آیین فتوت / زهیر قدسی

همیشه متعجب بوده‌ام از کسانی‎که هرساله، حداقل دوماه محرم و صفر را در مجالس عزاداریِ حسینی (علیه‎السلام) شرکت می‎کنند، اما حتی نام مشهورترین صحابی آن حضرت را نمی‎شناسند! این آفتِ ناآگاهی البته دو سویه است؛ یک‌سر دامن‌گیر همانانی است که با عشق و ارادت، وقت می‎گذارند و در این مجالس شرکت می‎کنند و حاضر نیستند چند ساعتی را برای رضای خدا و امامش صرفِ مطالعه کنند؛ و از سوی دیگر دامن کسانی را می‎گیرد که وظیفه اصلی‌شان آگاه کردن این مردم نازنین، از واقعه عاشوراست. و چرا این وظیفه طی این سال‌‎ها و با این‌همه امکانات، تا این حد نازل انجام می‎شود، خود سئوالی دیگر است که به آن نمی‎پردازیم.

امام حسین (علیه‎السلام) در شب عاشورا خطاب به صحابی و خانواده خود می‎فرماید: «...من یارانی باوفاتر و بهتر از یاران خود سراغ ندارم...» درک این‎که چگونه خاندان پیامبر (صلی‎الله علیه و آله و سلم) به این مرتبه از لیاقت رسیده‌اند که در زمره بهترین‌‎ها قرار بگیرند، شاید چندان سخت نباشد، اما چگونه یاران غیرهاشمیِ آن حضرت به این مرتبه و جایگاه رسیده‌اند، سئوالی‌ست بس مشکل و سخت! علی‌الخصوص وقتی که می‎بینیم در این میان تعدادی نیز بوده‌اند که در روز‎های آخر و حتی ساعات واپسین از لشکر شقاوت، به لشکر شهادت پیوسته‌اند و چنان صحنه‎‎هایی عاشقانه‎ای را به نمایش گذاشته‌اند که تاریخ را انگشت به دهان گذاشته است. این اصحاب که رسم وفا را به بشریت آموختند، همانانی بودند که تا آخرین‌نفر پاسدار جانِ امام و خانواده ایشان شدند.

«رسمِ وفا» نام کتابی‌ست به قلم «رفیعه رضاداد» که گذری بر زندگی شهدای غیرهاشمی کربلاست و شاید پاسخی مختصر به این سئوال باشد. مؤلف در بخشی از مقدمه‌اش می‎نویسد: «آن‎چه در کتب و منابع مختلف تاریخی ـ خصوصا کتب فارسی ـ به آن پرداخته شده، عمدتا زندگی و شرح حال شهدای بنی‌هاشم و عده انگشت‌شماری است از غیر بنی‌هاشم چون حبیب بن مظاهر، حر بن یزید ریاحی و... و درباره سایر شهدا و یارانی که از خاندان بنی‌هاشم نبوده‌اند، متأسفانه فقط به ذکر نامی کوتاه، و یا توضیحی گذرا و عمدتا ناقص بسنده شده است...» از این‌رو خانم رضاداد برای شفاف شدن زندگی این شهدا سراغ کتب و منابع تاریخی متعدد می‎رود و از 28عنوان کتاب که نام‌شان در پایان این اثر آمده، استفاده می‎کند و به شرح حال 90تن از شهدای غیرهاشمی که نام‌شان در زیارت ناحیه مقدسه امام زمان (علیه‎السلام) آمده و یاران دیگری که نام‌شان در این زیارت نیامده، می‎پردازد. نویسنده به شکل رسمی و مورخانه قلم به‎دست گرفته، و هر آن‎چه در تاریخ درباره این شهدا آمده، و این‎که ایشان چگونه به امام ملحق شده‌اند و در عاشورا چه کرده‌اند را نقل می‎کند. خانم رضاداد کمتر وارد فضای احساسی شده است؛ اما با این حال، چون خیلی مرتب و مختصر و مفید کتابش را نوشته، خواننده را به خوانِشِ خویش تشویق می‎کند. بخشی از شرح حال و شرح رزم «عَمرو بنِ جناده انصاری» یکی از شهدای نوجوان کربلا را با هم می‎خوانیم: «... عَمرو، همراه پدر و خانواده‌اش از مکه تا کربلا آمد و در کربلا ملازم امام حسین (علیه‎السلام) بود. صبح روز عاشورا، پس از شهادت پدرش، او عازم میدان شد تا حسین بن علی (علیه‎السلام) را یاری کند. نزد آن حضرت رفت و اجازه خواست تا با دشمن بجنگد، امام فرمود: «پدر این نوجوان کشته شده، شاید برای مادرش سخت باشد و او راضی نباشد.»

