افسوس و دريغ بر اشعاري كه سوختند

فاضل نظري از شاعري علما و اشعار علامه طباطبايي ميگويد:

مهستا اخباري

مهر خوبان دل و دين از همه بي‎پروا برد رخ شطرنج نبرد آن‎چه رخ زيبا برد

من به سرچشمه خورشيد نه خود بردم راه ذره‎اي بودم و مهر تو مرا بالا برد

چه مقدمه‎اي زيباتر ازاين‎که مصاحبه درباره علامه طباطبايي، با شعري زيبا و ماندگار از اين عالم بزرگ شروع شود. براي وارد شدن به هزارتوهاي فکري انساني والا مقام که نه فقط متون الهي را بلکه شعر الهي را با تمام وجود خود درک کرده، نيازمند بود تا سراغ مردي از قبيله شاعري رفت. قدم گذاشتن در اين وادي کار هر شاعري نيست. براي شناخت واقعي تفکرات غالب در اشعار علامه، جايز نبود و نمي‎‎شد سراغ هر اهل فني رفت. « فاضل نظري» را از اين حيث براي اين مصاحبه انتخاب کرديم چون او نمي‎‎تواند از «آن»هايي که مثل ابر مي‎‎گذرند، به‎راحتي بگذرد.

چرا علما و فلاسفه براي بيان برخي عقايد خود قالب گفتاري شعر را انتخاب مي‎‎کردند؟

ما نه‎تنها در حوزه علماي کلام و ديني معاصر توجه به شعر و مفاهيم شاعرانه را شاهديم؛ بلکه در گذشته همه بزرگان فرهنگ، هنر، علم و سياست هم به شعر نگاه ويژ‎ه‎اي داشتند. در واقع، اين بزرگان، دستي بر اين آتش مقدس داشتند. بزرگاني مثل خيام، خواجه نصيرالدين طوسي، ابوريحان بيروني و ابوعلي سينا. در عصر معاصر هم مي‎‎توان به امام خميني(ره) و اکنون به رهبر انقلاب و ديگر بزرگاني اشاره کرد که با شعر انس داشته‎اند. اين بزرگان قالب شعر را در مقام سرايش و شنيدن صرف انتخاب نکرده‎اند؛ بلکه از اين قالب براي بيان افکار و دغدغه‎ها استفاده شده است. اين مورد را مي‎‎توان از دو حوزه مورد بحث قرارداد.



در مورد اين دو حوزه توضيح مي‎‎دهيد؟

اول اين‎که شعر محمل بيان‎ انديشه‎ها و احساسات آدمي است که طبيعتا بزرگان ما که جهان را از پنجره ديگر مي‎‎بينند، بايد مشاهدات خود را به مخاطب ارايه کنند. منظر دوم اين‎که بسياري از کشف‎ها و شهودات هستي در قالب ادبيات دانشگاهي و... قابل بيان نيست. طبيعتا در اين حالت است که اين بزرگان، تفکرات و دغدغه‎‎هاي خود را در قالب شعر بيان مي‎‎کنند.



اما شعر با زبان فلسفه فرق دارد. چطور يک فيلسوف، زبان شعر را براي بيان برخي عقايد خود، به زبان فلسفه ترجيح مي‎‎دهد؟

زبان احساس احتياج به ظرف احساس دارد. وقتي‎ انديشه‎ها بزرگتر باشد، زبان خاص خود را مي‎‎طلبد و حرف رازآلود با زبان رازآلود بيان مي‎‎شود و راز در شعر متجلي است. کشفها و شهود‎هاي بزرگان در بحث علمي و فرهنگي در شعر بيان مي‎‎شود. گاهي مفاهيم قرآني و کلام الهي براي توضيح و تفسير، توسط علماي ديني نياز به زباني دارد که عنصر تخيل را مي‎‎طلبد. بزرگان ما - کساني که جهان را بزرگتر و دقيقتر مي‎‎ديدند - در عين حال دنيا را در مقابل خداوند چيز کوچکي مي‎‎دانستند. زبان رمزآلود شعر را انتخاب کردند. از جمله اين بزرگان علامه طباطبايي است.



براي شناخت و فهم اثر چنين بزرگاني، درک از اصول شعر و قالب‎‎هاي رايج کافي است؟

آگاهي از فنون شعر براي شناخت اين نوع شعر و درک عميق و استفاده از مفاهيم آن، کفايت نمي‎‎کند. يعني آگاهي از فنون فقط يکي از دروازه‎‎هاي ورود به معاني چنين شعرهايي است. نکته دوم فهم است. آن هم فهم مفاهيم عرفاني. هر قدر شنونده به مفاهيم بيشتر آشنا باشد، بيشتر و بهتر مي‎‎تواند به محتواي شعر پي ببرد. به‎خصوص براي درک شعر‎هاي بزرگان دين که مفاهيم شعر‎هاي آن‎ها خاستگاه اين بزرگان است. طبيعتا آشنايي مخاطب با اين حوزه، چراغ‎هايي را براي روشن شدن ذهن مي‎‎طلبد. بزرگان عواطف و احساسات بزرگتري دارند و به همين خاطر به شعر روي مي‎‎آورند. بسياري از‎ انديشه‎‎هاي بزرگ، زبان علمي را نمي‎‎طلبد و براي بيان آن‎ها نياز به زبان تاويل است.



