هفته نامه پنجره | شماره 77 | سیاست

اندازه فونت

پرینت

برش مطبوعاتی

لینک خبر

جابجایی متن

نظرات بینندگان

خاتمی مواضع جدید و چند پرسش / دکتر علی احمدی

سیدمحمد خاتمی، رییس‎ جمهوری دوره اصلاحات (هشت سال) در دیدار با اعضای فراکسیون اقلیت مجلس شورای اسلامی، کف خواست اصلاح‎طلبان را در گذشته و امروز چنین بر شمرد: «آزادی زندانیان و ایجاد فضای آزاد برای همه احزاب و گروه‎‎ها و رفع محدودیت‎‎های نا به جا، پای بندی همگان به‎خصوص مسئولان به قانون اساسی و اجرای همه‎جانبه و کامل آن به‎خصوص اهتمام به روح قانون اساسی، فراهم آوردن سازوکاری برای برگزاری انتخابات سالم و آزاد.» این اظهارات در حقیقت ادامه و تأکید بر بیانیه شماره هفده میرحسین موسوی است. در عین حال آقای خاتمی بر «ضرورت حضور فعالانه تمامی دلسوزان به اصل نظام و انقلاب برای عبور از شرایط کنونی تأکید کرد.» در مورد ایشان دوگمان مطرح است: یکی، بازگشت به نظام و تعریف «اصلاحات جدید» با کمترین هزینه و تجدید سازمان برای انتخابات بعدی با همان رویکرد گذشته؛ دیگری، تغییر مواضع و برگشت ایشان به اردوگاه انقلاب؛ پذیرش گزینه دوم، مصداق سخنان مرحوم مدرس به قوام‎السلطنه بعد از قرار داد 1919 است. ولی با این‎حال، آیا ایشان حاضرند مواضع خود را شفاف کنند؟ بر این مبنا چند نکته و چند پرسش را مطرح می‎‎کنم.

1- اصل نظام و انقلاب: حوادث بعد از انتخابات 1388، هرچند هزینه‎‎های زیادی برای آحاد جامعه، شخصیت‎‎های انقلاب و نظام اسلامی داشت با این وجود، حداقل ارمغان‎اش آن مرزبندی بین اشخاص و جریان فتنه با اصل انقلاب و میراث گران‎بهای حضرت امام (رحمت‎الله علیه) بوده و هست. جدا شدن جناب آقای خاتمی از جریان فتنه، یک قدم است و قدم بعدی، شفافیت در مواضع و رفتار است. ایشان خوب می‎‎داند که: هر نظام سیاسی که بر مردم‎سالاری استوار است، دو عرصه برای حیات سیاسی و اجتماعی خویش دارد. یکی عرصه وفاداری، دیگری عرصه قابل‎رقابت؛ عرصه وفاداری، جوهره و ماهیت نظام وعرصه قابل رقابت، قواعد بازی و رقابت را در بر می‎‎گیرد. در نظام‎های لیبرال دموکراسی، مثلا آمریکا، جوهره لیبرال دموکراسی، عرصه وفاداری است، احزاب و گروه‎‎ها حق تعرض به این جوهره (لیبرال دموکراسی) را ندارند. حتی آمریکا برای حفظ و گسترش آن، جنگ‎ها به راه انداخته است. در این نظام سیاسی، اصل وفاداری حتی برای کارمندان جزء و دون پایه، غیرقابل‎انکار و اغماض است.

