شلمچه الهام گرفته از صبح بود / مسعود ده نمکی

1- نشریه صبح مهدی نصیری را از همان شماره‎‎های اول می‎‎دیدم و از نگاه نو و انگیزه‎‎های بالایی که در تحریریه این نشریه وجود داشت، لذت می‎‎بردم. صبح، نخستین نشریه جریان‎سازی بود که با گفتمان انقلاب، فرهنگ و عدالت پا به عرصه گذاشت و با اهداف فراجناحی، سعی کرد نشریه بچه‎‎های مذهبی و حزب‎اللهی باشد. جذابیت‎‎های صبح آن‎قدر بالا بود که در من انگیزه ایجاد یک نشریه دیگر - با رویکرد‎های مشابه – را به‎وجود آورد. به همین دلیل تصمیم گرفتم شلمچه را راه‎اندازی کنم. وقتی این تصمیم را گرفتم، قبل از همه سراغ مهدی نصیری رفتم و با او مشورت کردم. توصیه‎‎های ایشان بسیار برای ما راهگشا و یاری دهنده بود. البته آن روز‎ها عباس سلیمی نمین هم کیهان هوایی را منتشر می‎‎کرد، همه ما در هدف یکی بودیم، هرچند که زبان و لهجه‌مان با هم فرق داشت.

2- یکی از اصلی‌ترین فواید صبح و شلمچه - فارغ از تأثیر‎گذاری‌‎های اجتماعی‌شان - این بود که به نیرو‎های مذهبی و حزب الهی این اعتماد به نفس را داد که می‎توانند بدون وابستگی‌‎های سیاسی، کار مطبوعاتی حرفه‎ای انجام دهند. نویسنده‎‎های بسیاری در آن دوران تربیت شدند که امروز در مطبوعات حرفه‎ای کشور با عناوین مختلف مشغول به‎کارند، بچه‎‎هایی که آن زمان هم در صبح کار می‎کردند، هم در شلمچه. البته در هر نشریه حرف متفاوتی می‎زدند.



3- بین صبح و شلمچه از همان ابتدا تفاوت‌‎هایی وجود داشت؛ صبح بیشتر به مباحث تئوری می‎‎پرداخت و شلمچه به مسائل ژورنالیستی. با توجه به آن‎که صبح بعد از مدتی دو هفته‎نامه و سپس ماهنامه شد، بیشتر رویکرد تحلیلی داشت، ولی شلمچه رویکرد خبری را برگزیده بود. پس از مدتی، متوجه شدیم که این دو نشریه یک جور‎هایی مکمل یکدیگر شده‌اند. در روزگاری که ما در دنیای مطبوعات غریب بودیم، صبح از شلمچه حمایت می‎کرد و شلمچه از صبح. وقتی مهدی نصیری دادگاهی می‎‎شد، ما مدام اخبارش را منتشر می‎‎کردیم و سعی‎مان این بود که او را تنها نگذاریم و هر وقت که برای ما مشکلی پیش می‎‎آمد، نصیری و دوستانش به یاری‌مان می‎آمدند. این تعامل و همراهی، بسیار خود جوش و بدون یک سیاست‎گذاری خاص به‎وجود آمد، چون دغدغه ما یکی بود. یادم می‎آید شبی که عطاءالله مهاجرانی دستور تعطیلی شلمچه را داد، مهدی نصیری و بچه‎‎های صبح به دفتر ما آمدند و دلجویی کردند. حتی یادداشت آخر شلمچه را خود آقا مهدی برای‎مان نوشت که من هرگز فراموشش نمی‎کنم. شلمچه، آن روز‎ها جایگاه خاصی داشت و پس از همشهری، تنها نشریه رنگی کشور بود. هیچ باکی ندارم از این‎که بگویم رویکرد شلمچه الهام گرفته از صبح مهدی نصیری بود. نگاهی که عدالت‎خواه بود و در عین‎حال، دروغ نمی‎گفت و بی‎اخلاقی نمی‎کرد.



