، دولت موقت به نخست وزیری بازرگان که پیام حرکت انقلابی مردم ایران را درک نکرده بود و از ابتدا با رویکردی محافظه کارانه و غیرانقلابی، دولت انقلاب را اداره می کرد، عاقبت تاب نیاورد و از اداره کشور کناره گیری کرد و مدیریت کشور در اختیار شورای انقلاب قرار گرفت.
دولت موقت در اداره کشور موفق نبود و از پشتوانه توده های انقلابی مردم محروم ماند و نتوانست برای تأمین کشور از تمام توان مردم استفاده کند، چنان که حاصل آن شهادت آیت ا... مطهری و سپهبد قرنی بود. از سوی دیگر، کارگزاران دولت موقت، غالبا به لحاظ اندیشه ای، وامدار اندیشه های التقاطی و غربی بودند و به توانایی اسلام در اداره جامعه باور نداشتند، که این خود مشکلاتی را برای کشور ایجاد کرد.
شورای انقلاب به پشتوانه مردم انقلابی، نظرات رهبر انقلاب را به پیش برد و با کمک نهادها و تشکیلات مردمی، همه پرسي تأييد قانون اساسي و انتخابات ریاست جمهوری را برگزار کرد.
در تاريخ 4/10/58، كيهان در گمانه‌زني‌هاي خود در مورد كانديداهاي احتمالي، از بني‌صدر، قطب‌زاده، بازرگان و غلامحسين صديق (از نيروهاي جبهه ملي) به عنوان داوطلبان شركت در انتخابات رياست جمهوري نام برد. از اين پس، گروه‌هاي سياسي وارد ميدان رقابت شدند و با انتشار بيانيه‌هايي، نامزد منتخب خود را به مردم معرفي و ضمن برشمردن اوصاف و شايستگي‌هاي او، خواستار حمايت مردم از نامزد موردنظرشان براي پيروزي در انتخابات شدند. ابوالحسن بني‌صدر، وزير اقتصاد و دارايي، نيز در همين ايام به صورت تلويحي اعلام كرد كه رسما دست به فعاليت انتخاباتي خواهد زد.
جامعه مدرسين حوزه علميه قم، پس از چند نشست، ابوالحسن بني‌صدر را كانديداي رياست جمهوري اعلام كرد. البته بعدها مشخص شد كه اين توافق اوليه بوده است و تنها بخشي از جامعه مدرسين، با اين نظر موافق بوده‌اند، لذا پس از رايزني‌هاي فراوان، از نظر اول خود عدول، و به نامزدي جلال الدين فارسي ابراز تمايل كردند.
جامعه روحانيت مبارز نیز در 12/10/58 بني‌صدر را كانديداي مورد حمايت خود معرفي كرد. در اين ميان، آيت‌ا... مهدوي كني، دبيركل جامعه روحانيت مبارز، نسبت به اين انتخاب نظر خوشي نداشت و به حسن حبيبي، ديگر نامزد انتخاباتي، متمايل بود و او را براي رياست جمهوري فرد صالحي مي‌دانست.
صادق خلخالي از اولين كساني بود كه آمادگي خود را براي حضور در انتخابات رياست جمهوري اعلام كرده بود، اما مدتي بعد به نفع بني‌صدر كنار رفت. با وجود این، به فاصله اندكي در يك اظهارنظر رسمي، گفت: «در وضع فعلي كه هرج و مرج مصنوعي به وسيله ايادي خودفروخته و وابسته به ايالات متحده آمريكا و صهيونيسم بين‌المللي، در كشور هر روز گسترش مي‌يابد، با توجه به قاطعيت فوق‌العاده، مجددا كانديداتوري خود را اعلام مي‌كنم.» در همين روز، خلخالي بار ديگر تغيير موضع داد و در مصاحبه با «كيهان» گفت: «من هيچ كس را در مقابل خودم براي احراز اين پست قبول ندارم، ولي به حكم اجبار، بني‌صدر را مورد تأييد قرار مي‌دهم و به احتمال 90 درصد بني‌صدر ریيس‌جمهور خواهد شد.»