عَمرو گفت: «به خدا قسم نه، مادرم خود به من دستور داده و لباس رزم بر تنم کرده تا شما را یاری کنم.»، لذا امام به او اجازه داد و عَمرو به میدان رفت و چنین رجز می‎خواند:

امیری حُسَینُ و نِعْمَ الامیر

سُرورُ فوادِ البَشیر النذیر

عَلِی و فاطِمَهُ والِدَه

فَهَلْ تَعْلَمونَ لَهُ مِنْ نَظیرْ

لَهُ طَلَعهُ مِثْلُ شَمْسِ الضحی

لَهُ عِزه مِثْلُ بَدْرِ مُنیر

عَمرو به دشمن حمله کرد و جنگید تا شهید شد. کوفیان سر او را از بدنش بریدند و به‎طرف سپاه امام حسین (علیه‎السلام) پرتاب کردند...

هنرزایی تمدن عاشورایی / جلال محدثی

پس از سالی انتظار باز محرمی آمد و رفت و دیگر بار شهر لباس مشکی به تن کرد و رنگ ماتم به خود گرفت و از رخوت و سستی‎ای که در پاییز بی‎باران و بی‎غیرت، بر آن سایه‎ای از هوای آلوده افکنده بود، به در آمد و با شور و نشاط حسینی، دوباره زنده شد... آن هم به مدد محرم:

گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست

این رستخیز عام که نامش محرم است

چه شکوهی دارد این محرم، و چه نیرویی که به قدمتی که در تاریخ اسلامی دارد، در اندیشه و فرهنگ و تمدن و پیشینه و هنر و معماری و شهرسازی سرزمین‎‎های اسلامی هم ریشه دوانده است.

از لالایی‎‎هایی که در اقصا نقاط ایران، خواب را برای فرزندان این سرزمین، مبارک و مقدس می‎‎کند، تا اشعاری که در قالب قصیده و بحر طویل و... دست به دست و نقل به نقل، می‎‎چرخد و روزی در دستان تعزیه‎خوانی دلی را می‎‎لرزاند و اشکی را ریزان تا کودکی را که از مادر شیر می‎‎خورد، عاشق قمربنی‎هاشم کند.

از علمات و کتل و بیرق و پرده مقتل‎خوانی گرفته تا سنج و دهل و پنجه و صد البته سقاخانه‎‎های سر بازار، همه در روایت ذره‎ذره این حماسه انسانی، هنر را واسطه انتقال مفهوم به مرد و زن و پیر و خردسال کرده و سلیقه را در کنار ادب (در خور حسین بن علی) به جلوه می‎‎کشند.

تکایا و حسینیه‎‎هایی که در کنار مساجد، در پیوند با رفتار‎‎های سوگوارانه این ایام، دسته‎‎های عزاداری را از راه بازار، روانه میدان و مسجد جامع می‎‎کنند و در این میان لحظه‎لحظه زندگی مردم را، حتی در خرید و فروش و کسب و کار، با زمزمه نوا‎ها و نوحه‎‎ها و ضرب‎آهنگ طبالان و دهل‎کوبان، به هم می‎‎دوزند.

وقتی یک محتوا، فکر و قلب آدمی را تحت تأثیر خود قرار می‎‎دهد. لاجرم در رفتار او نیز منعکس می‎‎شود و همان آدم را تبدیل می‎‎کند به یک سیاه‎پوش عاشق و آرام و گریان و... پیاده! و خیابان‎‎ها را از سیل حضور خود پر می‎‎کند و رفتار همگانی را در فضا‎های عمومی شهر، به نشانی از ظرفیت‎‎های رفتاری خفته، در فرهنگ ایران زمین تبدیل کند که می‎‎تواند به قدرتی که در اردبیل و زنجان و کربلا و... می‎‎بینیم، متظاهرانه و با شکوه، باشد.