در نظام جمهوری اسلامی ایران، جوهره وماهیت نظام، تلفیق دین و سیاست و ولایت فقیه است. ولایت فقیه نه‎تنها اصلی از اصول قانون اساسی، بلکه استمرار امامت است. در اصل دوم قانون اساسی نیز آمده است که:جمهوری اسلامی، نظامی است بر پایه: 1-... 2... 3... 4... و «5- امامت و رهبری مستمر و نقش اساسی آن در تداوم انقلاب اسلامی» لذا بحث ولایت فقیه، بحث ایمان و اعتقاد است؛ نه بحث میثاق و پیمان. نظام جمهوری اسلامی و جوهره آن (ولایت فقیه)، میراث گران‎بهای حضرت امام (رحمت‎الله علیه) است. اصولا اگر نظریه ولایت فقیه را از اندیشه امام (رحمت‎الله علیه) حذف کنیم، وجه ممیزه امام (رحمت‎الله علیه) با دیگر مبارزان تاریخ معاصر ایران در چیست؟ مهمترین وجه ممیزه وممتازه امام (رحمت‎الله علیه) از دیگر مبارزان، تئوری حکومتی او است. در حقیقت اشخاص و گروه‎‎هایی که مدعی تبعیت از امام باشند و بر نظریه او و جوهره نظام اسلامی خدشه وارد کنند، قطعا در ادعای خود صادق نیستند. آیا افراد و گروه‎‎های سیاسی بدون آن‎که وفاداری خود را به جوهره نظام به اثبات برسانند می‎‎توانند برای عرصه قابل‎رقابت شرط بگذارند؟ قطعا جناب آقای خاتمی پاسخ مثبتی به این پرسش نمی‎‎دهند.

2- قانون اساسی: ملت ایران، در جریان تکامل انقلابی خود، از غبار‎ها و زنگار‎های طاغوتی زدوده شد و از آمیزه‎‎های فکری بیگانه، خود را پاک کرد و به موضع فکری و جهان‎بینی اصیل اسلامی بازگشت. بر همین اساس، ویژگی‎‎های بنیادی انقلاب اسلامی نسبت به دیگر نهضت‎‎های ایران در سده اخیر، مکتبی و اسلامی بودن آن است. بر چنین پایه‎ای، رسالت قانون اساسی این است که زمینه‎‎های اعتقادی نهضت را عینیت بخشد. لذا، داوطلب ریاست جمهوری، مطابق اصل 115 «باید مؤمن و معتقد به مبانی نظام جمهوری اسلامی باشد» و رییس‎جمهوری بر اساس اصل 121 سوگند یاد می‎‎کند که «پاسدار نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی باشد» و نمایندگان مجلس نیز مطابق اصل 67 قانون اساسی باید سوگند یاد کنند که «پاسدار حریم اسلام و نگهبان دست‎آورد‎های انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشند» و «همواره از استقلال و اعتلای کشور و قانون اساسی دفاع نمایند.» بنابراین بازگشت به اردوگاه انقلاب توسط آقای خاتمی و یاران ایشان وحضور در رقابت‎‎های انتخاباتی؛ مستلزم آن است که مواضع خود را نسبت به این مهم اعلام کنند. در غیر این صورت، چه نسبتی برای خود با قانون اساسی تعریف می‎‎کنند؟ منظورشان از قانون اساسی چیست؟ باید دانست قانون اساسی یک سری اصول بنیادی دارد که بدون اعتقاد به اصول بنیادی (به تعبیر ایشان روح قانون اساسی) نمی‎‎توان سایر اصول را تفسیر کرد. نمی‎‎شود با اصول بنیادین به مخالفت پرداخت یا از کنار آن‎‎ها گذشت و در عین‎حال، در پی اجرا و پای‎بندی به قانون اساسی بود. آیا ایشان حاضرند مواضع خود در رابطه با این مقوله را شفاف کنند؟

3- رقابت سیاسی و ملاحظه اصلاح‎طلبان: رقابت سیاسی، پدیده‎ای عینی و متضمن تحول ذهن و آگاهی است. از یک طرف، اجماع بر سر جوهره نظام سیاسی و توافق بر سر محور قواعد و روش‎‎ها است. براین مبنا رقابت در سه شکل کرد پیدا می‎‎کند. (الف) رقابت بر: در این الگو، رقابت، همه ابعاد زندگی سیاسی را شامل می‎‎شود. تعارضات، ساختاری است. برخی آن را «عدم رقابت» می‎‎نامند. تکثر و فعالیت، فاقد محوریتی مشخص است تا جایی‎که مبانی نظام سیاسی را نیز در بر می‎‎گیرد. در شاخص آزادی، متوجه آزادی فراقانونی است و بنیان شکن است. همان‎گونه که در انتخابات ریاست جمهوری هفتم و دهم مشاهده شد. (ب) رقابت برای: تلاش دارد تا ظاهری آراسته از فعالیت سیاسی را ترتیب دهد و تا آن‎جا که در خدمت دولت است اجازه رشد و ظهور یابد. لذا به‎راحتی این فضا ممکن است به انسداد بینجامد. دولت، محور تکثر است به نوعی که امکان پیدایش گروه یا حزبی که به‎گونه‎ای متفاوت با ایدئولوژی دولت باشد را نمی‎‎دهد. (ج) رقابت در: در این الگو، رقابت سیاسی دارای حد و مرز است. چهارچوب نظام سیاسی، عرصه وفاداری به قانون اساسی است. این نوع تکثر، مایه ثبات سیاسی است و دارای سوپاپ اطمینان است. قانون، حیطه عملکرد، فعالیت و مسئولیت نهاد‎ها، احزاب و گروه‎‎ها را تعیین می‎‎کند.