در 25/10/58 احتمال كناره‌گيري فارسي، به خاطر شبهه قانون اساسي و ايراني الاصل نبودن او مطرح شد. اين مسئله حزب جمهوري را با وضعيت دشواري مواجه ساخت. از طرفي نیز رقيب اصلي انتخاباتي آنان، يعني ابوالحسن بني‌صدر، از حمايت گسترده برخوردار بود و ديگر فكر نمي‌كردند بتوانند جايگزين مناسبي براي فارسي انتخاب كنند. با كناررفتن جلال الدين فارسي، شانس دكتر حسن حبيبي افزايش يافت و جامعه مدرسين حوزه علميه قم و آیت ا... صدوقي و آیت ا... مدني از او حمايت كردند.
با این مقدمات، انتخابات رياست جمهوري در تاريخ 5/11/58 در سراسر كشور برگزار شد. در اين انتخابات، 124 نامزد وارد ميدان رقابت شدند و 107 نفر تا روز رأي گيري در میدان ماندند. حجت الاسلام سيد محمد موسوي خوئيني ها از طرف حضرت امام نظارت بر تبليغات اولين دوره انتخابات رياست جمهوري را به عهده داشت. موسوي خوئيني ها در سخنرانی پيش از خطبه هاي نماز جمعه، روز 21 دي، در دانشگاه تهران گفت: «انقلاب ايران آن قدر ضوابطش دقيق است که مگر ممکن است به يک چنين «آشغال» هايي اجازه بدهند که به عنوان نامزد رياست جمهوري، انقلاب ايران را لکه دار کنند.» وي افزود: «من افرادي را که صددرصد صلاحيت ندارند، حذف مي کنم و اما افراد باقيمانده که اجازه تبليغات خواهند داشت، به معني اين نيست که من و يا ديگران، صلاحيت آن ها را صددرصد تأیيد مي کنيم.»
چهره هاي شاخصي كه در اين رقابت شركت نمودند، عبارتند از: ابوالحسن بني صدر (وزير دارايي وقت)، دكتر حسن حبيبي (وزير علوم و آموزش عالي وقت)، دكتر كاظم سامي (سرپرست حزب جاما)، صادق خلخالي، مسعود رجوي و سيد احمد مدنی (استاندار خوزستان). بني‌صدر مهمترين برنامه‌هاي خود را وحدت ملي، بازسازي اقتصاد، امنيت و معنويت برشمرد.
جمعيت واجد شرايط جهت شركت در اين انتخابات 20,857,391 نفر و مجموع آرای شركت كنندگان 14,152,902 نفر، يعني 86/67 درصد از کل بود. بعد از پايان رأي‌گيري، شمارش آراء چند روز به طول انجاميد و در نهايت، آخرين نتايج به شرح زير اعلام شد: سيد ابوالحسن بني‌صدر 10,709,330، سيد احمد مدني 2,224,554، حسن ابراهيم حبيبي 674,859، داريوش فروهر 133,478، سيد صادق طباطبايي 114,776، كاظم سامي 89,270، صادق قطب زاده 48,547 و بقيه كانديداها 2,110 رأی کسب کردند. به این ترتیب، بني صدر به عنوان اولین ریيس جمهور كشور انتخاب شد.
رياست جمهوري بني صدر رسما از پانزدهم بهمن 1358 با سوگند وي در برابر امام خميني(ره) آغاز شد. در مراسم تنفيذ رياست جمهوري، امام خميني(ره) طي سخناني در بیمارستان قلب فرمودند: «تنفيذ و نصب اين جانب و رأي ملت مسلمان ايران، محدود است به عدم تخلف ايشان از احكام مقدسه اسلام و تبعيت از قانون اساسي.»
