دیدگان بیدار/مرتضي عباس زاده

با ورود به دهه چهارم شکوهمند ‎ترین انقلاب جهان و گذشت 30 سال از مهمترین نبرد حق و باطل، انتظار این است که نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در همه عرصه ‎ها، از جمله اشراف بر دشمنان خویش، کاملا خودکفا و به‌روز باشند.

اگر امروز جمهوری اسلامی به ‎عنوان یکی از قدرت ‎های مهم دنیا، در بخش دفاعی، شناخته می‌شود، مرهون تلاش در عرصه ‎های مختلف است که یکی از مهمترین آن ‎ها را می ‎توان در اختیار داشتن سیستم ‎های راداری دانست.در سالیان گذشته سرمایه ‎گذاری هدفمند و نتیجه ‎بخشی بر روی توانایی ‎های راداری نیروهای مسلح صورت گرفته است که علی ‎رغم تمامی تحریم ‎ها، با همت سرشار جوانان ایرانی، این سرمایه ‎گذاری ‎ها به بار نشسته و نیروهای مسلح کشور امروزه به این اهرم قدرت دفاعی دست پیدا کرده ‎اند.

یکی از مهمترین حلقه ‎های زنجیره در هم تنیده توان دفاعی کشور، مجموعه رادار است. در این حوزه نیز مانند بسیاری از حوزه ‎های دیگر، هرچند تمامی تلاش ‎ها و توانمندی ‎ها تحت ‎الشعاع حفاظت قابل ‎توجه سیستم ‎های حفاظتی نیروهای مسلح قرار گرفته است؛ لیکن با رجوع به اسناد موجود و با ادله محکم می ‎توان به حقایق افتخار ‎آمیز و اطمینان ‎بخشی در مورد به ‎کار ‎گیری رادارهای پیشرفته در ایران رسید.

آن ‎چه در ادامه می ‎آید، شرحی است بر یافته ‎های مستدل و اثبات شده از توانمندی ‎های هشداری پدافند در ایران. با یادآوری این نکته که در گزارش زیر تلاش شده ضمن معرفی 2 رادار مهم ساخت کشور، 2 سامانه مدرن راداری در اختیار نیروهای مسلح نیز معرفی شوند و در ادامه مهمترین جهش فناروی راداری، یعنی دستیابی ایران به دانش ساخت رادار بر پایه «آرایه ‎های فازی»

معرفی شود.

 1- کاشف

«کاشف» به ‎عنوان یکی از رادارهای نسل جدید به نمایش درآمده در سیستم نیروهای مسلح کشورمان شناخته می‌شود.

هرچند از این رادار مدرن مشخصات بسیار کمی تاکنون افشا شده است، لیکن با توجه به اندک اطلاعات موجود نیز می ‎توان گفت که این سامانه، نقش مهمی در ارتقای توان شناسایی و کشف در نیروهای مسلح دارد.

کارشناسان معتقدند تغییر مهم ایجاد شده در رادار کاشف در نمونه ‎های ساخته شده، طراحی و ساخت گیرنده ‎های جدا از فرستنده است که به این سامانه توانایی بالایی در شناسایی اهداف پنهانکار و مقابله با تدابیر متقابل الکترونیکی می ‎بخشد.

 گیرنده ‎های دوقلو جداگانه کاشف باعث می ‎شود تا تاکتیک منحرف ساختن امواج راداری که بیش از 70 درصد توانایی پنهانکاری هواگردهای پنهانکار را تشکیل می ‎دهد، عملا در برابر این رادار

ناکارآمد باشد.

علاوه ‎بر این، این گیرنده ‎ها می ‎توانند به ‎عنوان حسگرهای تشخیص فرکانس ‎های مشابه، با رادار مادر عمل کنند و بدین طریق، تولید هرگونه سیگنال با فرکانس شبیه به فرکانس رادار مادر، به نیت اختلال در رادار کاشف، خود به عاملی برای کشف هواگرد دشمن بدل خواهد شد.

با توجه به این ‎که اولین سری از این رادار، «کاشف 1» نامگذاری شده، پس به ‎نظر می ‎رسد، مواردی مانند «کاشف 2» نیز طراحی و ساخته شده باشد که تاکنون به ‎صورت رسمی معرفی نشده است.