زبان ساده‎تري جز شعر مي‎‎توان يافت که يک فيلسوف يا يک عالم ديني بتواند دغدغه‎‎هاي خود را از آن قالب بيان کند؟

شعر قالب انتزاعي و ذهني است که براي خلق خودش نياز به آفرينشگر دارد. شعر را با حوزه‎‎هاي ديگر هنرها مقايسه کنيد. مثلا براي ايجاد يک فيلم سينمايي، مجموعه‎اي از افراد بايد حضور داشته باشند تا يک اثر هنري خلق شود؛ اما شعر يک قالب است که حتي براي سرايش، نياز به قلم و کاغذ نيست. شاعر مي‎‎تواند در ذهن خود شعر را بسرايد و آن را به مردم عرضه کند. دليل اين‎که عده‎اي بداهتا شعر مي‎‎گفتند، همين است. طبيعتا اين انتزاع و گسترده بودن ذهن از جهان ماده اين امکان را براي شعر ايجاد کرده تا حرف‎ها در آن به‎راحتي زده شود.

در کنار عنصر احساس در شعر، بايد از تخيل هم گفت. سپس عنصر‎ انديشه را هم بايد به آن اضافه کرد. اين عناصر در کنار هم شعر را مي‎‎سازد. بزرگان ديني هم از احساسات و عواطف برخوردارند و قطعا به دليل ديد متفاوت آن‎ها نسبت به هستي، اين عواطف در بين آن‎ها فعالتر است و مواجهه دقيق‎تري دارند.

در واقع، شاعر با بيان‎ انديشه‎هايش، از اين جهان ذهني استفاده مي‎‎کند که گسترده‎تر از جهان عيني است. در ذهن مي‎‎توان هزار کبوتر را در دشتي تصور کرد. استفاده از ققنوس، سيمرغ يا بسياري از نمادهايي که در شعر پارسي است، برگرفته از همين مورد است. اين مسايل در ذهن به وجود مي‎‎آيد و در دنياي بيرون نيست يا هنوز زمان ظهورش فراهم نشده است. شعر دشت وسيعي براي جولان‎ انديشه بوده و بديهي است که تصورش موجب تصديق است.



نگاه علامه طباطبايي را به شعر چطور ارزيابي مي‎‎کنيد؟

ورود به حوزه معنا و انس با عالم معنا، انسان را به مصاحبت و همدمي با اين عوالم نزديک مي‎‎کند. موجودات و انسان‎‎هاي بزرگ در مواجهه با عالم معنا به نسبت پيمانه‎اي که دارند، استفاده ميكنند. اين واقعيت ماجرا است. مثلا شاعراني که با قرآن انس دارند، چه اين انس موجب ورود به عرصه شعر شده باشد و چه اهليت آن‎ها باعث رهنمون شدنشان به قرآن شده باشد، جلوه حق بارز است. علامه هم از آن حيث که با عالم معنا مواجه بود و اگر نگوييم بهترين، اما اولي‎ترين دليل براي اثبات موضوع تفسير ارزشمند و متعالي قرآن است که با قلم ايشان نگاشته شده است.

در اين نواحي حرف‎هايي دارند که همه آن کشف و شهود، به زبان شعر در مي‎‎آيد و در هر مخاطبي هم تجلي پيدا نمي‎‎کند. مخاطب براي درک مفاهيم چنين اشعاري بايد اهليت داشته باشد. وقتي شاعر بزرگي از حقايق جهان سخن مي‎‎گويد، مخاطب حرف او را حجتي برابر اعتقاد خودش مي‎‎بيند و اين بار مسئوليت سراينده و گوينده را دو چندان مي‎‎کند. جايي که مخاطب اعتقاد به سراينده دارد، چند مرحله بعد از اعتماد است. گوينده، مولف و سراينده، مسئوليت پيچيده‎اي دارد، وقتي دغدغه داشته باشد، به اين نکته توجه مي‎‎کند که يک اثر هنري وقتي خلق شد، مخاطبانش فقط خواص نيستند. اين موضوع را علامه مي‎‎دانسته است. بعضي از موسيقيدانان اشعار علامه را به‎صورت موسيقيايي اجرا کرده‎اند و اين معني گسترده شدن دايره مخاطب را دارد. با توجه به اين‎که هر کسي از ظن خودش يار من شد، مطرح مي‎‎شود، هر کسي براساس دانش خود مفاهيم اين شعر را درک مي‎‎کند.



به همين دليل، علامه در يک مقطعي بسياري از اشعار خود را مي‎‎سوزاند؟

وقتي اثري براي توصيف حق منتشر مي‎‎شود و از سوي عارف و عامي مخاطب دارد، از دانشگاهي تا حوزوي و حتي مردمي که چندان اهل مطالعه نيستند، هر کسي از اين نور مقدس مفهومي را برداشت مي‎‎کند و شايد اين مفهوم مشکک عده‎اي را دچار ضلال کند، اگر کسي اهليت زبان حق نداشته باشد، ممکن است به گمراهي کشيده شود. شايد همين ماجرا در متون عرفاني هم متجلي است. شعر علامه چون عرفاني است، از اين ويژگي برخوردار است و براي کسي که اهليت نداشته باشد، مثل چاقوي دو لبه است.