با اين حال و علي رغم اين هشدارها، رياست جمهوري بني‌صدر تنها 17 ماه به طول انجاميد. وي در طول اين مدت از يك سو با ميدان دادن به سازمان مجاهدين خلق (منافقين) و ديگر گروه هاي ضدانقلاب، سبب تقويت آنان گرديد و از سوي ديگر، در برابر اكثر مصوبات مجلس شوراي اسلامي، قوه قضایيه، شوراي نگهبان و برخي ديگر از نهادهاي برخاسته از انقلاب، ايستادگي كرد. با تكروي‌ها، انحصارطلبي‌ها و قانون شكني‌هايي كه بني‌صدر داشت، ذهن نيروهاي معتقد به انقلاب و امام نسبت به وي بدبين شد؛ همچنين كندي و كارشكني‌هايي كه وي در جبهه‌هاي جنگ تحميلي از خود نشان داد، امام و مردم را نسبت به خود نااميد کرد. اين عملكرد باعث شد تا امام خميني(ره) طي حكمي، وي را از سمت فرماندهي كل نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران بركنار سازند. چند روز پس از بركناري بني‌صدر، ساختمان مركزي حزب جمهوري اسلامي توسط عوامل منافقين در جريان يك بمب‌گذاري منفجر شد و آيت‌ا... بهشتي همراه با 72 نفر از مسئولان مملكتي به شهادت رسيدند. پس از اين حادثه، بني‌صدر تا لحظه فرار از ايران، مخفي شد. امام خميني ده روز پس از برکناری بنی صدر از سمت فرماندهی کل قوا، با حكم ديگري او را از مقام رياست جمهوري نيز عزل كردند. اين حكم در پاسخ به نامه هاشمي رفسنجاني، ریيس وقت مجلس شوراي اسلامي، صادر شد.
متن نامه هاشمي رفسنجاني و پاسخ امام خميني به شرح زير است:
بسم‌ا...الرحمن‌الرحيم
محضر شريف حضرت آيت‌ا... العظمي امام خميني ادامه ا... ظله
محترما به عرض مي‌رساند مجلس شوراي اسلامي در جلسه مورخ 31/3/1360 پس از بحث و بررسي با حضور 190 نفر به شرح زير:
آرای موافق 177 نفر، رأي مخالف یک نفر و آرای ممتنع 12 نفر، در مورد آقاي سيد ابوالحسن بني صدر بر اين قرار گرفت كه آقاي ابوالحسن بني صدر براي رياست جمهوري اسلامي ايران كفايت سياسي ندارد. به موجب اصل 110 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، مراتب براي اتخاذ تصميم، به خدمت امام عظيم الشان گزارش مي‌گردد.
ریيس مجلس شوراي اسلامي
اكبر هاشمي رفسنجاني
جواب چنین بود:
بسم ا... الرحمن الرحيم
پس از رأي اكثريت قاطع نمايندگان محترم مجلس شوراي اسلامي مبني بر اين كه آقاي ابوالحسن بني صدر براي رياست جمهوري اسلامي ايران كفايت سياسي ندارد، ايشان را از رياست جمهوري اسلامي ايران عزل نمودم.
اول تير 1360
روح ا... الموسوي الخميني
بني صدر يك ماه پس از عزل، توسط امام خميني(ره)، از كشور گريخت. وي در هفتم مرداد 1360 همراه با مسعود رجوي (رييس سازمان منافقين)، تهران را به قصد پاريس ترك كرد. فرار بني صدر يك ماه پس از خلع وي از رياست جمهوري توسط امام و پنج روز پس از انتخاب شهيد محمد علي رجايي به رياست جمهوري اسلامي ايران صورت گرفت. بني صدر ساعت 22 چهارشنبه هفتم مرداد 1360، با يك فروند هواپيماي بوئينگ 707 به خلباني سرهنگ معزي ـ خلبان ويژه شاه ـ از كشور گريخت. معزي در دي ماه 1357 پس از آن كه شاه را به مصر و سپس به مراكش برده بود، در بازگشت از مراكش با تظاهر به جانبداري از انقلاب اسلامي، به ايران بازگشت. بني صدر هنگام ورود به فرودگاه مهرآباد براي فرار از كشور، سوار بر اتومبيل وانت و ملبس به لباس زنانه بود.
دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری، پس از عزل بنی‌صدر و به فاصله یك سال و شش ماه بعد از اولین انتخابات ریاست جمهوری، برگزار شد. اين دور از انتخابات در شرايطي برگزار شد كه يك سال از شروع جنگ تحميلي عراق عليه ايران مي‌گذشت و بخش هايي از غرب و جنوب کشور تحت اشغال متجاوزين عراقي بود. از يك سو حذف بني صدر، به جبهه‌هاي راكد شده جنگ، تحرك تازه‌اي بخشيده بود و روحيه و قدرت مقاومت نيروهاي ايران در برابر دشمن افزايش يافته بود، و از سوي ديگر نيروهاي معتقد به خط امام، در عرصه داخلي جان دوباره يافته بودند.
مجموعا هفتاد و یك نفر در انتخابات دور دوم، ثبت نام كردند و شورای نگهبان از بین آن‌ها صلاحیت چهار نفر یعنی عباس شیبانی، علی‌اكبر پرورش، حبیب‌ا... عسگراولادی و محمدعلی رجایی را تأیید و در تاریخ یكشنبه 21/4/1360 رسما اعلام كرد. به‌دنبال ابلاغ تأییدیه شورای نگهبان، طی اطلاعیه‌ای توسط وزارت كشور، فعالیت‌های تبلیغاتی نامزدهای ریاست‌جمهوری نیز رسما شروع شد.
رجایی به خودی خود اعتقادی به نحوه تبلیغات مرسوم در جامعه نداشت و دست به چنین كاری نیز نزد. او می‌گفت: «من معتقدم كه این‌گونه تبلیغاتی كه برای كاندیداها می‌شود، تبلیغات ناشی از نظام سرمایه‌داری است.» او آرزو داشت كه روزی فرا برسد كه تبلیغات انتخاباتی نیز مردمی بشود.
با بركناري بني صدر، ضرورت داشت که اين بار كسي انتخاب شود كه با ساير ارگان ها هماهنگي داشته باشد، وگرنه همان داستان، مجددا تكرار مي شد. از نظر حزب جمهوري اسلامي، محمدعلی رجایی داراي اين خصوصيات بود، لذا او كانديدای مورد حمایت حزب جمهوري اسلامي شد. البته به گفته شهيد باهنر، از آن جايي كه احتمال وقوع حوادثي وجود داشت، چهار نفر از طرف حزب جمهوري اسلامي كانديدا شدند تا صحنه انتخابات، در صورت بروز حوادث غيرمترقبه از كانديداي مورد نظر خالي نباشد. رجايي در ضمن، مورد تأييد ساير گروه هاي همسو با حزب جمهوري اسلامي نيز بود و رقيب جدي نيز نداشت. از جمله حامیان رجایی می‌توان به گروه هاي زير اشاره كرد: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جامعه روحانیت مبارز، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، جامعه اسلامی دانشگاهیان، خانه كارگر، سازمان فجر اسلام، دفتر تحكیم وحدت، اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان، نهضت زنان مسلمان و ده‌ها نهاد انقلابی، انجمن ها و گروه های دیگر.
به اين ترتيب، در دوم مردادماه 1360، انتخابات دوم رياست جمهوري با حضور چهار كانديدا با نام های رجايي، پرورش، شيباني و عسگراولادي برگزارشد. جمعيت واجد شرايط شركت در انتخابات 22,687,017 نفر بود كه از اين تعداد 14,573,803 نفر، يعني 24/64 درصد از مردم، مشاركت نمودند.