رادار کاشف 1 به ‎خاطر آن ‎که کاملا متحرک است، می ‎تواند به سرعت منطقه مورد نظر را ترک کرده و به نقطه مدنظر برسد. جابه ‎جایی و استقرار سریع یک رادار، حسن مهمی محسوب می ‎شود که در غافلگیری و به ‎هم ریختن پیش ‎بینی تاکتیکی دشمن بسیار حائز اهمیت است.

قابلیت «شبکه شدن» از دیگر ویژگی ‎های این رادار مهم ساخت داخل است که با توجه به تولید تعداد قابل ‎توجهی از این سامانه، می ‎توان شبکه ‎ای از رادارهای متحرک و مدرن را در اختیار داشت که یکی از توانایی ‎های هر نیروی مسلحی به ‎شمار می‌رود.

این رادار همچنین می ‎تواند ارتباط امنی را با مرکز فرماندهی ایجاد کرده و از سوی دیگر، با اتصال به سامانه ‎های پدافندی کشور، عملیات ارسال «دیتا» را انجام دهد؛ موضوعی که نقش آن فقط در موارد تهدید عملی مشخص خواهد شد.

رادار کاشف 1 به خاطر متحرک بودن، علاوه بر دارا بودن منبع تغذیه، قابلیت ارتباط کابلی با برق شهر و دریافت انرژی از آن را دارد تا در هر نقطه‌ای از کشور بتواند اقدام به فعالیت کند.

رادار کاشف 1 روی باند S عمل می ‎کند و با توجه به توان ارسالی 800 کیلو وات و چرخش آنتن به میزان 360 درجه، نقطه اتکایی برای نیروهای پدافندی جمهوری اسلامی ایران محسوب می ‎شود.

برد این رادار مدرن کشورمان بیش از 150 کیلومتر (در سری کاشف 1) است که با شبکه شدن آن، تمامی کشور می‌تواند در «حرز امن» آن باشد.

 2- مطلع الفجر

رژه ‎های سال گذشته و رزمایش مدافعان آسمان ولایت، شاهد معرفی و حضور رادارهای «مطلع الفجر» در انظار عموم بود.

رادار مطلع الفجر را می ‎توان یک نمونه بسیار مدرن از رادارهای موجود در دنیا دانست. از طریق تصاویر و اطلاعات محدودی که در این زمینه منتشر شده، می ‎توان فهمید که این سیستم از تحرک بسیار بالایی نسبت به هم ‎نسل ‎های خود چون رادارهای 18-P روسی برخوردار است.

در تصاویر به نمایش درآمده از این رادار، عملیات کشف بدون استفاده از پایدارساز هیدرولیکی یا پانیوماتیکی صورت می ‎پذیرد و جمع ‎آوری آنتن‌ها نیز به صورت اتوماتیک در پشت کانتینر صورت می ‎پذیرد که این خصوصیات نشان از توان تحرک بالای این سیستم دارد.

یکی از ویژگی ‎های رادار مطلع الفجر که نشان از اشراف متخصصان کشورمان در طراحی و ساخت رادار دارد، امکان تغییر در کدینگ فاز و قابلیت پرش فرکانس تا 100 پله است که راهی بسیار مهم و قابل توجه در مقابله با اختلالات الکترونیکی توسط دشمن و مبارزه با جنگ الکترونیک است.

متخصصان راداری نیروهای مسلح با ایجاد سیستم کنترل و نمایش اطلاعات از راه دور و استفاده به صورت سیمولاتور آموزشی، تلاش داشته ‎اند قابلیت ‎های متنوعی را روی آن ایجاد کنند. این رادار با همکاری مشترک متخصصان دفاعی و اساتید دانشگاه صنعتی اصفهان ساخته شده است.

رادار مدرن مطلع الفجر می ‎تواند اطلاعات سه بعدی هدف، سرعت و جهت حرکت آن را در کوتاهترین لحظه، به سیستم ‎های مورد نیاز ارسال کند تا بهترین تصمیم برای مقابله با هر هدف گرفته شود.

آیا باور می ‎کنید؟ بر اساس یک آزمایش عملیاتی، رادار ایرانی مطلع الفجر، امکان ردگیری 100 هدف را به ‎طور همزمان داشته و در عین ‎حال می ‎تواند سابقه هدف را نیز در حافظه خود تا اطلاع ثانوی نگه دارد.

این قابلیت‌ها تنها گوشه‌ای از امکانات این سامانه بسیار مدرن در کشور است که امکان بازگویی آن برای هفته ‎نامه پنجره فراهم شده است.

 3- کاستا

رادار ‎های تاکتیکی «کاستا» برای اولین ‎بار در رژه روز ارتش در 29 فروردین سال 1388 به نمایش درآمدند.

