فعالیت‌‎های قرآنی فرصت‌‎‎ها و تهدید‌ها / محمد نصیری

فعالیت‌‎های قرآنی در کشور ما به اذعان بسیاری از کارشناسان این حوزه، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رشد روزافزونی به‎خود گرفت و از این‌رو در بخش‌‎های مختلف اعم از قرائت، حفظ، تفسیر، مسابقات قرآن کریم و غیره شاهد روند صعودی برنامه‎ها، بودجه‎‎‎ها و عملکرد‎‎ها بوده‌ایم، به‎گونه‎ای که این فعالیت‌‎‎ها در سال‌‎های کنونی در مقایسه با سایر کشور‎های مسلمان دنیا نیز از سطح قابل‎قبول و نسبتا منحصر به فردی برخوردار است.

از این منظر، رشد فعالیت‌‎های قرآنی در کشور به‎طور حتم در درجه اول با حمایت و پشتیبانی شخص مقام معظم رهبری و همچنین اهتمام مسئولان دولتی در سال‌‎های گذشته به نقطه مطلوبی رسیده است؛ اما باید توجه داشت که در همین موقعیت بررسی کیفی فعالیت‌‎های قرآنی ـ خارج از شرایط کمی آن ـ در کشور، به‎ویژه در بخش‌‎های مدیریتی و سیاست‌گذاری، نشان از فرصت‌‎‎ها و چالش‌‎هایی دارد که خود هم می‎تواند به‎عنوان نقطه قوت و نیز به‎عنوان یک تهدید مورد ارزیابی قرار گیرد.

هم‌اکنون سازمان‌ها، نهاد‌‎‎ها و مراکز مختلف با مسئولیت‌‎های قرآنی در حوزه‎‎های آموزش، پژوهش و تبلیغ و ترویج، در کشور مشغول به‎کارند که هر یک دارای سابقه فعالیت و عناصر فعال در حوزه قرآن کریم هستند و از این منظر خود را صاحب حق و مسئول در برابر مردم و نیاز‎های روزافزون آنان می‎پندارند. چراکه هجوم تبلیغاتی در عرصه‎‎های مختلف و بمباران خبری، به‎ویژه نسل جوان را دچار یک نوع سردرگمی کرده و شرایطی را به‎وجود آورده است که حضور یک جوان در عرصه فعالیت‌‎های قرآنی، می‎تواند ساحل امنی برای او البته به تلقی مسئولان و کارشناسان محسوب شود.

امروز وضعیت حاکم بر فعالیت‌‎های قرآنی کشور، بدین صورت است که سازمان‌‎های قرآنی متعدد، مؤسسات قرآنی دولتی و مردمی، دانشگاه‎ها، نیرو‎های مسلح و وزارت‌خانه‎‎‎ها، هرکدام با هدف ترویج فرهنگ غنی قرآن کریم، اقدام به برپایی برنامه‎‎های قرآنی اعم از مسابقات و یا کلاس‌‎های قرآنی در حوزه تفسیر و مفاهیم می‎کنند؛ حال سئوال مستتر در این اقدامات آن است که هر کدام از این مراکز که فعالیت‌‎های قرآنی جزیی و یا کلان را به انجام می‎رسانند، از کجا الگو می‎گیرند؟ و برای پاسخگویی به کدام نیاز ، برنامه هاشان را به اجرا می‎گذارند؟

از سال‌‎های گذشته تاکنون طرح بحث متولی واحد در فعالیت‌‎های قرآنی، همواره باب گشوده‎ای در مصاحبه‎ها، گزارش‌‎‎ها و سخنرانی‌‎‎ها بوده و هر کدام از مدیران، اساتید و یا صاحب‌نظران در حوزه‎‎های مختلف قرآنی، همواره بر این موضوع تأکید می‎ورزیدند که فعالیت‌‎های قرآنی در کشور باید یک متولی واحد داشته باشد که مسیر و جهت موردنظر را طراحی، تبیین و در نهایت ابلاغ کند تا سایر مجموعه‎‎‎ها نیز طبق این طراحی صورت گرفته، برنامه‎‎های خود را در پیش گیرند و البته نتیجه‎ای که برای این کار مفروض بود، جلوگیری از موازی‌کاری و پراکندگی در فعالیت‌‎های قرآنی کشور عنوان می‎شد.

حال بعد از گذشت چند سال از طرح این موضوع - که زمانی هم سوژه داغ رسانه‎‎های فرهنگی و قرآنی به‎شمار می‎رفت - طرح «منشور توسعه فرهنگ قرآنی» به تصویب رسیده و از طریق ریاست جمهوری، به همه دستگاه‎‎های ذی‎ربط، از جمله وزارت‌خانه‎‎های فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم، تحقیقات و فن‎آوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نیز آموزش و پرورش، ابلاغ شده است؛ موضوع مورد توجه در این مقال نقد و بررسی منشور توسعه فرهنگ قرآنی نیست، بلکه این نکته درخور توجه است که با آمدن این طرح نیز همچنان عده زیادی در حوزه‎‎های مرتبط با برنامه‎‎های قرآنی، از سیاست‌‎های ناهمگون در بخش‌‎های مختلف، گلایه دارند و بازهم همان مشکل قدیمی در ظاهر بر جای خود باقی‎ست.