روز پنجم مردادماه با شمارش آرای داخل كشور، محرز و مسلم شد كه رجایی اكثریت مطلق رأی مردم را به خود اختصاص داده است. شورای نگهبان در تاریخ 10/5/1360، صحت انتخابات را تأیید كرد. پس از آن، وزرات کشور میزان آرای کاندیداهای انتخابات را اعلام کرد. محمدعلي رجايي با 12,770,050 رأی و کسب90 درصد آراء، به عنوان رییس‌جمهور انتخاب شد و آقایان عباس شيباني با 658,498 رأی و 53/4 درصد آراء، سيد اكبر پرورش با 339,646 رأی و 67/2 درصد آراء و حبيب ا... عسگراولادي با 249,457 رأی و 72/1 درصد در رتبه های بعدی قرارگرفتند. در همین روز، وزارت كشور تأییدیه شورای نگهبان و آرای کاندیداها را به‌اطلاع امام خمینی(ره) رساند و در روز یازدهم مرداد، همزمان با عید فطر، در حسینیه جماران، امام خمینی(ره) حكم ریاست‌جمهوری رجایی را تنفیذ نمود.
پس از تنفیذ حكم، رجایی به دیدگاه‌های خود اشاره و تأكید كرد كه در پاسخ به رأی قاطع و اعتماد بالای مردم كه در واقع رأی به اسلام است، در جهت جامه عمل پوشاندن به خواست‌های اسلامی و انقلابی مردم و ایجاد یك جامعه اسلامی، تمام تلاش خود را به كار خواهد گرفت و نخست‌وزیر را نیز از بین مطمئن‌ترین و با سابقه‌ترین عناصر انقلابی انتخاب خواهد كرد. وی در دوازدهم مرداد 1360 در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی، مراسم تحلیف را به جا آورد و رسما رییس‌جمهور ایران شد. رجایی روز بعد، دكتر محمدعلی باهنر، دبيركل حزب جمهوري اسلامي را به عنوان نخست وزیر انتخاب و به مجلس معرفي كرد. انتخاب باهنر به عنوان نخست وزير، نشان داد كه ریيس جمهور با حزب جمهوري اسلامي هماهنگي كامل دارد.
در جلسه يك صد و نود و يكم مجلس اول شورای اسلامی در تاريخ 14/5/1360، در مورد نخست وزيري دكتر باهنر رأي گيري به عمل آمد. وی از مجموع 168 رأي، 130 رأي مثبت را به خود اختصاص داد. 14 نفر نیز رأي مخالف و 24 نفر رأي ممتنع دادند. باهنر يك هفته بعد، طي نامه اي وزراي خود را به مجلس معرفي كرد. اعضای کابینه باهنر عبارت بودند از: علي اكبر پرورش (وزير آموزش و پرورش)، حجت الاسلام محمدرضا مهدوي كني (وزير كشور)، محمد نجفي (وزير فرهنگ و آموزش عالي)، مهندس بهزاد نبوي (وزير مشاور در امور اجرايي)، محمد غرضي (وزير نفت)، حسين نمازي (وزير امور اقتصادي و دارايي)، سرهنگ سيد موسي نامجو (وزير دفاع)، محمدشهاب گنابادي (وزير مسكن و شهرسازي)، سيدمحمد اصغري (وزير دادگستري)، ميرحسين موسوي خامنه (وزير امور خارجه)، حسين موسويان (وزير مشاور و سرپرست صنايع فولاد)، مصطفي هاشمي طبا (وزير صنايع و معادن)، سيد حسين تاچگران (وزير راه و ترابري)، هادي منافي (وزير بهداشت)، عبدالمجيد معادي خواه (وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي)، منصور شهيدي (وزير نيرو)، مرتضي نبوي (وزير پست و تلگراف و تلفن)، محمود روحاني (وزير مشاور و ریيس سازمان بهزيستي)، حبيب ا... عسگر اولادي مسلمان (وزير بازرگاني)، محمدتقي بانكي (وزير مشاور و ریيس سازمان برنامه و بودجه)، محمد سلامتي (وزير كشاورزي) و محمد ميرمحمد صادقي (وزير كار).
