گفت‎وگو با دکتر ماکان عیدی‎پور درباره بی‎بی‎سی فارسی و لندن بحران‎زده

آن‎چه دیدید شورش نبود / محمدامین زارعی

ماکان عیدی‎پور در دانشگاه بین‎المللی Schiller کارشناسی روابط بین‎الملل و دیپلماسی خوانده و از king's college مدرک کارشناسی ارشد مطالعات جنگ گرفته است و دست آخر در دانشگاه آزاد اسلامی در رشته علوم ارتباطات اجتماعی و مطقع دکتری فارغ‌التحصیل شده است. وی که با فضای لندن هم بیگانه نیست، به پرسش‎‎های پراکنده درباره موضوع پرونده ما پاسخ داده است...



شما به تلویزیون بی‎بی‎سی فارسی چطور نگاه می‎‎کنید؟

این تلویزیون نسبت به VOA یک برگ برنده دارد و آن این‎که از جغرافیای انگلستان خیلی خوب بهره برده است. انگلستان، آمریکا نیست. بنابراین کسانی‎که در این جغرافیا و در اروپا کار رسانه‎ای فارسی می‎‎کنند، همیشه می‎‎توانند از پناهندگان سیاسی و از افرادی که از کشور دور شده‎اند و در نقاط مختلف دنیا زندگی می‎‎کنند، بهره بیشتری ببرند. در عین‎حال خیلی از گروه‎‎هایی که در گذشته و حال، یعنی در طول این 30 سال با جمهوری اسلامی و با نظام جمهوری اسلامی مشکل داشتند و مبارزه می‎‎کردند، خودشان را انقلابی و در زمره منتقدین نظام سرمایه‎داری می‎‎دانستند. برای همین شبکه‎‎های آمریکایی مثل صدای آمریکا همواره نمی‎‎توانسته از این‎‎ها استفاده بکند. اما در جایی مثل بی‎بی‎سی فارسی به‎راحتی از احزاب، در واقع گروهک‌‎های متلاشی، ملی‎گرا‎‎ها و خیلی‎‎های دیگر می‎‎توان استفاده کرد.

البته پیش از این رادیو بی‎بی‎سی فارسی هم، از همین نکته استفاده کرده بود. آن‎‎ها افرادی را از گوشه و کنار پیدا می‎‎کنند، به آن‎‎ها شاخ و برگ می‎‎دهند و سعی دارند به مخاطب خودشان القاء کنند که طیف سیاسی ایران این است و این‎‎ها همه در صحنه سیاست داخلی ایران حضور دارند. در حالی‎که بسیاری از این افراد هیچ پایگاهی در داخل ایران یا سازماندهی در خارج از کشور هم ندارند.

بی‌بی‌سی فارسی امروز سوسیالیست‎‎ها و مارکسیست‎‎ها را هم می‎‎آورد. سعی می‎‎کند که نشان بدهد که پلت فرم و صحنه‎ای برای تبادل آراء و افکار همه این‎‎ها است. یکی دیگر از شعار‎های درون سازمانی‎شان این است که بی‌بی‌سی‌فارسی را به‎صورتی نشان بدهند که این همان رسانه‎ای است که جایش توی ایران خالی است. یعنی اصرار دارند بگویند که مکمل رسانه‎‎های فارسی زبان هستند.

واقعا این‎طور نیست آقای دکتر؟

درست است. خیلی از کارشناسان رسانه کار تخصصی آن‎‎ها را تمجید می‎‎کنند. حتی این‎که ما بالأخره صدای مخالفینی را بشنویم، برای مردم ما بد نیست، اما این‎که صدای این مخالفین گوش یک رسانه را کر کند، این رسانه موردنظر را از حالت بی‌طرفانه‎اش خارج می‎‎کند.

حالا وقت آن رسیده که عده‎ای برنامه‎‎های بی‎بی‎سی را به‎لحاظ محتوی تحلیل کمی کنند. یعنی فقط درصد‎گیری کنیم و بگوییم چند ساعت را به چه موضوعی اختصاص داده‎اند. آن وقت می‎‎توانیم ببنیم بی‎بی‎سی واقعا چقدر صدای همه جریان‎‎ها و دیدگاه‎هاست.

اما به‎نظر می‎‎رسد بی‎بی‎سی فارسی دست کم به تعبیر شما، در دوران آرامش این کار را می‎‎کند و توانسته از پس ارائه این تصویر به‎خوبی بربیاید...