ایام محرم و صفر، تجلی وحدت میان انسان و فضا و کالبد است، در معماری و شهر؛ و هرچه شهری و فرهنگ عمومی شهروندانش، در این مناسبت دغدغه‎دار‎تر باشند، ظهور این تجلی قوی‎تر و پر‎رنگ‎تر خواهد بود و در این میان شهر‎‎های مذهبی، بیشترین فرصت بهره‎برداری از این ظرفیت وحدت‎بخش را دارند.

وقتی که ماشین‎‎ها هم رنگ محرم می‎گیرند و حوض به‎جای آب، خون فواره می‎‎کنند، دیگر جای تعجب ندارد، اگر در و دیوار سیاه‎پوش شهر ندبه کند و ناله و فغان سر دهد، که این روح حیات، تا بند بند هر قواره آجری هم نفوذ می‎‎کند!

و این است معماری اسلامی! نه طاق و قوس و آجر و خشت و فیروزه و لاجورد و گنبد و ایوان، که هیچ‎کدام آن‎‎ها بی‎مدد مرمتی که نیازمندش هستند، بقایی ندارند!

که محرم، پس از 1370 سال هنوز زنده است! بدون داربست و حریم ثبتی، که محرم حریم ندارد، برای همه است، در هر زمان و هر مکان:

کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا

یک تعزیه مدرن / امید مهدی‌نژاد

ظاهرا «رپرتوار» معادل فارسی ندارد. «اجرای متناوب و متوالی یک نمایش در طول زمان» شاید دقیق‌ترین واژه‌ باشد در توضیح معنای این کلمه فرنگی. گروه نمایش «آران»، به سرپرستی بهروز غریب‌پور مدتی است که در تالار کوچک فردوسی به تناوب چهار نمایش را در قالب اپرای عروسکی به صحنه می‎برند. نمایش‌‎های «رستم و سهراب»، «مکبث»، «مولوی» و «عاشورا». از این میان دو اپرای عاشورا و مولوی، بیش از همه مورد توجه مخاطب قرار گرفته‌اند و دلیل آن‎چه بسا استفاده از موسیقی ایرانی و شعر کلاسیک و آهنگ‎سازی بی‌بدیل بهزاد عبدی باشد.

غریب‌پور خود گفته است که از کودکی در سنندج با تعزیه آشنا شده است. در این شهر دو خانواده اهل تشیع در میان اکثریت سنی‌‎های شافعی‌مذهب ـ که حرمت زیادی برای اهل‌بیت پیامبر قائلند ـ زندگی و هر سال در ایام محرم سوگواری می‎کردند. غریب‌پور در دوران دانشجویی نیز تحقیقات به هم پیوسته‎ای را در رابطه با خیمه‌شب‌بازی، نمایش تخت‌حوضی و تعزیه، به‎عنوان سنن و پایه‎‎های نمایش ایرانی آغاز کرد. ‌وی برای درک و مطالعه بیشتر تعزیه، به آران و بیدگل سفر کرده و آن‎جا بود که به‎شدت از شیوه تعزیه متأثر شد و به همین دلیل هم نام فرزندش را آران نهاد و هم نام گروه تئاتر عروسکی‌اش را!

غریب‌پور در سال 1378 کوشید عاشورا را در نمایشی سایه‎ای اجرا کند که شرایط این کار فراهم نشد و آن را به بعد موکول کرد. تا این‎که در ادامه اجرای اپرا‎های مکبث و رستم و سهراب، برای مصاحبه با لوریس چکناواریان آهنگ‎ساز برجسته و سازنده این دو اپرا، به اوکراین می‎رود و به‎طور تصادفی با بهزاد عبدی آشنا می‎شود. آهنگ‎سازی که به عشق اجرای موسیقی اپرایی عاشورا، مهندسی را ر‎ها کرده و برای تحصیل موسیقی به اوکراین رفته بود. بهزاد عبدی متولد سال 1351 و فارغ‎التحصیل رشته مهندسی متالوژی است و سال‎هاست در اوکراین اقامت دارد و تاکنون تا مقطع کارشناسی ارشد آهنگ‎سازی به تحصیلش ادامه داده است.