اين براي يک عالم رباني، دستور فقهي است؛ يعني اين پرهيز از دسترسي پيدا کردن همگان به چنين شعرهايي بر او واجب است. براي ما دريغ است و تأسف مي‎‎خوريم که خواص جامعه و اهالي اين قبيله نمي‎‎توانند با آن شعر‎هاي درخشان مواجه شوند. از بين رفتن آن شعرها خود گواهي است به نگاه و بينش آينده‎نگر علامه که نبايد اين اشعار مورد مطالعه هر فردي باشد.



برخي اين نتيجه‎گيري را داشتهاند که علامه طباطبايي براي فراغت بيشتر خيال خود به زبان شعر روي مي‎‎آورده و پس از خالي شدن احساسات عرفاني خود، تصميم به از بين بردن آن‎ها کرده است؟

براي چنين بزرگاني به‎کار بردن خالي شدن احساسات غلط است.

چنين چيزي کار عبثي است که براي خود شعر بگويند. براي هر ظرفي، مظروفي وجود دارد. دقت کنيد که اين مظروف در دست هر کسي نبايد قرار‎گيرد. بنابراين، وقتي که ضرار مواجه ديگران با آن بيشتر از منفعت است، احتياط مي‎‎کنند.

خيلي از بزرگان ديني در متون خود به نکاتي اشاره کرده‎اند که براي خود محفوظ نگاه داشته‎اند. ‎اي بسا اگر مخاطب اهليت نداشته باشد، دانستن اين تفکرات برايش ضرر دارد. شايد همان‎ انديشه‎ها در محفل خصوصي مطرح شود. اگر بزرگان گاهي اشعار عارفانه را مکتوم يا پنهان کنند، به همين معناست.



علامه چرا قالب غزل را که غالبا براي سرودن اشعار عاشقانه به‎کار مي‎رود، انتخاب کرده است؟

در ادبيات کهن پارسي هر قالب، ظرفيت و مفهوم خاصي دارد. قصيده براي مدح و ثنا، قطعه براي نصيحت و غزل براي مفاهيم عاشقانه است. البته سنايي تلاش کرد قالب غزل را به شکل عارفانه معرفي کند يا مولوي نيز در عرصه ديگري غزل عارفانه را به متعالي رساند. بعدها غزل اجتماعي هم متجلي شد که تجربه موفقي است. علامه نيز که البته اشعاري هم در قالب مثنوي سروده است. با توجه به اين‎که غزل در قالب عارفانه و عاشقانه با هنرنمايي حافظ امتحان خود را پس داده بود، اين قالب را براي بيان موضوعات الهي انتخاب کرد. براي کسي که کيش مهر خويش را در دلدارها مي‎‎بيند، قالب غزل براي بيان عشق و عرفان، بهترين قالب است. ايشان براي بيان صحبت‎‎هاي عرفاني، بهترين ظرف را برگزيده است.



معتقديد مضمون اشعار ايشان صرفا عارفانه است؟

اولا، ما بايد دقت کنيم شعر براي اهالي حکمت، سياست و عرفان، هميشه هدف نبوده و وسيله‎اي براي بيان دغدغه‎ها و‎ انديشه‎ها بوده است. به اين معنا دقت کنيد که با شاعري مواجه نيستيد که تمام لحظه‎هايش براي شعر باشد.

در مورد شعر بزرگان بايد به درون بواطن توجه کنيم. اين‎که چه چيزي را قابل بيان در ظرف شعر دانسته‎اند. با اين معنا، نبايد در مورد اشعار علامه و ديگر بزرگان دنبال تعريف شاعر بگرديم.

به هر کسي که شعر مي‎‎گويد، نبايد عنوان شاعر نگاه کرد. نبايد با ميزان و محک شاعران دنبال شعر علامه طباطبايي رفت. اين متر و ميزان کوچکتر از قامت اين بزرگان است











ابوالفضل (فاضل) نظري متولد سال 1358 و تحصيلات مقدماتي خود را در شهر خوانسار استان مركزي، پشت‎سر گذاشته است. او داراي مدرك كارشناسي ارشد مديريت صنعتي بوده و مدرس دانشگاه نيز هست. نظري جزو شعراي اگرچه جوان؛ اما مطرح ادبيات انقلاب اسلامي است كه اكنون رياست حوزه هنري استان تهران را برعهده دارد. از وي كتاب‎هاي اقليت، آن‎ها و گريه‎هاي امپراطور به انتشار رسيده كه با استقبال قابل‎توجه مردم مواجه شده و چاپ‎هاي متعددي داشته است









دفاع استاد و شاگرد از فلسطين

نگاهي به فعاليت هاي آزاديخواهانه علامه

امروز اسناد رسمي به‎عنوان يکي از مهمترين و اساسي‎ترين منابع تاريخي به‎حساب مي‎آيد. به‎خصوص اگر اين اسناد توسط سازمان‎هاي اطلاعاتي خاص پيرامون افراد يا موضوعات پيش‎آمده در طول تاريخ معاصر باشد.