رادار کاستا از جمله جدید ‎ترین سیستم ‎های راداری ساخت روسیه است که می ‎تواند در بیش از 150 کیلومتری، 55 هدف پنهانکار را شناسایی کند.

این رادار مشهور و پیشرفته در باند UHF به رهگیری اهداف می ‎پردازد، طول موج بلند این باند هرچند باعث خطای قابل ‎توجه رادار در تخمین موقعیت دقیق اهداف می ‎شود اما اثرات مواد جاذب امواج راداری (RAM ) و سطوح منحرف ‎کننده و به دام اندازنده امواج راداری را به حداقل می ‎رساند.

عامل شهرت کاستا در واقع توانایی بالای این رادار برای شناسایی اهداف پنهانکار در محیط ‎های آلوده به جنگ الکترونیک است.

رادار کاستا نیز به ‎عنوان یک رادار ارتفاع پایین با برخورداری از نشانگر ‎های دیجیتالی اهداف متحرک می ‎تواند اهداف در حال پرواز در ارتفاع بسیار پایین و یا اهداف قرار گرفته در پس ‎زمینه ‎های محیطی را شناسایی کند.

در رژه فروردین ‎ماه سال 1388 دو نوع از رادار کاستا به نمایش درآمد.

 4- نبو

دیگر رادار به نمایش در آمده در رژه 29 فروردین سال 1388 رادار آرایه فازی «نبو» بود که در کنار کاستا در صحن رژه حضور یافت. رادار فول دیجیتال و آرایه فازی نبو برای ردیابی انواع اهداف هوایی و با اندازه کوچک همچون تهدیدات بالستیک، موشک ‎های کروز سرکوب دفاع هوایی و همچنین هواپیماهای پنهانکار طراحی شده است.

بر اساس اطلاعات مندرج در سایت ‎های نظامی دنیا، این رادار قادر است تا سطح مقطع 5/2 متری یک جنگنده معمولی را در صورت پرواز در ارتفاع بیش از 10 هزار متری در فاصله بیش از 340 کیلومتر کشف نماید .

نبو همچنین قادر است اهداف کوچک با سطح مقطع راداری 9 متر مربع را در فاصله بیش از 240 کیلومتری شناسایی کند.

باند VHF که این رادار از آن برای کشف اهداف هوایی استفاده می ‎کند؛ دارای یک پتانسیل بالا برای افزایش توانایی این رادار در رهگیری اهداف پنهانکار است، اما با توجه به مقادیر اعلام شده توسط شرکت روس «ابورون اکسپورت»، می ‎توان حدس زد که این رادار توانایی کشف اهداف پنهانکار (با سطح مقطع 25) در فواصل 100 کیلومتری را داراست.

نبو از یک مجموعه پردازنده پیشرفته استفاده می ‎کند که با بهره ‎گیری از تکنیک ‎های جهش فرکانسی و تقویت ظرفیت اشباع این رادار را به یک رادار پایدار در محیط ‎های شدیدا آلوده به جنگ الکترونیک تبدیل می ‎سازد.

 5- انقلاب آرایه ‎های فازی

رادارهای «آرایه فازی» نه یک تکنولوژی نوین، بلکه انقلابی در صنعت الکترونیک هوایی است که خوشبختانه نیروهای مسلح کشورمان نیز به آن دست یافته ‎اند.

رادارهای آرایه فازی از جدیدترین و پیشرفته ‎ترین نوع رادارهای نظامی و صنعتی هستند. اساسی ‎ترین تفاوت ‎های رادارهای این نسل با رادارهای متداول گذشته، نحوه اسکن تشعشعی آن است.

در این نوع رادارها امکان اسکن تشعشعی در هر جهت به ‎صورت الکترونیکی به ‎وجود می‌آید.

به زبان ساده ‎تر:

یک آرایه آنتن عبارت است از سیستم تشعشعی که شامل چندین تشعشع ‎کننده یا عنصر تکی است. این عناصر در یک آرایه در کنار هم قرار دارند که هریک در میدان القائی بقیه واقع می ‎شوند. بنابراین، این عناصر بر روی هم اثر گذاشته و یک پرتو کلی ایجاد می ‎کنند که به صورت جمع ‎برداری تک تک پرتوها حاصل می ‎شود.

نمونه ابتدایی این رادارها (آرایه فازی غیر ‎فعال) و سری جدید (آرایه فازی فعال) هستند. در این رادار ‎ها به ‎جای گردش آنتن رادار - امواج به چرخش در می ‎آیند.

