گفت‎وگو با سید‌علی سرابی قائم‌ مقام شورای عالی قرآن

قاریان و مؤذنین صدا و سیما باید صلاحیت داشته باشند / سیدحسین امامی

حتما در شورا در مورد پخش تلاوت‌‎ها و اذان قراء در صدا و سیما بحث شده است. این افرادی که در صدا و سیما تلاوت می‎‎کنند، چگونه انتخاب می‎شوند؟

برای پخش تلاوت افراد در صدا‌و‌سیمای جمهوری اسلامی ایران حساسیت چند برابر است. در صدا و سیما اگر فردی بخواهد مجری یک برنامه شود، باید مراحل مختلفی را طی کند تا به‎عنوان مجری انتخاب شود و یا در سطوح خاصی باید سابقه اجرا داشته باشد که مثلا مجری اخبار شبکه یک شود. ببینید این کار چقدر کار مشکلی است، بنابراین با توجه به حساسیتی که وجود دارد، باید چهره‎ای که از آنتن رسمی جمهوری اسلامی معرفی می‎شود، هم صلاحیت‌‎های فنی قابل‎توجه و بالایی داشته باشد و هم صلاحیت‌‎های فردی و شخصیتی قابل اعتمادی داشته باشد، چون به‎هرحال یک فرد هر چقدر ناشناخته و گمنام هم باشد، وقتی تصویرش چندبار از آنتن رسمی جمهوری اسلامی پخش می‎شود و مردم او را می‎بینند تبدیل به یک شخصیت مشهور خواهد شد. بنابراین باید ویژ‌گی‌‎ها و ظرفیت‌‎های موردنظر را از لحاظ شخصیتی داشته باشد. از لحاظ فنی و علمی هم قطعا باید در بین افراد سرآمد باشد، بنابراین در صدا و سیما حساسیت‌‎های زیادی وجود دارد، کما این‎که سازمان صداوسیما در انتخاب مجری‎های برنامه‎‎های مختلف و نیز سخنرانان و کارشناسان این حساسیت‌‎ها را دارد. ما به‎عنوان یک بازوی کارشناسی در این حوزه برای صدا و سیما فعالیت می‎کنیم، یعنی هم صلاحیت‌‎های فنی و علمی افراد را در نظر می‎گیریم و هم صلاحیت‌‌‎های شخصیتی‌شان را. آن‎وقت افرادی که به اصطلاح صلاحیت پیدا می‎کنند، برای این‎که تصویر و صدای‎شان از آنتن رسمی جمهوری اسلامی ایران پخش شود، قطعا افراد معدود و محدود و البته ممتازی خواهند بود. البته اکنون فکر می‎کنم در برنامه‎‎های مختلف بیش از 50 نفر از قاریان سراسر کشور، اجازه تلاوت دارند و تلاوت‌های‎شان پخش می‎شود، البته این 60-50 نفر در شبکه‎‎های مختلف تعدادشان کم و زیاد می‎شود، مثلا در پخش اذان‌گاهی از شبکه‎‎های اصلی (1، 2 و 3) سیما و شبکه رادیو ایران به تعداد کمتری اجازه پخش داده می‎شود، حدود20 نفر از اساتید برجسته قرآن از این شبکه‎‎ها صدای‎شان قابل‎پخش است، اما بقیه قاریان و حافظان در برنامه‎‎های مختلف حضور دارند. مثلا در شبکه قرآن و معارف سیما و رادیو قرآن که این‎‎ها در واقع شبکه‎‎های تخصصی قرآنی هستند، مقداری محدودیت‌‎ها کمتر است، چون در این شبکه‎‎ها برنامه‎‎های آموزشی و غیرآموزشی وجود دارد که می‎توان از تلاوت قاریان سطوح پایین‌تر هم استفاده کرد.

شما معاونت مرکز طبع و نشر قرآن کریم را هم بر عهده دارید. در کنار این همه مرکز و سازمان دولتی قرآنی، این مرکز چه وظایفی دارد و به چه منظوری تأسیس شده است؟

مرکز طبع و نشر قرآن کریم، به منظور تهیه قرآن جمهوری اسلامی تأسیس شده است، مراکزی در کشور وجود دارد که در ارتباط با ترجمه قرآن فعالیت می‎کنند، لذا مرکز طبع و نشر قرآن کریم به‎عنوان یک وظیفه اصلی در مورد ترجمه قرآن فعالیت نمی‎کند، البته در کنار فعالیت‌‎های پژوهشی و تحقیقی، در ارتباط با ترجمه قرآن هم طبعا فعالیت‌‎هایی دارد، البته نه به‎عنوان یک محور و شرح وظیفه اصلی.