بله، این‎‎ها در دوران آرامش همین کار را با ظرافت زیاد انجام می‎‎دهند. اجازه می‎‎دهند افرادی صحبت کنند که برای شما حتی عجیب باشد. اما فاکتور‎‎های مثل زمان پخش و در واقع ترتیب پخش را به‎صورتی تنظیم می‎‎کنند که کمترین تأثیر را در بین مخاطب داشته باشد. ممکن است شما در یک برنامه بی‎بی‎سی، کسی را ببینید که از بخشی از مواضع نظام دفاع هم بکند، ولی بالأخره یک بلایی سرش می‎‎آورند. یا اصلا بلد نیست دفاع کند، یا بدون این‎که توی ذوق بزند اظهاراتش را آن‎قدر با حرف‎‎های مخالف بمباران می‎‎کنند که نتیجه‎اش، در واقع کوچک‌نمایی موضوع می‎‎شود.

خیلی سخت می‎‎گیرید! شاید بعضی وقت‎‎ها بالاخره واقعا به یک نفر مخالف خودشان تریبون بدهند...

من می‎‎گویم واقع‎بینی. حالا شما بگویید بدبینی! اما عرض من این است که آن‎‎ها با این شگرد برای خودشان مخاطب بر می‎‎زنند. همه این اتفاق‎‎ها هم وقتی می‎‎افتد که خبری نیست. وقتش که برسد میوه‎چینی می‎‎کنند.

همین فارسی‎وان! الان سریال پخش می‎‎کند و مخاطب دارد. وقتی لازم باشد یک‎دفعه سریالش را قطع می‎‎کند و خبر پخش می‎‎کند. مگر همین ام‎بی‎سی‎‎ها نبود که فقط فیلم پخش می‎‎کرد و حالا به اخبار و میزگرد رسیده است.

مقدمه بحث‎مان اگرچه مرتبط بود، اما خیلی طولانی شد. بهتر است سراغ لندن برویم.

در این مورد یک نکته مهم وجود دارد که جنبش دانشجویی در کشور‎های مختلف به هیچ‎وجه یک مسأله شرم‌آور برای دولت‎‎ها نیست. ما این اشتباه را نکنیم که اگر انگلستان نشان می‎‎دهد که توی خیابان‌‎هایش دانشجویان و پلیس درگیر شدند، دارد نشان می‎‎دهد که حاکمیتش مخالفان بی‎شمار دارد و الان مثلا نظام بریتانیا ثبات سیاسی ندارد و این نظام به خطر افتاده است. حتی آن‎‎ها با نشان دادن این تصاویر برای خودشان اعتبار می‎‎خرند.

اما اوضاع در لندن از حالت عادی خارج شده بود!

نه! دیدگاه ما در شرق متفاوت است و این را بی‎ثباتی و بی‎امنیتی می‎‎بینیم. اما در آن‎جا این‎طور نیست. در فرانسه به‎طور هفتگی تظاهرات انجام می‎‎شود. هر شنبه صبح در فرانسه وزارت کشور، چند مجوز برای راهپیمایی در خیابان‎‎های اصلی شهر صادر می‎‎کند. این راهپیمایی‎‎ها عمدتا توسط سندیکا‎های مختلف و یا گروه‎‎های دانشجویی سازماندهی می‎‎شوند.

پنبه کل پرونده ما را زدید آقای دکتر! این‎که می‎‎شود سالبه به انتفاء موضوع! شما می‎‎گویید آن‎چه در لندن اتفاق افتاده اصلا شورش و آشوب نیست...

من روی نکته‎ای که گفتم اصرار دارم. این به هیچ‎وجه منافاتی با دموکراسی و آزادی‎خواهی آن‎‎ها ندارد. اما مسأله این‎جاست که این اعتراضات به خشونت کشیده شد. خشونتی که پلیس انگلستان اعمال کرد، توجیه‎پذیر نبود. رسانه‎‎های همسو با دولت انگلیس هم ماجرا را پوشش دادند، چون چاره‎ای نداشتند. آن‎‎ها این کار را نمی‎‎کردند، الجزیره این کار را می‎‎کرد. امروز دیگر کسی نمی‎‎تواند برخلاف موج رسانه‎ای دنیا حرکت کند.

آیا بی‎بی‎سی فقط به پوشش ساده اکتفا کرد؟

هرگز! آن‎‎ها بخش‎‎هایی را به تصویر کشیدند، اما مکملی را هم اضافه کردند. یعنی پشت سر این صحنه‎‎ها و نشان دادن به قول شما آشوب‎ها، میزگرد‎ها و کارشناسانی را اضافه کردند، اساتید دانشگاه و چهره‎‎های موجه را آوردند و خشونت خودشان را خیلی آهسته و با ظرافت توجیه کردند. یعنی به‎جای سانسور موضوع را تلطیف کردند. یعنی معضل را به یک بحث و پرونده بحث را هم در چهار تا میزگرد بستند.

