گزارش رونمایی از کتاب نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران

دفاعیه دیپلمات / حمید محمدی ‎محمدی

مرد 65 ساله اهل شمیران، با آن کت و شلوار خاکستری و آرامشی که مخصوص خود اوست، عینک فلزی‌اش را روی چشم گذاشت و روی صفحه بعد از «بسم‎الله» کتابش، چند جمله نوشت که از دور پیدا نبود و لابد بی‌شمار عکاسی که دورش حلقه زده‌ بودند، مأموریت داشتند تصویری از دست‎خط علی‌اکبر ولایتی، در نخستین صفحات تازه‌ترین کتابش را به جعبه تاریک بسپارند.

مرد 65 ساله اهل شمیران، با آن کت و شلوار خاکستری و آرامشی که مخصوص خود اوست، عینک فلزی‌اش را روی چشم گذاشت و روی صفحه بعد از «بسم‎الله» کتابش، چند جمله نوشت که از دور پیدا نبود و لابد بی‌شمار عکاسی که دورش حلقه زده‌ بودند، مأموریت داشتند تصویری از دست‎خط علی‌اکبر ولایتی، در نخستین صفحات تازه‌ترین کتابش را به جعبه تاریک بسپارند.

تالار یا همان تماشاخانه مهر حوزه هنری، برای این منظور خیلی کوچک به‎نظر می‎رسید. پیدا بود که برای رونمایی از کتاب مرد ابوالمشاغل فرهنگ و سیاست کشور ما، خیلی مهمان می‎آید و یک عده باید سر پا بایستند و یک عده مدام به فیلم‎برداران و عکاسان تنه بزنند و معذرت‌خواهی کنند و خود نویسنده از پشت تریبون، صحبت‌‎هایش را پی در پی قطع کند و برای مهمانانش جا پیدا کند و اشاره کند که مثلا آقای فلانی بیاید این‎جا بنشیند یا «این جلو‎ها جا هست، بفرمایید این‎جا!»

رسانه‎‎ها از چند روز جلوتر، از رونمایی تازه‌ترین اثر ولایتی با عنوان «نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران»، خبر داده بودند و چون در انتشار این اثر، سازمان تبلیغات اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و حوزه هنری با انتشارات امیرکبیر دست به دست هم داده بودند، پیش‎بینی می‎شد که نشست رونمایی این کتاب، همانند رمان «مردگان باغ سبز» بایرامی ـ که در همین تالار و با همین مجری برگزار شد ـ خلوت نباشد.

دیپلماتی کارکشته و رکورددار در دیپلماسی ایران، طبیب اطفال، پژوهش در حوزه‎‎های تاریخ و دین، تألیف و ترجمه 35 کتاب و... نشان‌دهنده وجوه چندسویه در نویسنده است. او می‎تواند هفته‎ای چند ساعت بیماران خردسالش را در ساختمانی حوالی خیابان مطهری و در جوار مطب دکتر باقر لاریجانی ویزیت کند، دست‎کم ماهی چندبار به انجمن قلم ایران در خیابان یوسف‌آباد برود و کار‎هایی را که به‎عنوان رییس انجمن باید انجام بدهد، راست و ریست کند، در جلسات مداوم شورای عالی انقلاب فرهنگی حضور یابد، در جمع اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام حاضر شود و... در کنار همه این‎‎ها به تألیفات و پژوهش‌‎هایی پردامنه دست یازد؛ چنان‎که گردهم بنشینیم و بگوییم علی‌اکبر ولایتی، 35 کتاب، 61 عنوان مقاله در مجلات داخلی، 54 عنوان مقاله در مجلات معتبر بین‎المللی و 14 عنوان مقاله در کنگره‎‎های بین‎المللی دارد.



رد انکار توانمندی تشیع

سعید بیابانکی، شاعر و طنزپرداز، انگار همیشه مجری و سرجهیزیه همین تالار است! مثل سیدمحمد سادات اخوی که معمولا مجری برنامه‎‎های خانه کتاب است. پس از آن‎که کلیپ کوتاهی از کتاب و سخنان ولایتی پخش می‎شود، این شاعر خوش‌لهجه اصفهانی، می‎رود پشت تریبون و مطابق معمول، اولین برگ از کتاب را می‎خواند؛ درباره سن و سال علی‌اکبر ولایتی و سمت‌‎ها و کار‎ها و افتخارات و پیشینه علمی و... می‎گوید و از همه جالب‌تر آن‎که دکتر ولایتی، 16 سال سابقه تصدی وزارت امور خارجه را در کارنامه دارد. در حالی‎که این روز‎ها و این سال‌‎ها سخت جواهر است که آدمی، 16 سال در مسئولیتی، آن هم در سمت وزیر امور خارجه باقی بماند!

