هایپر مدیا | مرکز جامع خدمات رسانه ها / نگارش روزنامه |
|
|
اندازه فونت |
|
پرینت |
|
برش مطبوعاتی |
|
لینک خبر | جابجایی متن |
|
نظرات بینندگان |
جست و جوی دلایل سفر ادوارد براون به ایران در گفتوگو با سیدمجید پورطباطبایی
مأمور مخفی حاکم بزرگ برای ترویج بهاییت/ فائقهالسادات میرصمدی
ادوارد براون چند سال در ایران گشت و گذار کرد و درباره اقوام مختلف ایرانی نوشت. نوشته های او گاهی همراه با بغض است و گاهی از سر دلسوزی. حجتالاسلام سیدمجید پورطباطبایی، عضو شورای علمی گروه علوم قرآن مرکز فرهنگ و معارف قرآن قم، تقریبا تمام کتاب های براون را مطالعه کرده و قصد دارد کتابی با عنوان خاورشناسی با تکیه بر قرآنپژوهی چاپ کند. او براون را از کتاب هایش شناخته و معتقد است ادوارد براون برای تبلیغ و ترویج بهائیت، ماموریت دارد.
ادوارد براون چند سال در ایران گشت و گذار کرد و درباره اقوام مختلف ایرانی نوشت. نوشته های او گاهی همراه با بغض است و گاهی از سر دلسوزی. حجتالاسلام سیدمجید پورطباطبایی، عضو شورای علمی گروه علوم قرآن مرکز فرهنگ و معارف قرآن قم، تقریبا تمام کتاب های براون را مطالعه کرده و قصد دارد کتابی با عنوان خاورشناسی با تکیه بر قرآنپژوهی چاپ کند. او براون را از کتاب هایش شناخته و معتقد است ادوارد براون برای تبلیغ و ترویج بهائیت، ماموریت دارد.
ادوارد براون یک ادیب است یا یک مستشرق؟
با ادوارد براون بهعنوان یک خاورشناس برخورد کردم. وقتی خواستم رساله یا کتابی با عنوان «خاورشناسی با تکیه بر قرآنپژوهی» بنویسم به نام ادوارد براون برخوردم. بخش اول این پژوهش، طرح رویارویی خاورشناسان با قرآن است. نگارش این رساله یا کتاب از سال 1381 شروع شد و بعد از گذشت 8-7 سال و نوشتن 700 صفحه، ادامه دارد و هنوز اصل مطلب در جایی چاپ نشده، اما این نوشتار برکاتی داشت که از دل آن کتابی بهنام «خاتم عشق»، سیری در تطور ذهنیت خاورشناسان و غربیان درباره سیمای پیامبر (صلیالله علیه و آله و سلم) تدوین شد. این کتاب چهار بخش دارد که بخش اول آن، دو جلد 700 صفحهای و آماده چاپ است. بخشهای دوم تا چهارم هنوز نوشته نشده. در پژوهش درباره خاورشناسان، به ادوارد براون رسیدیم.
رساله «خاورشناسی با تکیه بر قرآنپژوهی» را چاپ میکنید؟
مطالبی که از دل این پژوهش خارج شده، بهطور مستقل چاپ میشود اما همین نوشته هم ممکن است به شکلی دیگر منتشر شود.
چرا به شکلی دیگر؟ فرم فعلی مشکلی دارد؟
فعلا که کار زمین مانده. با ناظر مرکز فرهنگ، به دلیل حجم زیاد کتاب مشکل داریم. قرار بود رویارویی خاورشناسان و قرآن را در هزار صفحه بنویسم اما وقتی شروع به کار کردم عملا در بخش خاورشناسان قبل از اینکه وارد مباحث قرآنی شوم، 50 صفحه پیشبینی ما به 700 صفحه تبدیل شد. این اختلافنظر باعث شد کار متوقف بماند.