عمر كابينه دكتر باهنر فقط 12 روز بود. اين كابينه در واقع فقط توانست يك جلسه كاري را برگزار كند و موفق به آغاز مديريت اجرايي كشور نشد؛ به همين جهت، تنها اثر باقي مانده از آن، برنامه دولت است. در تاريخ 27 مرداد 1360 اولين جلسه كابينه دكتر باهنر تشكيل شد و در تاريخ هشتم شهريور 1360 انفجار مهيبي در دفتر نخست وزيري روي داد كه بر اثر آن، ریيس جمهور (رجايي) و نخست وزير (دكتر باهنر)، به شهادت رسيدند. با انفجار دفتر نخست وزیری و شهادت رییس جمهور و نخست وزیر، کشور در شرایط حساس و بحرانی قرار گرفت. در چنین وضعیتی، آیت ا... مهدوی کنی اداره کشور را پذیرفت و دولت موقت را تشکیل داد.
محمدعلي رجايي كه چهره فرهنگي و از معلمان باسابقه آموزش و پرورش تهران بود، ابتدا وزارت آموزش و پرورش را عهده‌دار شد و سپس در 1359 به نمايندگي مردم تهران وارد مجلس شوراي اسلامي شد. او در هیجدهم شهريور 1359 به نخست وزيري، پس از عزل بني صدر به رياست جمهوري رسيد. اما اين مسئوليت تنها يك ماه دوام آورد و در هشتم شهريور 1360، رجايي همراه باهنر به شهادت رسيد. حادثه هشتم شهريور، دو ماه پس از حادثه هفتم تير به وقوع پيوست. رجايي و باهنر، هر دو هنگام شهادت 48 سال داشتند. باهنر نيز طي 5/2 سالي كه از پيروزي انقلاب اسلامي مي‌گذشت، مسئوليت هايي از جمله عضويت در شوراي انقلاب، نمايندگي مردم كرمان در مجلس خبرگان، نمايندگي مردم تهران در مجلس شوراي اسلامي، وزارت آموزش و پرورش و دبير كلي حزب جمهوري اسلامي را برعهده داشت.
سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری نیز در شرایطی برگزار شد که کشور در اوج بحران سیاسی قرار داشت. ادامه جنگ تحمیلی و نیاز نیروهای جبهه به حمایت های لجستیکی و انسانی، همچنین تشدید ترورهای کور گروهک های ضدانقلاب علیه مردم عادی کوچه و بازار، دو بحران عمده کشور بود. نامزدهای این دوره از انتخابات، عبارت بودند از آیت ا... سیدعلی خامنه ای، سیدعلی اکبر پرورش، حسن غفوری فرد و سید رضا زواره ای. آیت ا... خامنه ای در این انتخابات که دهم مهر 1360 برگزار شد، در شرایطی به پیروزی رسید که سه ماه پیش از آن، در مسجد ابوذر تهران مورد سوء قصد عوامل سازمان مجاهدین خلق قرار گرفته و از ناحیه دست و سینه به شدت مجروح شده بود. وی در این انتخابات توانست از مجموع 8/16 میلیون رأی مأخوذه، بیش از 16 میلیون رأی را از آن خود سازد و بالاترین درصد آرای مردم را در جریان نه دوره انتخابات ریاست جمهوری به خود اختصاص دهد. این انتخابات، به لحاظ سطح کمی انتخابات، از جمله حضور مردم پررنگ بود. از جهت کیفی نیز، با توجه به حضور نیروهای سیاسی متعدد با گرایش های متفاوت، باتوجه به اوضاع و احوال داخلی و جهانی، در سطح مطلوبی برگزار شد. در این انتخابات، برای اولین بار، یک روحانی، یعنی آیت ا... خامنه ای، با 95 درصد آراء به ریاست جمهوری رسید.