اما متأسفانه الگوی رقابت سیاسی‎ای که تاکنون اصلاح‎طلبان دنبال کرده‎اند مدل «رقابتی بر» نظام سیاسی و با درک الزامات و پیامد‎‎های آن از یک‎سو و متهم کردن نظام به تلاش برای پیاده کردن الگوی «رقابت برای» بوده است. در حالی‎که قانون، شعار اعلامی آقای خاتمی و اصلاح‎طلبان بوده است. هرچند گذشته ایشان و اصلاح‎طلبان، پاسخ مثبتی به تبعیت آن‎‎ها از قانون و قواعد رقابت نمی‎‎دهد. ولی آیا به‎صورت واقعی و عملی، آقای خاتمی و اصلاح‎طلبان می‎‎خواهند پایبند به قانون و قواعد رقابت باشند؟ در زمان فعالیت تبلیغاتی انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری، که یکی از اعضای برجسته مجمع روحانیون مبارز، ایده تقابل بیت امام (رحمت‎الله علیه) و بیت رهبری و به تبع آن اندیشه امام و رهبری را مطرح کرد و طیف اصلاح‎طلبان بر شیپور آن دمیدند و بر طبل آن کوبیدند؛ جناب آقای خاتمی چه واکنشی در برابر این تقابل ساختگی و انحرافی از خود نشان دادند؟

در حوادث بعد از انتخابات، اگر اعتراضات اشخاص و گروه‎‎ها در مسیر قانون را تا زمان اعلام نظر شورای نگهبان و تنفیذ حکم ریاست جمهوری توسط رهبری حق آن‎‎ها بدانیم، اعتراضات بعد از این مرحله و حمایت از این اعتراضات، در حقیقت جوهره نظام را هدف گرفته بود. جناب آقای خاتمی و یاران ایشان وجریان اصلاحات چه توجیهی برای این فرآیند دارند؟ رهبر انقلاب در خطبه نماز جمعه مورخ 29/3/88 به صراحت اعلام کردند، اعتراضات در مسیر‎های قانونی پیگیری شود. در 30/3/89 یعنی یک روز بعد، مجمع روحانیون مبارز به ریاست جناب آقای خاتمی در بیانیه‎ای به‎نظر رهبری بی‎اعتنایی کرد و صراحتا مسیر قانونی برای اعتراضات را به کناری نهاد و خواهان تجدیدنظر در نتیجه انتخابات در خارج از مسیر قانونی بود. این مسیر تاکنون ادامه دارد. آیا آقای خاتمی حاضر است مواضع خود را در این رابطه شفاف نماید؟

4) پیشینه حوادث: اگر بپذیریم که حوادث بعد از انتخابات سال 1388، اتفاقی و ناگهانی نبوده است (که همین‎طور است) و ریشه در تحولات سیاسی اجتماعی حداقل دو دهه گذشته و دگردیسی اندیشه‎ها و مواضع چپ مذهبی، رادیکالیسم اسلامی و نهایتا اصلاح‎طلبان از یک طرف و برنامه‎ریزی دشمنان نظام و امام و انقلاب از طرف دیگر بوده است؛ در حقیقت کار آفرین عمده این تحولات، دولت ایشان و نگرش‎‎های فکری اصلاح‎طلبان بوده است که به‎تدریج در یک پیوستار از تبعیت از سیره نظری و عملی ولی فقیه تا حفظ فقط پوسته‎ای از این اندیشه و تئوری حکومتی در انتها؛ در حرکت بوده‎اند. آیا برگشت آقای خاتمی به اردوگاه انقلاب، همراه با اصلاح اندیشه وبرگشت به ابتدای این پیوستاراست؟ آیا این برگشت، شخصی است؟ آیا یاران ایشان بر موضع قبلی باقی هستند؟ در این صورت نسبت آقای خاتمی با آن‎‎ها چیست؟ جریان اصلاحات هم قبل از انتخابات و هم در حوادث بعد از انتخابات، به‎طور عمد سعی داشتند مرز بین دو عرصه قابل‎رقابت و غیر‎قابل‎رقابت (عرصه وفاداری) را به‎هم بزنند و به‎جای پذیرش قاعده رقابت، با فرافکنی، جوهره نظام را هدف قرار دهند. استمرار این روش، غیر از تقابل با جوهره نظام معنی دیگری نمی‎‎تواند داشته باشد. مواضع آقای خاتمی در این رابطه چیست؟