اما چنین استمراری در مسئولیت، جهان‌دیدگی و تجربه بالای ولایتی است که موجب می‎شود نبض اندیشه‎‎ها و تفکرات گوناگون در دست او باشد و در شرایطی که جهان اسلام، دوره‎ای ویژه، استثنایی و خاص را تجربه می‎کند و هجمه‎‎های وسیع و فراوانی علیه مبانی شیعه وارد می‎شود، او به نگارش این اثر استقامت کند. او می‎داند که در هیچ دوره‎ای از تاریخ، این همه هجمه علیه اسلام و بنیان‌‎های فکری تشیع وجود نداشته است. او می‎داند که این شمشیر کشیدن‌‎ها و غضب کردن‌‎ها نشانه دلهره و هراس دشمن از گسترش تشیع است.

ولایتی با تالیف این کتاب و پرداختن به تاریخ شیعه، به شبهات پاسخ می‎گوید و مقابل بخشی از نقد‎های نامنصفانه و بی‌رحمانه می‎ایستد. او که پیش از این‎‎ها کتاب‌‎هایی مانند «پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران (شامل از پیدایش تا شکوفایی، رکود تا بیداری اسلامی، از حمله استعمار تا بیداری و از رکود تا خیزش دوباره)»، «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» و «مقدمه فکری نهضت مشروطیت» را در کنار ده‎‎ها اثر با مضامین پزشکی، سیاسی و بررسی فرهنگی قلمی کرده، در این اثر به تبیین علمی نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران به دو طریق دست زده است. نخست، شناساندن نقش تعیین‎کننده حوزه‎‎ها و مدارس علمی شیعه طی قرون متمادی، در گسترش و تعمیق فرهنگ و تمدن اسلامی و سپس، معرفی آثار و خدمات برجسته دانشمندان به‎نام و رجال شیعه در شاخه‎‎های گوناگون.

ولایتی که تقریر‎ها و مقدمات فراوانی بر پژوهش‌‎ها و آثار نویسندگان دیگر نوشته و نام خود را به‎عنوان نویسنده در مقدمه کتاب‌‎هایی مانند: «روابط سیاسی ایران با کشور‎های همسایه»، «تقویم 4020 ساله هجری شمسی (1019 تا 3000)» و «کورش و بازیابی هویت ملی (تحقیقی علمی درباره پیشینه و کیستی ذوالقرنین)»، به ثبت رسانده، یک مقدمه طولانی هم برای این اثر 1107 صفحه‎ای نگاشته و در آن آورده است: «تأملی در تاریخ اسلام نشان می‎دهد که از ابتدای شکل‌گیری تمدن اسلامی (قرن دوم هجری) تاکنون، هیچ‎گاه حوزه‎‎های گوناگون فرهنگی و تمدنی از حضور بزرگان شیعه خالی نبوده. این امر خود سندی است از عمق تاریخ عقلانیت و مدنیت شیعه که به قدمت تاریخ اسلام است. طرفه این‎که ایرانیان سهم بزرگی در این میان دارند؛ همچنان‎که در کلیت تمدن اسلامی نیز ایرانیان، در مقایسه با سایر ملل مسلمان، نقش بیشتری ایفا کرده‌اند.»

اما او در مراسم رونمایی از تازه‌ترین کتابش می‎گوید: «شاید در طول تاریخ اسلام بار‎ها تشیع و شیعه به‎لحاظ فرهنگی و علمی مورد انکار قرار گرفته باشند. البته بزرگان و نام‌آوران عرصه علم و فرهنگ و تمدن طی هزار و 400 سال، کار‎های ارزشمندی عرضه کرده‌اند که به نسبت درصد مسلمانان و درصدی که شیعیان تشکیل می‎دهند، سهم شیعه از هر مذهبی از مذاهب اسلامی بیشتر است.»

بعد ادامه می‎دهد: «شاید برخی خلأ‎ها که در آثار گذشته وجود داشت، در این کتاب مدنظر قرار گرفت، این کار به چند منظور صورت پذیرفت؛ اول این‎که نقش شیعه در حوزه‎‎های مختلف متناسب با سیر تاریخی مدنظر قرار گرفت که اصولا شیعه در ترویج علم و پایه‌گذاری تمدن اسلامی پیش‌قدم بوده است.»

او در صحبت‌‎هایش یک خبر هم برای علاقمندان فرهنگ و تمدن اسلامی دارد و آن این‎که: در آینده‎ای نه چندان دور، برای تکمیل شدن کتاب «نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران»، کتاب دیگری با عنوان «نقش ایران در فرهنگ و تمدن اسلامی» به همت انتشارات امیرکبیر منتشر خواهد شد.