آیت ا... خامنه ای که در سال های پس از پیروزی انقلاب مسئولیت هایی چون عضویت در شورای انقلاب، نمایندگی امام در شورای عالی دفاع، امامت جمعه تهران و نمایندگی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی را برعهده داشت، در دوره چهارساله در سمت ریاست جمهوری خدمت کرد.
چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، 25 مرداد 1364 برگزار شد. آیت ا... خامنه ای، حبیب ا... عسگراولادی و سید محمود کاشانی، نامزدهای این دوره از انتخابات بودند. در این دوره از انتخابات نیز آیت ا... خامنه ای با اخذ 85 درصد آراء و کسب بیش از 12 میلیون از مجموع 2/14 میلیون رأی مأخوذه، به ریاست جمهوری رسیدند.
در این دوره، انتخابات بیشتر محدود به حزب جمهوری اسلامی بود و شکاف اساسی بین رییس جمهور منتخب، یعنی آیت ا... خامنه ای و دیگر کاندیداها وجود نداشت. بنابراین، باتوجه به معدود بودن نیروهای سیاسی و کاندیداها با گرایش های مختلف و قابل پیش بینی بودن نتیجه انتخابات، ائتلافی شکل نگرفت. از سوی دیگر، باتوجه به وضعیت خاص کشور، به خصوص جنگ تحمیلی، بمباران شهرها، تبلیغات رسانه های غربی در جهت ایجاد شکاف در جامعه، به ویژه بین مناطق مرزی با دولت و... انتخابات در فضای خاصی برگزار شد. البته، نفس برگزاری انتخابات در چنین شرایطی، بیانگر اعتقاد به اراده و حاکمیت مردم و تصمیم گیری ها و سیاست گذاری ها بود. نکته دیگر این که، در درون حزب جمهوری اسلامی، اختلافات رو به افزایش بود، چنان که این اختلافات در زمینه های مختلف، از جمله اقتصادی، مشارکت دولت و اختیارات دولت، به تدریج افزایش می یافت که در این زمینه مسایلی از قبیل قانون کار، بخش خصوصی، تجارت دولتی یا آزاد نقش قانون گذاری مجلس، فقه پویا یا سنتی نمایان شد. گرچه این اختلافات در انتخابات سال 1364 تأثیر عمده ای به جا نگذاشت، ولی به تدریج باعث شکل گیری دو جناح در ایران، یعنی راست و چپ و ایجاد تشکل مجمع روحانیون مبارز شد. این اختلافات در انتخابات بعدی نقشی اساسی ایفا کرد.
گرچه در چهارمین انتخابات، رقابت سیاسی خاص حزبی صورت نگرفت، ولی با توجه به انتقادات برخی کاندیداها، از جمله کاشانی، از دولت، اختلاف و تنش بین جناح ها افزایش یافت که این اختلاف در رأی گیری نخست وزیری مجدد میرحسین موسوی تأثیراتی به جای گذاشت.
آیت ا... خامنه ای، به عنوان رییس جمهوری منتخب، در این هشت سال سفرهای متعددی به کشورهای دیگر داشت. نطق سال 1366 ایشان در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل، به ویژه در انعکاس حقانیت جمهوری اسلامی و آشکار کردن توطئه های غرب علیه انقلاب اسلامی، سهم به سزایی داشت.
از مهمترین رویدادهای دوره دوم ریاست جمهوری آیت ا... خامنه ای، می توان به پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل که در 26 تیر 1367 به وقوع پیوست و رحلت بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران در 14 خرداد 1368 اشاره کرد. در پی این رویداد، آیت ا... خامنه ای با رأی مجلس خبرگان رهبری، جانشین امام خمینی(ره) شد. این واقعه کمتر از دو ماه پیش از برگزاری پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری رخ داد.