5) در نهایت: تلاش و تصمیم آقای خاتمی برای بازگشت به اردوگاه انقلاب را باید به فال نیک گرفت و باید او را کمک کرد. این کمک در جذب حداکثری و دفع حداقلی نیز معنی پیدا می‎‎کند. چراکه وابستگی جریان فتنه به خارج از کشور چنان عیان است که «بر بالای مناره می‎‎گوید من نهانستم این‎جا». خاتمی نیز به این نتیجه رسیده است که باید از جریان فتنه فاصله بگیرد. گفته شد این فاصله می‎‎تواند دو جنبه داشته باشد. یکی، تلاش برای بازسازی جریان اصلاحات. دوم، جدایی خود از جریان فتنه. اولی، بدون مرزبندی با جریان فتنه، نه مقدور است و نه امکان‎پذیر. در مورد گزینه دوم، وصف حال آقای خاتمی بیان‎گر این حکایت سعدی علیه الرحمه است: «چندان‎که مرا شیخ اجل ابوالفتح بن جوزی... ترک سماع فرمودی... عنفوان شبابم غالب آمدی و ناچار به خلاف رأی مربی، قدمی برفتمی و از سماع و مجالست، حظی برگرفتمی و چون نصیحت شیخم یادآمدی گفتمی: «قاضی ار با ما نشیند برفشاند دست را/ محتسب گر می ‎خورد معذور دارد مست را» تا شبی به مجمع قومی برسیدم که در میان مطربی دیدم. «گوش رگ جان می‎‎گسلد زخمه ناسازش/ ناخوش‎تر از آوازه مرگ پدر آوازش» گاهی انگشت حریفان از او در گوش و گهی برلب که خاموش. فی‎الجمله پاس خاطر یاران را موافقت کردم و شبی به چند مجاهده به روز آوردم.

بامدادان به حکم تبرک دستاری از سر و دیناری از کمر بگشادم و پیش مغنی نهادم... . یاران ارادت من در حق او را خلاف عادت دیدند... گفتم به علت آن‎که شیخ اجلم بار‎ها به ترک سماع فرموده است و موعظه بلیغ گفته و در سمع قبول من نیامده. امشبم طالع میمون و بخت همایون بدین بقعه رهبری کرد تا به‎دست این توبه کردم که بقیت زندگی گرد سماع و مخالطت نگردم

جریان انحرافی / دکتر علا‌ءالدین بروجردی

در فتنه سال 1388 شاهد نوعی هم داستانی برخی افراد شاخص مانند آقای سید محمد خاتمی که طی برهه‎ای در کشور مسئولیت‎‎هایی نیز داشتند با فتنه‎گران بودیم.

این افراد، همگرایی خاصی با دشمنان شناخته شده انقلاب اسلامی داشتند و اگر بخواهیم نظر حضرت امام (رحمت‎الله علیه) را که فرمودند: «هر گاه دشمنان از کسی تعریف و تمجید کردند آن شخص باید نسبت به خودش شک و تردید کند» مدنظر قرار بدهیم، این افراد باید نسبت به رفتار خود تجدیدنظر کنند.

در زمان فتنه، تلویزیون صدای آمریکا و بی‎بی‎سی به‎عنوان شاخص‌ترین دشمنان نظام اسلامی، با حجم عظیم تبلیغات خود، دست به تحریک مردم ایران زدند و از چهره‎‎هایی که از آن‎‎ها به‎عنوان سران فتنه یاد می‎شود، حمایت کردند و این افراد هم با سکوت خود به عمل دشمن صحه گذاشتند.