می‎شود عملکرد بی‎بی‎سی فارسی را با عملکرد تلویزیون خودمان در حوادث مشابه در ایران مقایسه کنیم؟

جنس اتفاقات که صدالبته متفاوت است. اما به‎صورت کلی می‎‎شود داوری کرد. این شیوه می‎‎تواند موردتوجه اهالی رسانه ما هم باشد. عملکرد تلویزیون در سال 1378 و وقایع کوی دانشگاه که کاملا منفعلانه بود.

یعنی تلویزیون و رسانه ما حداقل نشان داد که هیچ‎گونه برنامه‎ای برای مقابله با این موقعیت‎‎ها را ندارد. من می‎‎گویم باید طوری عمل می‎‎شد که مخاطب صرفا رنگ و بوی خشونت را احساس نکند. درتصاویر شما می‎‎توانید نشان بدهید که تظاهرات مخالفان محدود به یک یا چند خیابان است. حتی آتش‎زدن بانک را نشان بدهید. به موقع هم نشان بدهید، نه وقتی که همه تصاویر با موبایل پخش شده و مردم توی رسانه‎‎های دیگر دیده‎اند و بعد شما تازه دست به‎کار شوید.

خب تا این‎جا می‎‎شود نمایش بخشی از آنارشیسم. بعد نوبت نمایش روی دوم سکه است. یعنی شما در یک فضای آرام با کسانی‎که منتقد آن جریان هستند مصاحبه می‎‎کنید. هم بخشی از حرف‎‎های آن‎‎ها را مطرح می‎‎کنید و هم همه حرف‎‎های خودتان را.

واقعا فکر می‎‎کنید این الگو مثلا در همین حوادث سال قبل قابل‎عمل بود؟

من نسخه نمی‎‎پیچم. دارم از یک نگاه و الگوی کلی حرف می‎‎زنم که به آن باور وجود داشته باشد.

وقتی اصحاب رسانه چنین چیزی را باور داشته باشند، بر اساس هر موقعیت آن را تنظیم می‎‎کنند. ما نشان دادن نظرات مختلف و حتی مخالف را پیش از انتخابات تجربه کردیم و اتفاقی هم نیفتاد. حرف بنده این است که رسانه ملی و حتی بقیه رسانه‎‎ها، می‎‎توانستند خیلی‎‎ها را کمی آرام‎تر کنند. دلیلی ندارد هر کسی که توی خیابان بریزد و یک نظری را فریاد بزند نظرش درست باشد و مظلوم واقع شده باشد. می‎‎شود تصویرش را نشان داد و همین را هم به مخاطب گفت. شک نکنید مخاطب درست تشخیص می‎‎دهد.

خب نکته این است که شاید به‎درستی از پس این‎کار برنیاییم؟!

بله، خب این یک‎جور مهارت است که باید کسب شود. انگلیسی‎‎ها به هر صورت از مبدعین جنگ روانی هستند. آن‎‎ها در خلال جنگ جهانی اول و دوم به‎خوبی از تلگراف، رادیو امکاناتی که در اختیارشان بود برای تأثیرگذاری بر روی افکار عمومی اروپایی‎‎ها استفاده کرده‎اند. قطعا آن‎‎ها از ما جلو ترند

بی‎بی‎سی و شورش‎‎های لندن در گفت‎وگو با دکتر مجید تفرشی

بی‎بی‎سی همیشه دروغ نمی‎‎گوید! / روح‎الله رجایی

مجید تفرشی دکترای تاریخ دارد، سال‎هاست در لندن زندگی می‎‎کند و خیلی‎‎ها او را به اسم پژوهشگر مسایل ایران و بریتانیا می‎‎شناسند. او تنها ایرانی‌است که هر سال برای مراسم رونمایی اسناد محرمانه، به آرشیو ملی بریتانیا دعوت می‎شود و البته این فرصت را دارد که این اسناد را به‎دقت بررسی کند. او مدتی قبل بر اساس همین اسناد گزارش داد که این ادعای دولت‎مردان بریتانیایی، در مورد استقلال تحریریه‎ای بخش فارسی بی‎بی‎سی درست نیست. بر اساس تحقیقات او، در شرایطی که دولت بریتانیا به شاه اعلام می‎‎کرد که تحریریه بی‎بی‎سی فارسی از دولت انگلیس مستقل است، در واقع مسئولان رادیو فارسی در ارتباط نزدیک با دولت انگلیس بودند و در مورد جهت‎گیری سیاسی این رادیو به آن‎‎ها دستور‎العمل می‎داده‌اند. حالا در موضوع آشوب‎‎های اخیر لندن او بهترین کسی است که می‎‎تواند پاسخگوی سئوالات ما باشد. هم به‎عنوان یک محقق کاربلد و هم از آن مهمتر به‎عنوان سوم شخص حاضر در لندن که خیلی‎چیز‎ها را خودش دیده و حالا قرار است مشاهداتش را برای ما روایت کند.