بهزاد عبدی آهنگ‎ساز این اثر نیز آن‎گونه که خود گفته است 10 سال بر موضوع آهنگ‎سازی با موضوع عاشورا متمرکز بوده است، با اهتمام به این‎که اپرا به شیوه‎ای ایرانی اجرا شود. حتی آن‎گونه که بهروز غریب‌پور گفته، بهزاد عبدی اساسا به عشق نوشتن اپرای عاشورا مهندسی را ر‎ها کرده و به تحصیل موسیقی مشغول شده است.

غریب‌پور و عبدی ناباورانه متن اپرا را با هم مرور می‎کنند و بعد از مدتی عبدی برای ساخت موسیقی بر مبنای متنی که غریب‌پور تنظیم کرده بوده، اعلام آمادگی می‎کند. عبدی با دانش، خلاقیت و اشراف هم بر اصول موسیقی کلاسیک و مبانی موسیقی سنتی ایران و هم بر تعزیه، طی یک سال این اپرا را آماده اجرا می‎کند و در این مدت دیدار‎هایی نیز بین او و غریب‌پور به وقوع می‎پیوندد و در نهایت با بهره‌گیری از ردیف‌‎ها و دستگاه‎‎های موسیقی ایران و حفظ چهارچوب‌‎های تعزیه، یک اپرای نوین مذهبی به صحنه می‎آید. موسیقی با اجرای ارکستر سمفونیک اوکراین ضبط می‎شود و برای ضبط آواز‎ها در ایران نیز از تنی چند از بهترین خوانندگان جوان موسیقی ایرانی استفاده می‎شود: محمد معتمدی (در نقش حر)، علی خدایی (در نقش اباعبدالله) و... به سنت تعزیه، خوانندگان نقش‌‎های اولیا در دستگاه‎‎های ایرانی آوازخوانی می‎کنند و گروه اشقیا نیز در رسیناتیو یا همان اصطلاح اشتُلُم‌خوانی در تعزیه می‎خوانند. و شاهکار این اپرا، اجرای معتمدی در نقش حر است که با ترکیبی از آواز دستگاهی و اشتلم‌خوانی آغاز می‎شود و در نهایت بعد از پیوستن حر به قافله امام، به لحنی دیگر درمی‌آید. صدا و شیوه اجرای معتمدی به‎خوبی این تحول شخصیت حر را به نمایش درمی‎آورد.

در «اپرای عاشورا» عمده‌ترین صحنه، صحنه کربلاست. همچنین صحنه‎‎هایی مربوط به بارگاه یزید، بارگاه ابن‌زیاد، خانه شمر، خانه محتشم کاشانی و صحنه‎‎های تلفیقی اجرا می‎شود. مجموعا شش صحنه در «اپرای عاشورا» وجود دارد که در 10 پرده اجرا می‎شوند. در جابه‌جایی‌‎ها هیچ‎گونه وقفه‎ای وجود ندارد و صحنه‎‎ها در هم تنیده‌اند.

در متن اپرا علاوه‎بر تعزیه‎‎های مناطق مختلف ایران که به شکل تلفیقی به یک متن واحد تبدیل شده‌اند، اشعاری از محتشم کاشانی و ابوطالب نیر تبریزی‌، در سمت و سو دادن به آن نیز استفاده شده است. هرچند باید گفت حضور یک مشاور ادبی که برخی ایرادات متنی و ادبی کار را رفع و رجوع کند، می‎توانست به وجه ادبی اپرا غنای بیشتری ببخشد. به‎گفته غریب‌پور تاکنون تعدادی از شخصیت‌‎های فرهنگی، مذهبی و چند تن از علما، موسیقی اپرای عاشورا را شنیده‌اند و رضایت و قدردانی خود را اعلام کرده‌اند.