4- پس از شلمچه من «جبهه» را راه‎اندازی کردم که رویکرد‎های متفاوتی نسبت به شلمچه داشت. وقتی مسئولان فرهنگی وقت، جبهه را هم تعطیل کردند، مهدی نصیری پیشنهاد داد تا من صبح را اداره کنم، چون خودش می‎خواست از مطبوعات فاصله بگیرد. البته من به‎دلیل محکومیت در دادگاه نمی‎تواستم امتیاز صبح را تحویل بگیرم، به همین دلیل، یک سال امتیاز صبح به خانم رجایی فر واگذار شد و پس از حل مشکل حقوقی، من توانستم صبح را تحویل بگیرم. صبح هنوز هم در حال انتشار است و رویکرداصلی‌اش را بر تاریخ جنگ و انقلاب متمرکز کرده. ما معتقدیم که امروز نشریات بسیاری هستند که مسیر صبح و شلمچه را می‎‎روند و به همین دلیل صبح این روزها، خود سراغ رویکرد جدیدی رفته است.



5- اگر رسانه‎‎ها را به سه بخش «فرهنگ شفاهی»، «مکتوب» و «دیداری - شنیداری» تقسیم کنیم، باید بگویم که اوج فعالیت رسانه‎‎های مکتوب کشور ما به همان دوران دهه 70 بر می‎‎گردد که مهدی نصیری صبح را پایه‎ریزی کرد و جریان ساز شد. ما هم این مسیر را ادامه دادیم، ولی پس از مدتی من احساس کردم که باید تغییر مسیر دهم، به همین دلیل از رسانه مکتوب بیرون آمدم و وارد حوزه فیلم‎سازی شدم، اما روز‎های اوج فعالیت مطبوعاتی را فراموش نمی‎کنم.



6- حرف آخر این یادداشت را هم با آقا مهدی می‎زنم. نصیری یکی از جوانمردترین و روزنامه‌نگارترین‎‎های این مملکت است. هم فعالیت حرفه‎ای می‎کند، هم اخلاق حرفه‎ای دارد و خدا می‎داند که جمع کردن این دو، چقدر دشوار است. خیلی از روزنامه‎نگاران صاحب‎نام امروز، کار را از او یاد گرفته‌اند و ما امید داریم که ایشان از مطبوعات دور نشود تا افراد بیشتری را تربیت کند. به امید آن روز

گفت‎وگو با شهریار زرشناس

پنجه در پنجه روشن‎فکران

اهالی مطبوعات خوب می‎دانند که پیدا کردن شهریار زرشناس برای گفت‌وگوی مطبوعاتی به مراتب دشوارتر از پیدا کردن وزیر و وکیل است! زرشناس این روز‎ها مشغله‎های بسیاری دارد که فرصت فراغت به او نمی‎دهد؛ از فعالیت‌‎های دانشگاهی گرفته تا انتشار ماهنامه فرهنگ عمومی که به سردبیری او منتشر شده است. با همه این اوصاف، زرشناس نمی‎تواند قید این گفت‌وگو را بزند و اعلام آمادگی می‎کند تا در خصوص «صبح» و «مهدی نصیری» با ما سخن بگوید. به‎هرحال، شهریار زرشناس، یکی از فعالان صبح بود و مقالات و دیدگاه‎‎های خاص او، هنوز از

اهالی مطبوعات خوب می‎دانند که پیدا کردن شهریار زرشناس برای گفت‌وگوی مطبوعاتی به مراتب دشوارتر از پیدا کردن وزیر و وکیل است! زرشناس این روز‎ها مشغله‎های بسیاری دارد که فرصت فراغت به او نمی‎دهد؛ از فعالیت‌‎های دانشگاهی گرفته تا انتشار ماهنامه فرهنگ عمومی که به سردبیری او منتشر شده است. با همه این اوصاف، زرشناس نمی‎تواند قید این گفت‌وگو را بزند و اعلام آمادگی می‎کند تا در خصوص «صبح» و «مهدی نصیری» با ما سخن بگوید. به‎هرحال، شهریار زرشناس، یکی از فعالان صبح بود و مقالات و دیدگاه‎‎های خاص او، هنوز از ذهن مخاطبان پر وپا قرص صبح، پاک نشده است.