در این سیستم آنتن آرایه ‎ای شامل تعداد زیادی آنتن تکی است که با تغییر فاز به تغذیه ‎کن ‎های آنتن تکی پرتو به گردش درمی‌آید.

از مشخصات این ‎گونه رادارها اسکن بسیار سریع محیط اطراف (در حد میلی ثانیه)، قابلیت هدایت چندین موشک به ‎سمت هدف، مقاومت بالا بر علیه اقدامات ضدالکترونیک و کشف بسیار مشکل محل رادار توسط سیستم ‎های الکترونیکی گیرنده و هشدار راداری است.

در نمونه اکتیو این رادارها قادرند تا 10 هزار بار درثانیه تغییر فاز بدهند!

در صورت اشکال بر روی گیرنده یا فرستنده ‎ها، کل رادار دچار اختلال نمی ‎شود. این رادارها قابلیت جنگنده ‎ها - ناوها - ایستگاه ‎های زمینی را به نحو تحسین ‎برانگیزی افزایش می ‎دهند.

رادارهای آرایه فازی قادر به هدایت چندین موشک بر علیه چندین هدف در یک زمان هستند و چون در کسری از ثانیه تغییر فاز می ‎دهند، شناسایی منبع پرتو برای دشمن کاری بسیار مشکل است.

رادارهای آرایه فازی در طیف وسیعی به کار گرفته شده ‎اند از جمله:

- رادارهای هواشناسی؛

- نصب بر روی جنگنده ‎ها؛

- ناوها؛

- رادارهای رهگیری موشک ‎ها.

در این نوع رادارها به ‎جای آن ‎که آنتن رادار به گردش در بیاید، این امواج هستند که به گردش درمی ‎آیند. چنین رادارهایی قادرند پرتوهای انرژی رادار با پهنای متفاوت را در کسری از ثانیه در سطحی بسیار وسیع گسیل دارند.

این رادارها در برابر موشک ‎های «کروز» (RCSپائین) حساسیت خوبی دارند و در واقع در هر زمان می ‎توانند پالس ‎های راداری کوتاه، باریک و دقیقی ارسال کنند که کشف آن ‎ها بسیار مشکل است. و در صورت کشف شدن توسط دشمن یا اخلال ‎های الکترونیکی به ‎دلیل تغییر فاز مقاومت بسیار بالایی در محیط ‎های آلوده از خود نشان می ‎دهند. با توجه به توانمندی ‎های دشمنان در جنگ الکترونیک، دستیابی کشورمان به چنین دانشی، موجب افزایش توان بازدارندگی و مصونیت بیشتر کشور خواهد شد.

 پایانی

آن ‎چه ارائه شد، تنها بخشی از حقیقت بود که می‌شد به زبان مدارک و مستندات ارائه کرد. البته می‌شد با تکیه بر اخبار منتشره توسط غربی‌ها، بسیار گسترده ‎تر از نوشتار بالا توضیحاتی را ارائه کرد.

مواردی مانند ساخت رادار بیش از هزار کیلومتر در ایران و مواردی مانند آن نیز، هرکدام موضوعات مهمی است که در این نوشته نمی ‎گنجد.

قطعا ساختار رادارهای نیروهای مسلح را می ‎توان یک ساختار لایه ‎لایه و با تراکم بالا در هر لایه دانست که البته حفاظت از این رادارهای استراتژیک که قطعا یک هدف با اولویت بالا در نبردهای سنگین برای دشمن خواهد بود نیازمند تدابیر مختلفی است که از جمله آن ‎ها می ‎توان به نصب سامانه ‎های پدافندی دوربرد، نصب سامانه ‎های حفاظتی کوتاهبرد برای هدف قرار دادن موشک ‎های ضد رادار و ایجاد فریب ‎دهنده ‎های خاص در منطقه راداری و همچنین استفاده کامل از پدافند غیرعامل نام برد.

توان راداری قدرتمند یگان ‎های پدافندی ایران بیانگر آن است که اگر در حوزه ‎ای نیاز به تجهیزات احساس شود، این نیاز با قدرت و به بهترین نحو پاسخ داده خواهد شد.  هرچند باید تأکید کرد که توان راداری امروز کشور علاوه ‎بر تک تک پرسنل قهرمان نیروهای مسلح، مدیون کمک ‎های دانشمندان کشور در دانشگاه ‎ها نیز هست