و ماجرای تلخ نیز این‎که چندی پیش نوع تبلیغات دو اپرای عاشورا و مولوی باعث شد عبدی در نامه‎ای سرگشاده از غریب‌پور گله کند و به او یادآوری کنه که خالق اپرا آهنگ‎ساز آن است و کارگردان تنها به نمایش درآورنده موسیقی‌ای که است که آهنگ‎ساز ساخته است، اما محصول ترکیب نمایش و موسیقی، اثری درخور از آب درآمده است. عبدی به غریب‌پور یادآوری کرد که به عشق کار در زمینه عاشورا به موسیقی روی آورده است و غریب‌پور که از این مطلع است، نباید حق او و همکارانش را در این اثر ضایع کند. غریب‌پور نیز در پاسخ اشتباهات در چاپ بروشور را سهوی و اتفاقی دانسته و گفته هیچ‎گاه حق هنرمندی را ضایع نکرده است.

پس بروید اپرای عاشورا را ببینید و اگر زمان را از دست دادید نگران نباشید. خاصیت رپرتوار این است که به تناوب و توالی در طول زمان مجددا اجرا می‎شود. می‎توانید تا اجرای بعدی سی‌دی‌اش را بخرید و در خانه ببینید

بازتاب...

نظرات‌تان را در مورد پنجره با ما در میان بگذارید:

20-66570019 3000101177(پیامک) www.panjerehweekly.com



پنجره 75

مانع‌تراشی علت افشاگری‌ام بود

گفت‎وگو با دکتر علی‎رضا زاکانی



محمد تیمور از تهران: آقای زاکانی را دربرخی مساجد تهران برای روشنگری و سخنرانی دیده‎ام. جناب آقای زاکانی! تنویر افکار عمومی در مواردی مثل فتنه هم کار مناسبی است، ولی آیا قوه مقننه می‎‎تواند قوه قضاییه را استنطاق کند؟ و عملی مانند استیضاح انجام دهد؟

کار اصلی را قوه قضاییه باید انجام دهد و البته صد افسوس که به حساب رهبری معظم نیز گذاشته می‎‎شود. آیا می‎توانید پرچم‎دار حرکتی اعتراضی به قوه قضاییه در جهت اصلاح امور در این قوه باشید؟

چنان‎چه انتشار این پیام جرم نیست انعکاس دهید.



امین از تهران: حقیقتا این پیگیری‎ها سبب افزایش اعتماد مردم به نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، نظامی که پایه آن بر صداقت و عدالت استوار است، می‎شود.

بنده یکی از کسانی هستم که با دیدن این مسائل، تردید‎های زیادی در دلم ایجاد شده که البته تا این مسائل رسیدگی کامل نشود، به‎طور کامل این تردید‎‎ها از بین نخواهد رفت. به‎عنوان نمونه در شهر محل زندگی ما یکی از اعضای فعال ستاد تبلیغاتی نماینده شهر، به جرم زمین‎خواری به جریمه یک ملیاردی محکوم شد که متأسفانه با نفوذ این نماینده در قوه قضاییه تبرئه شده و حتی با بخشش مال دزدی، به‎عنوان نیکوکار نمونه کشوری نیز از او نام می‎برند. و یا برادر همین نماینده توسط دادستان وقت دستگیر شده و فردا به‎جای رسیدگی به جرائم این فرد، دادستان به‎جای دیگری منتقل شد.



بدون نام: من به بسیاری از مواضع آقای زاکانی انتقاد شدید دارم. اما اگر واقعا این کار‎ها را که گفته است انجام داده، واقعا از ایشان تشکر می‎کنم. اما به شرطی که دقیقا همین کار‎ها را کرده باشد و بعد معلوم نشود قضیه چیز دیگری بوده است و یا جوانب دیگری داشته که گوینده نگفته است و...

این هم وضع رسانه‎‎های ما که آدم باید به همه‎چیز شک کند.





مشترکان جدید:

سامان راهیاب/ تهران

سیدعلی ناصریان/ تهران

سارا نقوی/ تهران

عارفه نصیری/ اهواز

بهار مولاییان/ بوشعر

علی‎رضا سرلک/ تهران

علی‎رضا نهاوندی/ کرج

نادر قشقایی/ آباده

رامین سلامت/ تهران

عاطفه کلاری/ تهران

سهیل موسوی‌زاده/ کرج

رضا شاه‌علی/ تهران