بخشی از این پژوهش درباره ادوارد براون است. در همین رساله فصلی به نام خدمات و خیانتهای خاورشناسان داریم. خیانتهای خاورشناسان در سه موضوع دستهبندی میشود؛ پشتیبانی از یهودیان، ترویج بهاییت و سرقت نسخ خطی اسلام. ادوارد براون در ترویج بهاییت نقش داشته.
قبل از بررسی نقش ادوارد براون در ترویج بهاییت، توضیح دهید چگونه پای براون به ایران باز شد؟
«کنت دوگوبینو» در سال 1860 وزیرمختار فرانسه در ایران بود. در مدتیکه گوبینو در ایران است مطالعات مختلفی میکند تا اینکه کتاب «مذاهب و فلسفه در آسیای وسطی» را به زبان فرانسه مینویسد. این کتاب از 1860 تا 1900 بهدلیل اهمیت مطالعات اسلامشناسی در اروپا، هشت بار تجدید چاپ میشود و هرکس بعد از گوبینو میخواهد درباره اسلام مطالعه کند، خودش را موظف میداند حتما این کتاب را ببیند. مترجم، اول کتاب توضیح داده که بخشهایی درباره روضه، تکیه و تعزیه و بخشی از ترجمه عربی کتاب را حذف کردم. محتوای این کتاب بهقدری مسألهدار است که مترجم جرأت نکرده نام خودش را پای کار ثبت کند؛ نوشته (م.ف). «مذاهب و فلسفه در آسیای وسطی» سال 1322 منتشر شده و هیچ مشخصهای ندارد. من هم در کتابخانه آستان قدس آن را پیدا کردم و کپی گرفتم.
ظاهرا گوبینو هم در این کتاب بهدرستی به موضوع مذاهب و فلسفه نپرداخته و در پی تبلیغ فرقه بابیت و بهاییت است؟
بله. 50 صفحه از کتاب 300 صفحهای درباره مختصات اخلاقی - مذهبی مردمان مسلمان آسیایی، اسلام ایران، رسولالله (صلیالله علیه و آله و سلم) و منشأ و توسعه مذهب تشیع است. و 40 صفحه در بخش دیگری درباره تصوف و فلسفه است. بقیه کتاب به فرقه بابیت و بهاییت میپردازد. بهجای اینکه طبق عنوان کتاب به مذاهب آسیایی بپردازد، مبنا را فرقه بابیت و بهاییت گذاشته و آن را با توضیح و تفسیر مطرح میکند. ادوارد براون این کتاب را میبیند و تحت تأثیر آن قرار میگیرد. وارد ایران میشود، مدتی در تبریز میماند و کتاب «نامههایی از تبریز» را مینویسد و بعد از آن، مشغول ایرانگردی میشود و کتاب «یکسال در میان ایرانیان» را مینویسد.
گفتههای ادوارد براون درباره هدف از سفر به ایران، متناقض است. در جایی خود را شیفته مردم ایران معرفی میکند و برای زیارت شیراز! به ایران میآید و در جای دیگری، این سفر را تحت تأثیر کتاب گوبینو میداند. این تناقضها ناشی از چیست؟
بله. کسانیکه روی این موضوع کار کردند و نوشتههای براون را بهدقت خواندند؛ میدانند که خودش در جایی میگوید برای دیدن مناطق مختلف، به ایران میآید و در کتاب دیگری مینویسد: «کتاب گوبینو را خواندم و وقتی دیدم درباره بابیت و بهاییت کار کرده، آمدم ایران که ادامه کارهای گوبینو را درباره بابیان و بهاییان پیگیری کنم.»
این جمله را در چه کتابی گفته؟ در معروفترین کتابش، «یکسال در میان ایرانیان» هدف سفر به ایران خیلی فانتزی مطرح شده و صرفا علاقه شخصی به شعر و شاعری و خلق و خوی مردم ایران است.