آقای دکتر! اجازه بدهید با این سئوال شروع کنم که این حرکت‎‎های اخیر لندن، آیا اصلا آشوب تلقی می‎‎شود یا نه؟ یعنی از نظر افکار عمومی انگلیس یک ضعف برای دولت تلقی شده یا این‎که، چنین حرکت‎‎هایی در فضای عمومی آن‎جا عادی و پذیرفتنی است؟

این سئوال بسیار مهمی است، اما قبل از بگذارید من نکته‎ای را توضیح بدهم که به‎عنوان پایه بحث‎مان تلقی شود. یک نکته درباره بی‎بی‎سی فارسی هست که در ایران عمدتا به آن توجه نمی‎‎شود و آن این‎که، بسیاری از چیز‎هایی که در بخش فارسی چه از نظر تکنیک و چه از نظر اجرا و چه از نظر برنامه‎‎های محتوایی، آن‎‎ها را نقطه قوت تلقی می‎‎کنیم، اساسا هیچ ربطی به بخش فارسی ندارد. این‎‎ها در واقع برنامه‎‎هایی است که یا به‎طور مستقیم و یا به‎صورت الگوبرداری از بی‎بی‎سی مادر گرفته می‎‎شود. یک‎جور کپی‎برداری است.

یعنی کارکنان بخش فارسی توانایی تولید این برنامه‎‎ها را ندارند؟!

بعضی‎‎ها را واقعا ندارند و در بعضی موارد هم بر اساس سیاست‎‎ها، مجبور به استفاده تولیدات دیگر بخش‎ها و بی‎بی‎سی مادر هستند. کارکنان و مدیریت بخش فارسی، دخالتی در تولید و اجرای بسیاری از بخش‎‎ها ندارند. چه از صفحه‎آرایی و گرافیک ماجرا و چه متنی که ارائه می‎‎کنند و حتی در خیلی از جهت‎گیری‎ها. کارکنان بخش فارسی عموما قوی نبوده یا مورد ‎اعتماد نیستند که رأسا بخواهند کاری انجام بدهند. حتی برخی از برنامه‎‎های مربوط به ایران با وجود نیرو‎های ایرانی، بازهم توسط بخش انگلیسی تولید می‎‎شود.

در مورد مسأله دانشجویان هم دقیقا این مسأله اتفاق افتاد. آن‎‎ها دقیقا از دستورالعمل سرویس جهانی و یا بی‎بی‎سی داخلی به پوشش اخبار می‎پرداختند. خوب است بدانید که تلویزیون بی‎بی‎سی یک شبکه خبر داخلی بیست و چهار ساعته دارد که فقط در داخل انگلستان پخش می‎‎شود. بعد ورلد سرویس است که برای رسانه‎‎های دارای مخاطب بین‎المللی زیرمجموعه خود مثل بی‎بی‎سی فارسی و عربی تعین تکلیف می‎‎کند.

البته بخش‎‎های فرعی در برخی موارد اختیار دارند، اما در ماجرای اخیر معلوم بود از یک سیاست مشترک، متمرکز و مرکزی پیروی می‎‎کنند. شما دیدید که بی‎بی‎سی دقیقا همگام با راست‌گرا‎ترین روزنامه‎‎های انگلیس، یعنی مثل دیلی اکسپرس و دیلی تلگراف که روزنامه‎‎های طرفدار سنتی محافظه‎کار‎ها هستند، درباره معترضان از کلماتی استفاده می‎‎کرد که بار عاطفی منفی داشت. یعنی آن‎‎ها را اوباش و اشرار می‎‎خواند. چیزی شبیه عبارت «دانشجونما» که ما در زبان فارسی داریم. آن‎‎ها را این‎طور نشان می‎‎داد که این افراد به بهانه افزایش شهریه‎‎ها اخلال و شورش می‎‎کنند و می‎‎خواهند نظم جامعه را به هم بزنند.

در حالی‎که اگر همین اتفاق در کشور دیگری بیفتد، آن افراد اوباش نیستند، بلکه می‎‎شوند آزادی‎خواه و مدافع دموکراسی! بنابراین در جواب شما که پرسیدید آیا این یک شورش است، باید گفت رسانه‎‎های راست‎گرا آن را شورش جلوه دادند.