اما در ارتباط با تهیه قرآن جمهوری اسلامی، سه موضوع مطرح است: یکی بحث انتخاب رسم‌الخط مناسب و معتبری که در سطح جهان اسلام قابل‎دفاع باشد، می‎دانید که در ارتباط با رسم‌الخط قرآن نظر غالب علما و مخصوصا برادران اهل تسنن این است که رسم‌الخط قرآن توقیفی است و بایستی قرآن با همان رسم‌الخطی که در مصاحف تهیه شده در زمان خلیفه سوم (مصاحف عثمانی)، کتابت شود. در واقع در مرکز طبع و نشر قرآن کریم پژوهش و تحقیقات وسیعی انجام دادیم که رسم‌الخطی را انتخاب کنیم که در عین به روز و آسان بودن برای قرائت، در عین‎حال معتبر و مبنی بر نظر غالب علمای کشور‎های اسلامی باشد و در سطح جهان اسلام مورد پذیرش قرار گیرد؛ این وظایف یک محور کار مرکز طبع و نشر قرآن کریم است.

محور دوم فعالیت مرکز طبع و نشر قرآن کریم تحقیق در مورد نوع علامت‌گذاری است که اصطلاحا به آن علم ضبط می‎گویند، مستحضر هستید علامت‌گذاری تأثیر فراوانی در صحیح‌خوانی قرآن دارد. در مورد علامت‌گذاری در جهان اسلام، کسی قائل به توقیفی بودن نیست، مهمترین خاصیتی که علامت‌گذاری دارد، تسهیل امر قرائت و آموزش قرآن است، در این حوزه هم مرکز طبع و نشر قرآن تحقیقات زیادی انجام داده و روش جدیدی را در علامت‌گذاری به‎کار گرفته که اصطلاحا به قرآنی که محصول این ابتکار است «قرآن کم‌علامت» می‎گویند و دانش‌آموزان هم این قرآن کم علامت را استفاده می‎کنند.

محور سوم کار مرکز، خوشنویسی قرآن کریم است که درصدد هستیم تا قرآنی را با زیباترین کتابت‌‎ها تهیه کنیم که این موضوع جدایی از موضوع رسم‌الخط قرآن و روش علامت‎گذاری است؛ در این زمینه با توجه به مشکلات و محدودیت‌‎هایی که در انتخاب کاتبان و خوشنویسان وجود داشته، مرکز طبع و نشر هنوز موفق به سفارش قرآن برای خوشنویسی نشده است و در این حوزه ترجیح داده که در حال حاضر از فونت‌‎های رایانه‎ای که از زیباترین نسخه‎‎های عربی و فارسی، یعنی خط عثمان طه خوشنویس سوری و مرحوم نیریزی کاتب مشهور ایرانی اقتباس شده، استفاده کند.

بیشتر از یک سال از تصویب منشور توسعه فرهنگ قرآنی در شورای عالی انقلاب فرهنگی می‎‎گذرد. به‎نظر شما به‎عنوان کسی که در جریان تهیه و تصویب این منشور بوده‎اید، با وجود این همه مراکز سیاست‎گذار و برنامه ریز، ضرورت تدوین این منشور آن هم در شورای عالی انقلاب فرهنگی چه بوده است؟

با توجه به عنایتی که مقام معظم رهبری درباره قرآن کریم داشتند و رهنمودهایی که برای توسعه فرهنگ قرآنی در سطح جامعه و زمینه‎سازی برای بازگشت به دستورات و تعالیم قرآنی در سطح جامعه اسلامی داشتند، و این‎که به‎هرحال نسبت به این رهکرد‎ها و منویات در کشورمان عقب بودیم، منشور توسعه فرهنگ قرآنی به تصویب رسید. مهم‌ترین هدفی که این منشور توسعه فرهنگ قرآنی دنبال می‎کند، بستر‌سازی برای تحقق آن آرمان‌‎ها و رهکردهاست؛ آرمان‌‎ها و رهکرد‎هایی که هم در کلام حضرت امام خمینی (ره) وجود داشته و هم در رهکرد‎ها و کلام مقام معظم رهبری وجود دارد. در واقع تحقق یک جامعه قرآنی نیازمند به یک عزم ملی است، عزم ملی یعنی تمام دستگاه‎‎ها و نهاد‎های کشور و همچنین تمام آحاد مردم و مؤسسات و نهاد‎های مردمی باید قوا و توانمندی‌های‎شان را متمرکز و جمع کنند تا این هدف بزرگ و عالی، یعنی قرآنی شدن جامعه به‎معنای واقعی تحقق پیدا کند. دستگاه‎‎های زیادی در بدنه نظام وجود دارند که به عشق قرآن فعالیت می‎کنند و همچنین در بین مردم، مؤسسات و مراکز و تشکل‌‎های بسیاری وجود دارند که در امور قرآنی فعالیت می‎کنند، اما متأسفانه چون فعالیت این دستگاه‎‎ها و تشکل‌‎ها و مؤسسات، هماهنگ و براساس یک تقسیم وظایف منطقی نبود، می‎دیدیم که با وجود تلاش زیادی که انجام می‎شود، اما راندمان و بهره‌وری کار مطلوب نیست؛ عقب‌افتادگی‌‎های جدی در قرآنی شدن جامعه، در بخش‌‎های مختلف وجود داشت.