در این کتاب چنین ادعایی کرده که مطالبش بیطرف بهنظر بیاید اما محمدتقی قزوینی درباره آثار براون درباره بهاییت مینویسد: «تألیفات استاد براون درخصوص بابیه، دنباله تحقیقات گوبینو و ذیل و متمم آن است و آن مرحوم، جمیع وقایع راجع به این طایفه را که متأخر از عصر گوبینو است و مخصوصا اختلافاتی که بعد از باب بین آنها بهوجود آمد از انقسام و مخاصمات این فرقهها و روابط میان دولت ایران و عثمانی را جمع کرده و اصل تحقیقات گوبینو که با تمام قدر و قیمت بازهم ناقص بود بهطور شافی تکمیل کرد بهطوری که وقایع 70 ساله اول این مذهب جدید را از بدو ظهور در سنه 1260 تا حدود سنه 1330 قمری مفتح، مکمل و بیغرضانه مقابل انظار عالمیان نهاد و فصل جدیدی بر تاریخ باز کرد و تاریخ را الی الأبد رهین منت خود گردانید.» از عبارات و الفاظ پیداست که خود محمدتقی قزوینی هم به بهاییت اعتقاد دارد که اینجور از تلاشهای ادوارد براون قدردانی میکند.
مترجمان و محققان دیگر هم تقریبا با همین ادبیات از براون یاد میکنند. مثل مجتبی مینوی.
بله. در جایی مجتبی مینوی درباره بهاییت میگوید: «براون پس از سفر به ایران، چند سال به تحقیق و تتبع فرقههای مذهبی ایرانی پرداخته و گذشته از کتابها و مقالههایی که در موضوعهای ادبی، تاریخی و سیاسی ایران نوشته، چندین کتاب و مقاله نیز در باب فرقههای اسماعیلیه، حروفیه، شیخیه و بابیه منتشر کرده است و شاید به وسعت و جامعیت این کتاب و مقالههایی که او درباره فرقه بابیه، ازلیه و بهاییه نوشته؛ در هیچ زبانی از زبانهای دنیا وجود نداشته باشد. بهعلاوه نسخههای خطی تحقیقات شیخیه و بابیه که او جمع کرده بود از حیث کثرت در دنیا بینظیر است. از 468 کتاب خطی و عربی و ترکی متعلق به آن مرحوم که تقدیم دانشگاه کمبریج شده و در آنجا برای مطالعه و پژوهش محفوظ مانده، 68 جلد مربوط به این دو فرقه است.» قزوینی و مینوی از ادیبانی هستند که به عقاید براون و شخص او سرسپردگی خاصی دارند.
البته نام ادوارد براون بهدلیل چند جلد کتابی که درباره تاریخ ادبیات ایران تدوین کرده، هنوز هم مطرح است و در این موضوع مترجمان نقش خاصی ندارند.
بله. در سری کتابهای تاریخ ادبیات ایران، براون از صدر اسلام شروع کرده و تا عصر معاصر خودش آمده. متأسفانه هنوز فرصت نکردم تاریخ ادبیات ذبیحالله صفا را با تاریخ ادبیات براون مقایسه کنم. ولی بهنظر میرسد بنیان تاریخ ادبیات را همین کتاب ادوارد براون گذاشته و تلاش کرده و کتابی که نوشته باعث شده امثال ادیبانی مثل محمدتقی قزوینی یا مجتبی مینوی اگر گرایشهای مذهبی و فرقهای هم نداشته باشند در مقابل این اثر مبهوت شوند. متحیر شدند که یک نفر انگلیسی به ایران بیاید و زحمات بسیاری متحمل شود که تاریخ ادبیات مفصلی گردآوری کند.