می‎خواهیم شرایط اجتماعی - سیاسی دهه 70 را بررسی کنیم تا پس از آن به ضرورت انتشار هفته‎نامه صبح بپردازیم. موافقید؟

بله، ولی باید از کمی قبل‌تر شروع کنیم. در سال‌‎های پس از پذیرش قطعنامه 598 و روی کار آمدن دولت توسعه، فضای فرهنگی و سیاسی کشور دچار تغییراتی جدی شد. در این تغییرات، جریان به اصطلاح روشن‎فکر که در اصل مبلغ مدرنیته بود، جان تازه‎ای گرفت. از سوی دیگر افرادی که جریان «روشن‎فکری دینی» را تشکیل می‎دادند، روی صندلی‌‎های مدیریت فرهنگی کشور تکیه زدند و به نوعی در وزارت ارشاد پست‌‎های عالی گرفتند. این دو جریان، یعنی روشن‎فکران دینی و روشن‎فکران آتییسم و به اصطلاح غیرمذهبی، ائتلافی را تشکیل دادند و موجی را ایجاد کردند که به تهاجم فرهنگی شناخته شد. در این وضع، نیرو‎های متعهد در یک موضع دفاعی قرار گرفتند و به نوعی بی‎سرپناه شدند، یعنی استراتژی خاصی را مد نظر نداشتند. در آن زمان، نخستین جبهه نیرو‎های فرهنگی که دغدغه دین و انقلاب داشتند، روزنامه کیهان بود که آقای مهدی نصیری آن را مدیریت می‎کرد. کیهان آن زمان، در بسیاری از حوزه‎‎های سیاسی فتح باب کرد و حتی در مباحث تئوریک، بسیار دقیق به طرز تفکر عبدالکریم سروش پرداخت و آن را نقد کرد. به‎هرحال، جریانی که در دوره وزارت ارشاد آقای خاتمی ایجاد شد، بسیار خطرناک و هشدار دهنده بود، به همین دلیل معتقدم فعالیت‎‎های کیهان آن روزگار را باید قدر دانست.

یعنی غیر از کیهان، جبهه فرهنگی نیرو‎های انقلابی سنگری نداشت؟

فعالیت‌‎هایی می‎شد، اما بازخورد‎های کیهان را نداشت. آن دوران سوره شهید آوینی هم جریان ساز بود، اما نه به قوت کیهان. سید مرتضی هم همان زمان بار‎ها هشدار داد که باید مراقب این جریان باشیم؛ جریان روشن‎فکری‌ای که هدف نخست‎شان نابودی مذهب بود. به‎هرحال، آوینی به شهادت رسید و سوره نقش خود را پس از شهادت ایشان از دست داد.

اگر موافقید از این مقطع عبور کنیم، چون می‎خواهیم زودتر به زمان راه‎اندازی صبح برسیم.