آن‎چه که مسلم است، علامه بزرگوار «محمدحسين طباطبايي» يکي از ستارگان بي‎بديل آسمان علم ايران اسلامي است. کمتر صحبتي از بعد سياسي اين شخصيت علمي به ميان آمده که البته به‎دليل عدم ورود ايشان به اين‎گونه مسايل است. با اين‎حال، ما بر آن بوديم که ببينيم آيا مي‎توانيم ردپايي از نام ايشان و يا عملکردشان در اسناد سازمان‎هاي اطلاعاتي رژيم شاهنشاهي پهلوي پيدا کنيم. اين تلاش، تنها توانست در سه مورد نتيجه بدهد که نگاهي به آن‎ها مي‎اندازيم.

حکومت شاهنشاهي که لقب ژاندارم منطقه را از طرف دول غربي با افتخار يدک مي‎کشيد، جزو کشورهايي بود که مي‎بايست به‎نوعي حامي و پشتيبان مولود ناميموني به نام رژيم اشغالگر قدس (اسراييل) باشد. ايجاد قراردادهاي نفتي و فروش اين فرآورده با قيمت‎هاي نازل به اين رژيم و از طرف ديگر، خريد سلاح و همچنين استفاده از نيروهاي امنيتي و اطلاعاتي آن براي تقويت دستگاه‎ اطلاعاتي رژيم شاهنشاهي، توانسته بود رابطه بسيار قوي و ناگسستني را ايجاد کند. جنايات بي‎رحمانه اسراييل در منطقه و کشتارهاي خونيني که اين رژيم در فلسطين و لبنان صورت مي‎داد، باعث شد که روحانيون و علما در برابر چنين جناياتي سکوت اختيار نکنند و بعضا با اعتراض و سخنراني‎هاي گوناگون به‎نوعي اعتراضات خود را نشان بدهند. امام خميني(ره) جزو پرچمداران اين حرکت محسوب مي‎شود. اما بعدها با همکاري ديگر علما و روحانيون در اين مسير، به‎طور مشخص نقش شخصيت‎هاي ديني در اين عرصه، از ديگران پررنگ‎تر شد. علامه طباطبايي نيز جزو کساني بود که در اين مسير گام برداشت.

طبق اسناد به‎دست آمده، اول‎بار در تاريخ 16/2/1349 نامه‎اي داخلي از بخش هفت سازمان اطلاعات و امنيت کشور (ساواک) به اين مضمون صادر شد:



(سند شماره 1)

به: رياست بخش احضار و تحقيق

از: بخش هفت

موضوع: تعيين مشخصات حساب‎هاي جاري

خواهشمند است دستور فرماييد صاحبان حساب‎هاي جاري شماره‎هاي زير را به‎طور غيرمحسوس تعيين و نتيجه را به اين بخش اعلام نماييد.

حساب جاري شماره 45600 بانک بازرگاني مرکز

حساب جاري شماره 77388 بانک ملي مرکزي

حساب جاري شماره 9595 بانک صادرات بازار

رييس بخش بصيري



(سند شماره 2)

جلسه عده‎اي از روحانيون در منزل توکلي

از ساعت 7 الي 9 روز يکشنبه 13/2/1349 جلسه‎اي با شرکت شيخ اکبر هاشمي، شيخ حسين کاشاني، لاهوتي، شيخ احمد توکلي، کرماني، شيخ فضل‎ا... مهديزاده محلاتي، سيد علي غيوري و شيخ جعفر شجوني در منزل احمد توکلي تشکيل گرديد. هاشمي اظهار داشت در منزل [امام] خميني در قم باز است و من با سيد احمد پسر آقاي [امام] خميني و شيخ حسن و شيخ صادق که کارهاي منزل را اداره مي‎کنند، ملاقات کردم. در مورد حقوق و ... طلاب اين سه نفر گفتند آقاي [امام] خميني سفارش نموده چنانچه مانعي نيست، حقوق طلاب را بدهيد. من سئوال کردم آيا پول هست؟ آن‎ها جواب دادند موضوع پول مطرح نيست و موجود مي‎باشد. اما چه کسي بايد اين پول را بدهد؟ چون هر کسي اين‎کار را بکند مورد مؤاخذه سازمان قرار خواهد گرفت. کاشاني اظهار داشت خوب است اين پول به‎وسيله رباني و منتظري داده شود. هاشمي جواب داد من عقيده دارم فقط منتظري اين عمل را انجام بدهد و اگر سئوال شد، بگويد اين پول را مؤمنين داده‎اند جمع شده و بايد پرداخت شود. هرکس اين مطلب را بگويد. چون فعلا که آقاي حکيم هم مريض است. خيلي مناسب است که پول از طرف [امام] خميني داده شود. پس هاشمي گفت: مرتضي مطهري – سيد حسين طباطبايي علامه که در قم است و سيد زنجاني که مشاراليه نيز ظاهرا در قم مي‎باشد. به‎منظور کمک به آوارگان فلسطيني حساب‎هايي باز نموده‎اند که شماره‎هاي آن‎ها به اين شرح است.