البته گرایشهای فکری و مذهبی ادوارد براون، در همان تاریخ ادبیات و تفسیر شعرها هم مشخص است. نمونهای از این گرایشها را سراغ دارید؟
براون در تشریح تاریخ ادبیات دوره صفویه وقتی به علامه مجلسی میرسد، بهشدت به ایشان حمله میکند و آثار علامه را مورد انتقاد قرار میدهد. یا مجتبی مینوی در کتاب تاریخ و فرهنگ، مقاله مفصلی درباره تشیع دارد که در آن بهطور کلی بحث اینکه رسولالله (صلیالله علیه و آله و سلم) بعد از خودش جانشین تعیین کرده و مسأله امامت امیرالمؤمنین (علیهالسلام) را بهطور جدی مورد خدشه قرار داده، اما چون لابهلای مطالب آن کتاب بوده، زیاد مورد توجه و انتقاد قرار نگرفته. پیش از انقلاب، مینوی بیشتر بهعنوان یک ادیب مطرح بود، بعد از انقلاب هم کسی نیامد روی آثار اینها کار کند و مطالب نادرست را از میان کتابها استخراج کند و فقط شخصیت ادبی اینها بارز شده است.
ادوارد براون در چه مسألهای به عقاید علامه مجلسی حمله کرد؟ اختلافنظر چه بود؟
بهطور دقیق نمیدانم اما کلیت قضیه این بود که در زمان علامه مجلسی، جریانهای افراطی صوفیه میخواستند با تفکرات باطل و منحط خود، اساس مکتب تشیع را بهخطر بیندازند، تا اینکه علامه مجلسی در این زمینه یک دوره عقاید شیعه را به زبان فارسی نوشت و بطلان عقاید صوفیه را بهصورت مستدل و متقن بیان کرد. تأثیر این نوشتهها و استدلال قوی علامه مجلسی بهقدری گسترده بود که حتی ادوارد براون انگلیسی همواره نظرات مغرضانهای درباره مجلسی داشت و بارها به او انتقاد کرد.
مقابل تعریف و تمجیدهایی که سیدحسن تقیزاده، محمدتقی قزوینی و مجتبی مینوی از ادوارد براون میکنند، مرحوم انجوی شیرازی قرار میگیرد.
مرحوم انجوی شیرازی بهطور مستقیم با براون درگیر میشود. درست است؟
بله. انجوی شیرازی در مجله نگین سال 1354 مقالهای منتشر میکند که جواب براون را میدهد. البته در کتاب «سواد و بیاض» ایرج افشار هم درباره این درگیری مطالبی گفته شده. انجوی شیرازی در این مقاله مینویسد که ادوارد براون مستشرق شهیر و ظاهرا ادیبی است که مردم از باطن شیطانی کارهای او آگاه نیستند. انجوی شیرازی، تلاشهای ادوارد براون برای ترویج بهاییت و فعالیتهای فرقهای او و مقالاتش را لو میدهد.
ادوارد براون چه کتابهایی بهطور ویژه درباره فرقه بابی و بهایی نوشته؟
ترجمه مقاله سیاح تألیف عباس افندی معروف به عبدالبهاء در سال 1891، ترجمه تاریخ جدیدمیرزا علی محمد باب تألیف میرزا حسین همدانی 1893، چاپ متن مقاله سیاح، چاپ متن «نقطهالکاف» حاج میرزا جانی کاشانی. در مجله انجمن سلطنتی آسیایی، مقالههایی درباره بابیان، فهرست و شرح 27 نسخه خطی مربوط به بابیه، خاطراتی از شورش بابیان زنجان در 1850 و خلاصهای از فعالیتهای ادوارد براون در حوزه فرقه بابیت و بهاییت است. البته در کتابهای دیگر براون مثل «یک سال در میان ایرانیان» به بابیها و بهاییها توجه شده و کشتن آنها را مظلومنمایی میکند و با شرح و تفصیل، جریان دستگیری علیمحمد باب و اعدام او را مطرح میکند و چندصفحه بعد نتیجه میگیرد که «این اعدامها کاملا اشتباه بود. و بهجای وحشت و هراس میان بابیان، موجب تشجیع و تحریک آنها شد و داستانهای مقاومت دلیرانه و ثبات قدم اعدامشدگان، بهترین تبلیغاتی بود که با روشی ماهرانه برای اثبات حقانیت مذهب از طرف رهبران آن بهکار گرفته شد. بارها اشخاصی را دیدم که بابی هم نبودند و با لحنی تحسینآمیز، ماجرای اعدام را برایم تعریف میکردند.»