افرادی که دشمنان در جریان فتنه از آن‎‎ها حمایت کردند، در واقع سردمدار جریان انحرافی در کشور بودند. در مورد آقای خاتمی هم باید گفت که وی در جریان فتنه به مسئولیت خود عمل نکرد، در حالی‎که ضروری بود که او در آن مقطع موضع‎گیری شفافی داشته باشد و به‎طور علنی نقطه نظرش را در مورد فتنه و فتنه‎گران اعلام کند.

البته طی ملاقاتی که هیأت رییسه کمیسیون امنیت ملی مجلس با وی داشت، آقای خاتمی گفت که حدود 30 دقیقه به‎طور تلفنی با میرحسین موسوی و کروبی صحبت کرده و از آن‎‎ها خواسته که نامه‎ای بنویسند تا ماجرا‎های بعد از انتخابات سال گذشته پایان یابد، اما این مسأله هیچ‎گاه منجر به یک موضع‎گیری شفاف از سمت وی نشد و باید گفت که در کارنامه سیاسی این شخص یک اشکال اساسی بزرگ وجود دارد، چراکه آقای خاتمی در زمان فتنه، با توجه به این‎که دشمن نیز به‎دنبال فتنه‎گری بود، موضع خود را اعلام نکرد و از فتنه‎گران برائت نجست و البته این مسأله تا امروز هم به وقوع نپیوسته است و خاتمی در برابر فتنه، موضع خود را به‎طور شفاف بیان نکرده است.

از آن‎جایی‎که دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامی همچون آمریکا و انگلیس و رژیم صهیونیستی در فتنه نقش تأثیر‎گذاری داشتند، ضرورت ایجاب می‎کند که هر فرد انقلابی نسبت به فتنه اعلام برائت کند، چراکه دشمنان انقلاب در تلاشند تا نظام اسلامی ما را از بین ببرند و برای رسیدن به این هدف حتی رژیم صهیونیستی دست به حذف فیزیکی دانشمندان کشورمان می‎زند. بر این اساس باید گفت که به‎طور طبیعی از هر فردی که خود را جزو خانواده انقلاب می‎داند، انتظار می‎رود که در مقابل جریانات انحرافی، مانند امام (رحمت‎الله علیه) و مقام معظم رهبری عمل کرده و همانند آیت‎الله خامنه‎ای که از زمان آغاز فتنه تا امروز بار‎ها به تشریح ایجاد فتنه پرداختند آن‌ها نیز موضع خود را اعلام کنند.

طبیعی است که موضع‎گیری افراد در قبال مسائل مختلف است که صلاحیت آن‎‎ها را برای حضور در عرصه فعالیت‌‎های سیاسی همسو با نظام جمهوری اسلامی ایران مشخص می‎کند، بر این اساس به‎نظر می‎رسد آن چیزی که از سوی آقای خاتمی به‎عنوان شرایط برای حضور اصلاح‎طلبان در عرصه سیاسی کشور بیان شده است موضوعی نیست که در بازار سیاسی کشورمان خریدار داشته باشد و باید گفت که اساسا آقای خاتمی در جایگاهی نیست که بخواهد برای نظام شرط بگذارد.

البته باید توجه کرد که طبق فرمایش امام (رحمت‎الله علیه) میزان رأی ملت است و این میزان، تنها رایی نیست که از سوی مردم به صندوق‌‎های رأی ریخته می‎شود، بلکه نظر و قضاوت مردم را هم شامل می‎شود.

امروز دید، نگاه، عمل و عکس‎العمل مردم در قبال سردمداران فتنه88 را همه ملاحظه می‎کنند و حضور مردم در راهپیمایی‌‎هایی مانند 22 بهمن شاهدی بر این موضوع است. باید توجه کرد که مردم صاحبان اصلی این انقلاب اسلامی هستند و حساب‎شان با اقشاری مانند نیرو‎های مسلح فرق می‎کند و زمانی‎که اکثریت قاطع ملت نسبت به انحرافات و کجی‌‎ها از خود عکس‎العمل نشان می‎دهند، ملاک اساسی و قضاوتی مهم برای جایگاه فتنه‎گران در سطح جامعه است