بانک ملي شعبه مرکز 773880 – بانک صادرات شعبه مرکز 9595 – بانک بازرگاني شعبه مرکز 45600 و سفارش نمود که در منابر به مردم بگوييد که کمک کنند. توکلي در پايان جلسه اظهار داشت [ناخوانا] مسافرت نموده‎ و احتمالا دوشنبه مراجعه خواهند نمود.



(سند شماره 3)

به: رياست بخش هفت

از: بخش تحقيق و احضار

درباره: تعيين مشخصات حساب‎هاي جاري

عطف به يادداشت اداري مورخه 16/2/1349

تعيين اسامي صاحبان حساب جاري مورد نظر به‎طريق غيرمحسوس براي اين بخش مقدور نمي‎باشد و طبق تحقيقات انجام شده درباره حساب جاري شماره 9595 بانک صادرات معلوم گرديد که به‎نام سه نفر افراد مشروحه زير به ثبت رسيده است.

1- محمدحسين طباطبايي فرزند محمد. شماره شناسنامه 809 صادره از کنسولگري ايران در نجف.

2- ابوالفضل موسوي فرزند محمد. شماره شناسنامه 19423 صادره از زنجان.

3- مرتضي مطهري فريماني فرزند محمدحسين. شماره شناسنامه 2233 صادره از فريمان.

توضيح آن‎که سه نفر فوق‎الذکر معمم مي‎باشند.

بخش تحقيق. رشيدي



(سند شماره 4)

گزارش

تاريخ: 31/2/1349

درباره: جمع‎آوري وجه جهت سازمان الفتح

محترما معروض مي‎دارد.

منظور: به‎ عرض رساندن سوابق عاملين جمع‎آوري وجه.

خلاصه پيشينه: گزارشاتي که اخيرا از ساواک تهران واصل شده حاکي است سه نفر از روحانيون به اسامي مرتضي مطهري، سيد ابوالفضل موسوي زنجاني و محمدحسين طباطبايي حساب‎هايي به‎شماره‎هاي 45600 بانک بازرگاني شعبه مرکزي – 77388 بانک ملي ايران شعبه مرکزي و 9595 بانک صادرات شعبه بازار ظاهرا به‎منظور تأسيس مسجد، افتتاح و طي اعلاميه‎هاي چاپي از مردم خواسته شده کمک‎هاي خود را براي فلسطين به حساب‎هاي مزبور واريز نمايند و اعلاميه‎هايي که در اين زمينه صادر شده در نقاط مختلف تهران از جمله بازار، دانشگاه تهران و حسينيه ارشاد توزيع گرديد.

و ساواک تهران در تاريخ 20/2/1349 اعلام داشته موجودي حساب شماره 9595 بانک صادرات مبلغ 12 هزار ريال مي‎باشد.

اينک خلاصه سوابق صاحبان حساب‎هاي فوق به‎شرح زير از عرض مي‎گذرد:

الف) شيخ مرتضي مطهري فرزند حسين شغل استاد دانشکده الهيات، از روحانيون افراطي و طرفدار نهضت به‎اصطلاح آزادي است که در تاريخ 15/3/1342 به اتهام اقدام بر ضد امنيت داخلي کشور دستگير و در تاريخ 26/4/1342 از زندان آزاد و سرانجام قرار منع پيگرد درباره وي صادر شده است.

شخص مذکور مدتي به‎جاي سيد محمود طالقاني در مسجد هدايت، نماز جماعت برگزار مي‎نموده و همواره در گفتار و مذاکرات خود مطالب تحريک‎آميز و انتقادي بيان مي‎نمايد که از جمله در تاريخ 31/4/1343 به‎طور خصوصي اظهار داشت مردم بس که مبارزه کردند و نتيجه نگرفتند خسته شدند و همگي مأيوسند، مخصوصا جبهه ملي که روي همين اصل عقب‎نشيني کرد و سران نهضت آزادي هم تنها روي ايمان آن‎ها بود که ايستادگي کردند. وظيفه ما روحانيون و وعاظ است که نگذاريم مردم از مبارزه خود نااميد شوند، بلکه بايد آن‎ها را اميدوار سازيم و روحيه آنان را تقويت کنيم.مشاراليه روز 17/7/1348 ضمن سخنراني در حسينيه ارشاد مطالبي در مورد نهضت آزادي‎بخش اسلام ايراد و افزوده با شعار زنده‎باد و مرده‎باد نمي‎توان آزاد شد، آزادي معنوي با آزادي اجتماعي همراه است، اسلام گفته است هيچ‎کس در اجتماع نمي‎تواند برتر و بهتر از ديگري باشد و قرآن اين حق را داده که اگر کسي داراي قدرت شد و بر ضعيف ستم نمود و قوانين اسلام را ناديده گرفت، او را از مقام خود به زير بکشند و حق خود را از وي بگيرند.