فکر می‎کنم سال 1374 بود که صبح راه افتاد. البته ما از مدت‌‎ها قبل جای خالی چنین نشریه‎ای را احساس کرده بودیم. نشریه‎ای که هم تحلیل سیاسی ارائه دهد و هم تا حدی به مباحث تئوریک بپردازد، چون واقعا پیشرفت گام به گام لیبرالیسم اقتصادی، سیاسی و فرهنگی محسوس بود. هدف‎گذاری صبح تا حدودی بر مقابله با لیبرالیسم سیاسی معطوف بود. من معتقدم همان جریانی که از سال 1368 آغاز شد، فتنه سال 1388 را پایه‎ریزی کردند، اما اوج قدرت این جریان در دهه 70 بود که صبح با قوت مقابل‎شان ایستاد. صبح در حوزه حرکت می‎کرد؛ ابتدا در مباحث فرهنگی و بعد افشای مفاسد اقتصادی. شما غیر از صبح نشریه‎ای را پیدا نمی‎کنید که در یک مدت کوتاه، دو وزیر را به دادگاه بکشاند. مهدی نصیری بهترین هدف‎گذاری را انجام داد، او خوب تشخیص داد که جریان لیبرال فرهنگی، یک پشتیبان اقتصادی سرمایه‎گذار هم دارد که به‎جای خصوصی‎سازی «خاص‎سازی» می‎کند. آن‎‎ها خواهان شیوه نظام سرمایه‎داری بودند و در همین چهارچوب، سیاست‎‎های فرهنگی‌شان را هم تدوین می‎‎کردند. صبح به هر دو جبهه یورش برد. شجاعت آقای نصیری در مدیریت صبح واقعا بی‎نظیر بود، من خودم در همان دوره نشریه مشرق را در می‎آوردم، اما یک رویکرد فرهنگی داشتیم و چندان صاحب نفوذ نبودیم. به همین دلیل، فقط مباحث تئوریک خودمان را طرح می‎کردیم، اما صبح یک تنه ایستاده بود و بخش قابل‎توجهی از جریان حزب الله را که اهل مطالعه بودند، تغذیه فکری می‎کرد.

البته مدتی پس از انتشار صبح، چند نشریه دیگر هم با رویکرد‎های مشابه منتشر شد؛ مثل شلمچه و یالثارات.

بله، شلمچه و یا لثارات هم در همان دوره چاپ می‎‎شدند که البته بیشتر به مسائل سیاسی- ژورنالیستی می‎‎پرداختند و مثل صبح چندان به حوزه‎‎های تئوریک و تخصصی ورود پیدا نمی‎کردند. البته من کار آن‎‎ها را هم اثر‎گذار می‎دانم، چون در جریان مقابل، نشریات گوناگونی وجود داشت که باید پاسخ‎شان داده می‎شد. منظورم این است که پشتیبانی فکری صبح قوی‎تر بود، چون شخص آقای نصیری بسیار متفکر و صاحب عقیده هستند. این مسیر تا شماره‎‎های پایانی صبح نیز دیده می‎‎شد، یعنی پرداختن به مسائل تخصصی و نیمه تخصصی و مبارزه سیاسی در ساحت‌‎های مختلف.

با جمع این دو رویکرد در یک نشریه موافقید؟ یعنی هم پرداختن به مسائل سیاسی- ژورنالیستی و هم نظریه‎پردازی در حوزه‎‎های تئوریک و علوم انسانی.

من معتقدم که به هر دو نیاز داریم. اتفاقا این موضوع را یک‎بار به وزیر ارشاد دولت نهم گفتم. ما نیاز به دو روزنامه داریم که مواضع سیاسی روشن و بار فرهنگی داشته باشند و از سوی دیگر مباحث تئوریک را به‎صورت تخصصی دنبال کنند. کنار این دو روزنامه، دو فصلنامه فوق تخصصی هم می‎خواهیم که خیلی جدی مباحث فوق تخصصی تئوریک را دنبال کنند. همراه این‎ها، هفته‌نامه تلفیقی هم نیاز داریم که متأسفانه این روز‎ها هیچ کدامش را نداریم! الان ما واقعا مقابل «کیان» و «ارغنون» سابق آن‎‎ها کدام نشریه را می‎خواهیم ارائه دهیم؟ وزارت ارشاد وظیفه دارد این سازماندهی را انجام دهد و کاری کند تا جریان متعهد به انقلاب، بتوانند از رسانه‎‎های مکتوب بیشترین بهره را ببرند. امروز شرایط ویژه و حساسی داریم؛ تهاجم فرهنگی بیداد می‎کند، سیاست‌‎های فرهنگی دولت خاتمی حالا به بار نشسته و ما یکی از آسیب‌‎هایش را در فتنه 88 دیدیم. چرا باید دست روی دست بگذاریم؟ حالا باید هر کس، هر کاری که می‎‎تواند انجام دهد. فرصت مکث و تأمل نیست، خود من تلاش کردم با انتشار «فرهنگ عمومی» گام کوچکی برای انجام این وظیفه بردارم.