هدف اصلی منشور توسعه فرهنگ قرآنی در بخش ساماندهی فعالیت‌‎های قرآنی این است که این ظرفیت‎ها و فعالیت‌‎ها با هم هماهنگی لازم را پیدا کنند و در واقع این توانمندی‌‎ها تجمیع شود و هم‌افزایی پیدا کنند. بعضا چون هماهنگی وجود نداشته، گاهی وقت‌‎ها می‎دیدیم در یک حوزه دو فعالیت متناقض و متضاد صورت می‎گیرد یا در یک بخش فعالیت بیش از حد انجام می‎شود و در یک بخش دیگر خلأ فعالیت داریم.

یعنی در حال حاضر با تصویب منشور، این مشکلات و معضلات حل شده؟

شورای توسعه فرهنگ قرآنی در صدد است که یک مهندسی مجددی انجام دهد و توانمندی‌‎ها و مراکز فعال قرآنی را به‎صورت کلی ببیند و تقسیم وظایف منطقی مطابق با توانایی‌‎های هر بخش انجام دهد و تحت یک برنامه راهبردی توسعه فعالیت‌‎های قرآنی بتواند در یک زمان منطقی و کوتاه مدت، به آن حداقل‌‎های موردنیاز یک جامعه قرآنی ـ از نظر توانمندی‌‎ها و اطلاعات قرآنی ـ برسد.

شورای عالی قرآن در تدوین منشور توسعه فرهنگ قرآنی نقشی داشت؟ آیا در این زمینه هم وظایف نظارتی دارد؟

در تأسیس شورای توسعه فرهنگ قرآنی که از سال گذشته در شورای عالی انقلاب فرهنگی فعال شد، شورای عالی قرآن هم همکاری بسیار زیادی داشت، از ریاست شورای عالی قرآن جناب مهندس «مقدم» که طرح اولیه مورد بررسی ایشان قرار گرفت و همچنین دفتر مقام معظم رهبری راهنمایی‌‎هایی را برای چگونگی تشکیل شورای توسعه فرهنگ قرآنی داشتند تا خود کارشناسان شورای عالی قرآن که در تدوین طرح تأسیس شورای توسعه فرهنگ قرآنی و تصویب منشور توسعه فرهنگ قرآنی همکاری تنگاتنگی را با شورای عالی انقلاب فرهنگی و کمیته ویژه این طرح داشتند. بنده هم عضو همان کمیته ویژه‎ای بودم که این طرح را بررسی می‎کرد که حدود یک‌سال و نیم تا دو سال طول کشید تا طرح تکمیل شد و به صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی رفت و به تصویب رسید. بعد از تصویب و تشکیل شورای توسعه فرهنگ قرآنی، شورای عالی قرآن به‎عنوان یکی از اعضای شورای توسعه فرهنگ قرآنی، حضور فعال داشته و در کمیسیون‌‎های تخصصی شورای توسعه فرهنگ قرآنی که شامل کمیسیون‌‎های تبلیغ و ترویج، آموزش عمومی و پژوهش و آموزش عالی است، نماینده و عضو دارد و از طرف شورای عالی قرآن و مجوعه نهاد‎های قرآنی وابسته به دفتر مقام معظم رهبری، برای عضویت هرکدام از این کمیسیون‌‎ها افرادی مشخص شده‎اند که در این کمیسیون‎ها حضور پیدا می‎کنند. در مجموع شورای عالی قرآن و مجموعه‎‎های دیگر همکاری بسیار خوبی را با شـورای توسعه فرهنگ قرآنی دارند









در مرکز طبع و نشر قرآن کریم پژوهش و تحقیقات وسیعی انجام دادیم که رسم‌الخطی را انتخاب کنیم که در عین به روز و آسان بودن برای قرائت، در عین‎حال معتبر و مبنی بر نظر غالب علمای کشور‎های اسلامی باشد و در سطح جهان اسلام مورد پذیرش قرار گیرد؛ این وظایف یک محور کار مرکز طبع و نشر قرآن کریم است







هدف اصلی منشور توسعه فرهنگ قرآنی در بخش ساماندهی فعالیت‌‎های قرآنی این است که این ظرفیت‎ها و فعالیت‌‎ها با هم هماهنگی لازم را پیدا کنند و در واقع این توانمندی‌‎ها تجمیع شود و هم‌افزایی پیدا کنند. بعضا چون هماهنگی وجود نداشته، گاهی وقت‌‎ها می‎دیدیم در یک حوزه دو فعالیت متناقض و متضاد صورت می‎گیرد