سپس اضافه کرده چرا مردم از يک مقامي که در رأس قرار دارد با نام و القاب ستايش کننده او را صدا مي‎کنند؟ فقط خداست که بايستي مورد ستايش قرار گيرد. نامبرده روز 10/9/1348 در سالن امتحانات کوي دانشگاه تهران، تحت عنوان انسانيت در مکتب علي، صحبت و اظهار نموده استعمارگران غربي مي‎کوشند تا ما را در قيد و بند اسارت نفس خود نگه داشته و حس آزادي‎خواهي و آزادي‎طلبي را از ما سلب کنند.

ب- سيد ابوالفضل موسوي زنجاني فرزند محمد، از وعاظ افراطي و طرفدار نهضت به‎اصطلاح آزادي است و مدتي در مسجد هدايت سخنراني مي‎نمود و بعضا مطالب تحريک‎آميز ايراد کرده و از جمله در تاريخ 9/6/1346 ضمن وعظ اظهار نموده در دنيا جز خداوند هيچ مقامي وجود ندارد که مورد ستايش و تعظيم قرار گيرد. آن‎هايي که براي موقعيت‎هاي دو روزه دنيا از هر ستايش و تعلقي خودداري نمي‎کنند، سخت در اشتباهند. روزي فرا خواهد رسيد که بايد جواب اين ستايش‎هاي بي‎جا را بدهند. مقام و جاه ديگران ملاک عمل براي بشر نيست که وادار به ستايش کند.

پ- محمدحسين علامه طباطبايي فرزند محمد، از روحانيون مقيم نجف بوده که فاقد سابقه مي‎باشد. با عرض اين‎که در زمينه جمع‎آوري وجه اطلاعات تکميلي از ساواک تهران خواسته شده مراتب جهت استحضار معرفي گرديد.



(سند شماره 5)

به: تيمسار رياست گروه اطلاعاتي شهرباني کل کشور (اداره اطلاعات)

از: اطلاعات شهرباني استان مرکز

ساعت هفده روز 7/2/1349 در حسينيه ارشاد آقاي مرتضي مطهري به مناسبت روز اربعين و سالروز تولد علامه اقبال لاهوري پاکستاني چنين بيان داشت: سخني که در نظر گرفته بودم که امروز عرض کنم موضوع براي شهيدان بود. در اين روز دو حادثه روي داد يکي آن‎که اول زاير وارد شد به قبر امام حسين، جابر ابن عبدا... انصاري از مدينه به کربلا بود. جريان دوم زيارت امام حسين در اين روز است. همه منظورها پيوند با شهيدان است. از اقبال هفت کتاب چاپ شده و در سخنراني‎هاي خود اهميت آن‎ها را نوشته. او مردي است که اروپا رفته دنياي اروپا او را مردي متفکر مي‎داند و صاحب نظريه. به جوانان گفته است علوم جديد را بياموزند. آينده اروپا را خيلي شوم و خطرناک مي‎داند. به علم اروپا خوشبين و به تمدن آن‎ها بدبين است. نتيجه نهايي آن‎ها سود از درويشان به توانگران، در پايان اضافه نمود ماها مرده‎پرست هستيم. آقاي علامه طباطبايي کمتر از اقبال لاهوري نيست. براي آوارگان فلسطين حساب در بانک ملي ايران شعبه مرکزي به شماره 77388 و در بانک بازرگاني شعبه مرکزي به‎شماره 45600 و در بانک صادرات شعبه بازار به شماره 9595 باز نموده‎اند و شما اگر هر نفر يک تومان هم که بپردازيد. مبلغ قابل‎ملاحظه‎اي مي‎شود. هرچند تمام پول مسلمانان را جمع کنند به اندازه ثروت دو نفر يهودي دزد که پول‎هاي دنيا را مي‎دزدند نيست. ليکن مسلماني خود را نشان داده‎ايد، مانند آن‎موقعي که ابراهيم را در آتش انداخته بلبلي منقار خود را آب پر مي‎کرد و به‎آتش مي‎ريخت به او گفتند اين چه اثري دارد، گفت از من همين ساخته است. ساعت 30/18 خاتمه يافت در حدود صد و پنجاه نفر جمعيت.



(سند شماره 6)

به: اداره کل سوم

از: اداره کل هشتم

تاريخ گزارش: 13/5/1349

موضوع: کمک به فداييان فلسطين

سفارت سوريه به وزارت امور خارجه کشور متبوعه خود ضمن ارسال يک نسخه بيانيه (براي فلسطين) که حاوي اسامي علمايي است که مردم را به پرداخت کمک دعوت کرده‎اند، اسامي اشخاص مذکور و شماره حساب‎هاي سه‎گانه بانکي آن‎ها را که به همين منظور باز نموده‎اند، به شرح زير اعلام داشته است:

(علامه طباطبايي – سيد ابوالفضل موسوي – مجتهد زنجاني و مرتضي مطهري)

حساب جاري شماره 45600 بانک بازرگاني شعبه مرکزي (بانک تجارت)؛

حساب جاري شماره 77388 بانک ملي ايران شعبه مرکزي؛

حساب جاري شماره 9595 بانک صادرات شعبه بازار.