اتفاقا در نخستین شماره «فرهنگ عمومی» نشانه‎‎هایی از صبح هم دیده می‎شود. قبول دارید؟

قطعا الگوی ما نشریه صبح آقای نصیری است، با کمی تفاوت‌‎های جزیی. ما قصد داریم در فرهنگ عمومی کمی بیشتر به مباحث تئوریک بپردازیم، اما معطوف به شرایط اجتماعی روز. مباحث فوق تخصصی و سنگین فلسفی هم لازم است، اما باید در جای دیگر دنبال شود. کار نشریات در این جنگ نرم، باید معطوف به وضع جامعه باشد.

در این وضع حساسی که شما تبیین می‎کنید، چرا مهدی نصیری کنار کشیده و مثل گذشته در جبهه سیاست فعال نیست؟

آقای نصیری ممکن است انرژی آن روز‎ها را دیگر نداشته باشد، به همین دلیل بیشتر بر مباحث نظری و تخصصی متمرکز شده. من احساس می‎کنم جای ایشان به‎شدت در عرصه سیاست خالی است. کاش نصیری دوباره وارد میدان شود. جبهه فرهنگی انقلاب، در این روز‎های بحرانی واقعا به کمک او نیاز دارد. البته فعالیت‌‎های تخصصی ایشان در ماهنامه سمات - هرچند که ممکن است با هم اختلاف نظر داشته باشیم - در جای خود لازم و اثر‎گذار است، اما ای‎کاش ایشان به‎کار‎های غیرتخصصی هم بپردازند و دوباره مثل صبح جریان ساز شوند. اگر امروز به برخی مشکلات نپردازیم، فردا افسوس می‎خوریم. مهدی نصیری یک پدیده استثنایی در روزنامه‌نگاری کشور است. در حوزه فرهنگ باید به توان‎مندی‌‎های این فرد بیشتر اعتماد کرد. کار‎هایی که ایشان انجام داده، همه در نوع خود ماندگار است، مثل همین فعالیت‌‎های انتشارات «کتاب صبح» که در نوع خودش کم نظیر بوده و توانسته آثار بسیار مفیدی را عرضه کند. مگر چند نفر در کشور ما قدرت نقد علمی غرب را دارند؟ مهدی نصیری، به خوبی از عهده این موضوع برآمده است.

از آشنایی خودتان با مهدی نصیری هم قرار بود بگویید.

من سال 1367 در روزنامه کیهان با ایشان آشنا شدم. نصیری به‎شدت جوان‎گراست. اگر جوان علاقه‌مند و اهل مطالعه‎ای را ببیند، حتما به او میدان فعالیت و آزمون و خطا می‎دهد. خود من از افرادی بودم که توسط ایشان فرصت حرف زدن پیدا کردم. البته یک سال پس از مهدی نصیری، شهید آوینی هم به من میدان داد. به‎هرحال، نصیری به‎شدت استعدادشناس است و خوب طرف مقابلش را می‎فهمد. ایشان ویژگی‌‎هایی دارند که من ندیدم همه این خصوصیات در یک انسان جمع شود. از مواضع آرمانی خودش یک قدم کوتاه نمی‎آید، تعهد ایشان به نظام و انقلاب واقعا ستودنی است. از طرف دیگر شجاعت عجیب و غریبی دارد. باید از قدرت نصیری در مدیریت فرهنگی کشور استفاده شود، اتفاقا این موضوع را مدتی پیش به یکی از وزیران ارشاد گفتم. در این دولت اصول‎گرا، نصیری می‎‎تواند بسیار کار‌آمد باشد؛ اگر مسئولان قدر بدانند