مراتب به عرض تيمسار رياست ساواک رسيد. پي‎نوشت فرمودند. صورت به اداره کل سوم داده شود که صورت آن‎ها به وزارت دارايي داده شود که ماليات مناسب بايد از آن‎ها دريافت دارند.



(سند شماره 7)

گزارش

درباره شيخ مرتضي مطهري شغل واعظ

تاريخ: 28/9/1349

به‎طوري که استحضار دارند سه نفر از روحانيون تهران و قم به اسامي شيخ مرتضي مطهري، ابوالفضل زنجاني و محمدحسين علامه طباطبايي با انتشار اعلاميه‎هايي از مردم درخواست کردند به‎منظور کمک به آوارگان فلسطيني وجوهات خود را به حساب‎هايي که از طرف آن‎ها در بانک‎هاي ملي ايران، صادرات و بازرگانان باز شده واريز نمايند.در اجراي اوامر صادره ضمن تماسي که با مطهري گرفته شد، اظهار داشت در نظر دارند پول‎هايي که جمع‎آوري شد و ضمنا قابل‎توجه نمي‎باشد، از طريق سفارت عربستان سعودي در تهران به فلسطين ارسال شود. به مشار‎اليه توصيه شد با توجه به اين‎که وجوهات مذبور به مصرف حقيقي نمي‎رسد، اصلح است در ايران صرف کارهاي خير گردد يا در اختيار جمعيت شير و خورشيد سرخ گذارده شود تا از اين طريق به مصرف امورات عام‎المنفعه برسد. مطهري ضمن خودداري از انجام توصيه مذکور، اظهار نمود نظر به اين‎که وجوه موصوف از طرف مردم به‎عنوان امانت در حساب‎هاي آنان واريز شده و چنانچه جايي غير از محل مورد نظر مردم خرج شود، متهم به خيانت در امانت خواهند شد، لذا از اجراي خواسته ساواک معذور است.مراتب جهت استحضار معروض گرديد.



(سند شماره 8)

به: ساواک شميرانات

از: ساواک تهران 20 هـ 3

تاريخ: 14/11/1349

درباره شيخ مرتضي مطهري

نامبرده بالا در سال جاري به اتفاق سيد ابوالفضل موسوي زنجاني واعظ و علامه طباطبايي شماره حساب‎هايي در بانک ملي و بازرگاني شعبه مرکز و بانک صادرات شعبه بازار افتتاح و مبلغي وجه براي کمک به فلسطين جمع‎آوري نموده و در تماسي که اخيرا با او گرفته شده به وي تفهيم گرديده است که وجوه جمع‎آوري شده را در ايران به مصارف امور عام‎المنفعه برساند و ياد شده ظاهرا موافقت کرده و متعهد شده است که از ارسال وجه به خارج از کشور خودداري نمايد. ولي چون تصور مي‎رود که مطهري و يا دو نفر واعظ ديگر به‎طور پنهاني مبادرت به ارسال پول موصوف به فلسطين نمايند، علي‎هذا دستور فرماييد به‎وسيله منابع مربوطه به‎خصوص منبع افتخاري 2670، از وي مراقبت لازم معمول و هرگونه اطلاعي در مورد ارسال پول‎هاي جمع‎آوري شده به‎وسيله نامبردگان به خارج از کشور واصل شده مراتب را سريعا گزارش نمايند تا به‎موقع تصميمات لازم اتخاذ گردد.

رييس ساواک تهران. نواب















حمايت علامه از امام

در پي انتشار مقاله توهين آميز روزنامه اطلاعات

همزمان با برگزاري کنگره بزرگ حزب رستاخيز در تهران (در تاريخ هفدهم دي‎ماه 1356) در يکي از ستون‎هاي صفحات مياني روزنامه اطلاعات مقاله‎اي با عنوان «استعمار سرخ و سياه» به چاپ رسيد که حاوي مطالبي اهانت‎آميز نسبت به آيت‎ا... خميني بود. چنان‎که تقريبا قريب به اتفاق آگاهان به امور و پژوهشگران تصريح مي‎کنند، انتشار اين مقاله موهن نقطه عطفي مهم و سرنوشت‎ساز در تحرکات انقلابي مردم ايران بر ضد رژيم پهلوي شد که اندکي بيش از سيزده ماه بعد حکومت وقت را به سقوط نهايي کشانيد.

بعد از انتشار اين مقاله موهن بسياري از علما در شهرهاي مختلف به‎خصوص در قم به حمايت از امام‎خميني برخاستند. سند ذيل گزارشي است پيرامون حمايت و اجتماع طلاب و روحانيون در منزل مراجع و علامه سيد محمدحسين طباطبايي

منشأ: مشاهدات عيني

تاريخ گزارش: 20/10/2536 (1356)

موضوع: تظاهرات روز 19/10/2536 (1356) قم

روز 19/10/2536 (1356) هم مانند روز هجدهم به‎عنوان اعتراض نسبت به مقاله روزنامه اطلاعات که به‎ [امام] خميني اهانت کرده بود، درس‎هاي حوزه علميه قم تعطيل بود و همچنين بازار قم و مغازه‎هاي اطراف بازار و اکثر مغازه‎هاي خيابان‎ها تعطيل بودند. ساعت حدود ده صبح طلبه‎ها که در مسجد اعظم و مدرسه خان و صحنين اجتماع کرده بودند به‎طور دسته‎جمعي به‎منزل شيخ هاشم آملي رفتند. آملي خيلي مختصر و در چند کلمه گفت ما اين اهانت را محکوم مي‎کنيم و ساکت نمي‎نشينيم. من پيش‎قدم شده با آيات و مراجع دور هم مي‎نشينيم و تصميم مي‎گيريم که چه بايد بکنيم. حرف‎هايي داريم که در اين‎جا صلاح نيست بگويم، ما کارهاي شما را تحسين مي‎کنيم، همه شما را دوست داريم، به‎خاطر شماها ما را مي‎شناسند. شما هم متحد باشيد. پس از سخنراني آملي طلاب به منزل علامه طباطبايي رفتند و علامه طي چند کلمه برنامه دولت را در اين مورد محکوم کرد، سپس شيخ محمد يزدي رشته صحبت را به دست گرفت و گفت چرا احساسات مردم را نديده مي‎گيرند. آيا نمي‎دانند مردم بيدار هستند. يک نفر مجهول‎الهويه مقاله‎اي در روزنامه اين مملکت مي‎نويسد و يا در روزنامه‎هاي قبل اهانت مي‎کردند اين‎ها به ضرر خودشان است. پس از سخنراني يزدي طلاب از منزل علامه به مدرسه اميرالمؤمنين رفتند و در آن‎جا آقاي [آيت‎ا...] ناصر مکارم شيرازي سخنراني کرده و اظهار داشت بدانيد که در صدر اسلام تاکنون برنامه همين‎طور بوده به پيغمبران اهانت مي‎کردند تا اين زمان که بر‎مي‎دارد در يک کاغذ پاره به مرجع بزرگ توهين مي‎کند. يکي از مراجع مي‎گفت در اين‎جا به آقاي [امام] خميني توهين نشده چون ايشان را همه مي‎شناسند. به مراجع ديگر توهين شده زيرا غير از ايشان سايرين را جزو خودشان مي‎دانند، پس به ما توهين شده و اضافه کرد بياييد متحد باشيم و دست به‎دست هم بدهيم اگر قرار باشد بميريم همه با هم بميريم و اگر هم زنده باشيم با هم زنده باشيم و سپس نوشته روزنامه را محکوم کرد، بعد از سخنراني [آيت‎ا...] مکارم طلاب به منزل [آيت‎ا...] وحيد خراساني رفتند در آن‎جا ابتدا هادي مروي داماد [آيت‎ا...] خزعلي صحبت کرده و از مقامات دولت خواست نويسنده مقاله را محاکمه کنند. بعد [آيت‎ا...] وحيد خراساني شروع به صحبت کرده و در ضمن صحبت [امام] خميني را تشبيه به نور کرد که اگر کسي پا روي نور بگذارد نور خاموش نمي‎شود و سپس شعري خواند که مفهومش اين بود که آب دريا به دهان نجس نمي‎شود.

پس از سخنراني [آيت‎ا...] وحيد طلاب از منزل وي بيرون آمده به طرف بازار حرکت کردند و چون ظهر شده بود و مأمورين هم بازار را محاصره کرده بودند... .

ساعت چهار بعد از ظهر طلاب که مجددا در مسجد اعظم و مدرسه خان اجتماع کرده بودند، به طرف خيابان ارم و صفاييه حرکت کرده و به منزل حسين نوري رفتند. در آن‎جا نوري سخنراني کرده و گفت اگر در جرايد اين قبيل حرف‎ها تکرار شود، مراجع تصميم جدي خواهند گرفت و مقداري در اين زمينه صحبت کرد. پس از سخنراني نوري مردم از منزل وي بيرون آمده و در خيابان شروع به راه‎پيمايي کردند، نزديک چهارراه ارم که رسيدند چند نفر شروع کردند به شکستن شيشه‎هاي بانک صادرات و حمله کردند به حزب رستاخيز و اتومبيل‎هايي که جلوي حزب پارک شده بود و اتومبيل پليس که جلوي کلانتري يک ايستاده بود و آن‎ها را با سنگ و چوب شکستند، در اين وقت مأمورين به جمعيت حمله کردند و مردم هم مقاومت کرده با سنگ به مأمورين حمله کردند، مأمورين ناچار شدند که تيراندازي کنند با اين‎که مأمورين مرتب تيراندازي مي‎کردند، ولي طلبه‎ها متفرق نمي‎شدند و همچنان شعار مي‎دادند و به‎طرف مدرسه خان مي‎آمدند و نزديک چهارراه مدرسه خان ژاندارم‎ها رسيدند و با سنگ و چوب به طلاب حمله کردند. در اين‎جا طلاب شعار مرگ بر خاندان پهلوي را شروع کرده و از داخل گذر خان به‎طرف محلات داخل شهر رفته، در اين‎جا من از جمعيت جدا شدم و بين من با جمعيت فاصله شد و مأمورين نمي‎گذاشتند که به داخل گذر خان بروم. ضمنا شب گذشته هم عده‎اي شيشه بانک‎ها را شکستند