از این رهگذر آن‎چه به‎نظر می‎رسد که عاملی شده تا برخی سازمان‌‎های قرآنی در نقطه تقابل با سازمان‌‎های دیگر قرار گیرند، این است که برخی در اندیشه حذف کسان دیگر سیر می‎کنند و از سویی برخی همواره در ترس خطر حذف شدن از سوی دیگر رقبا قرار دارند! البته واضح است که این جناح‌بندی در جامعه قرآنی، به صلاح نیست و یک تهدید محسوب می‎شود که ضمن ایجاد خلل در انجام وظایف روتین دستگاه‎ها، می‎تواند زمینه‎‎های منفی دیگری را نیز در جامعه ایجاد کند.

همان‎طور که در ابتدای سطور اشاره شد، نگارنده خود بر این عقیده است که تکثر در فعالیت‌‎های قرآنی نه یک نقطه ضعف، بلکه در صورت مدیریت صحیح یک نقطه اتکا و قوت محسوب می‎شود و می‎تواند عامل هم‌افزایی در برنامه‎‎های قرآنی و دربرگیری طیف گسترده‌تری از مخاطبان شود. از این منظر باید توجه مسئولان امور قرآنی را در سطوح مختلف به‎سمتی جلب کرد که نتیجه آن سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری واحد در عرصه فعالیت‌‎های قرآنی و اجرای متنوع در دستگاه‎‎‎ها و نهاد‎های کوچک و بزرگ باشد.

تا زمانی‎که در عرصه فعالیت‌‎های قرآنی از یک سیاست‌گذاری واحد بهره نبریم و جمعی از علما، استادان، پیش‎کسوتان و فعالان این عرصه، در این زمینه هم‎فکری نداشته باشند و تصمیمات و در نتیجه عملکرد‎‎ها به‎صورت جزیره‎ای به سرانجام برسند، نتیجه‎ای جز وضع فعلی به بار نخواهد داشت که متأسفانه حتی اسباب دلخوری برخی قرآنیان، از برخی دیگر فراهم شده است و از این حیث هر گروه و جناح که بودجه فراوان‎تر و امکانات و قدرت بیشتری داشته باشند، بر دیگری غالب می‎شود و این تکثر در برنامه‎‎های قرآنی هم به نوبه خود سردرگمی مخاطبان آن و علاقمندان به مشارکت در برنامه‎‎های مختلف را درپی داشته است.

آن‎چه در این بین رویه درستی به‎نظر می‎رسد، وحدت در عین تکثر است؛ بدین صورت که همه دستگاه‎‎های قرآنی کشور با قدرت و قوت قبلی به فعالیت‌‎های خود بپردازند و اما در این وضعیت از یک سیاست‌گذاری واحد هم بهره ببرند و این‎گونه نباشد که اگر یک سازمانی در حوزه برنامه‎‎های تبلیغی و ترویجی قرآن در حال فعالیت است، مانع فعالیت دیگر بخش‌‎‎ها شود و یا اگر یک نهادی در حوزه آموزش قرآن از سابقه و تجربیات بیشتری برخوردار است، راه را در برابر حرکت سایر سازمان‌‎‎ها ببندد.

چالشی که هم‌اکنون جامعه قرآنی کشورمان را تهدید می‎کند، آن است که هر یک از عناصر قرآنی و یا دستگاه‎‎‎ها به نوبه خود به فعالیت در حوزه‎‎های مختلف آموزش، پژوهش و یا تبلیغی ترویجی می‎پردازند و در این مسیر از نهادی هم تبعیت نمی‎کنند و حتی این اقدامات را لازمه استقلال و هویت خود می‎شناسند، که البته این خود آفتی است که مانع هم‌افزایی در افکار و امکانات و در نتیجه بازدهی می‎شود و فرصتی که در این بین برای فعالان قرآنی باقی می‎ماند، ایجاد سیاست واحد در عرصه تصمیم‌گیری برای فعالیت‌‎های قرآنی است، تا همه اقشار و طیف‌‎های جامعه قرآنی، با نظرات و تجربیات گوناگون حاصل جمع را به‎صورت شفاف در اختیار بخش‌‎های مختلف شامل دستگاه‎ها، نهاد‌ها، سازمان‌‎‎ها و مؤسسات قرآنی قرار دهند و از این طریق بستر مناسبی برای حضور همه‌جانبه و با توان بالای جامعه قرآنی در پاسخگویی به نیاز‎های جامعه فراهم شود

‌گلایه های شهریار پرهیزگار پدر حفظ و ترتیل قرآن کریم ایران

شبکه قرآن باید تعطیل شودجایگاه قاریان برجسته بسیار پایین‎تر از شأن آن‎هاست / سیدعلی‎اکبر رضوی

کافی است در یک خانواده، کمی به قرآن و قرائت آن علاقه وجود داشته باشد، آن‌وقت بدون شک، نوار‎های ترتیل قرآن استاد پرهیزگار، در خانه آن‎ها پیدا خواهد شد. کمتر دانش‌آموزی است که در مدرسه، سر کلاس قرآن و هنگام آموزش، صدا و لحن زیبای استاد را نشنیده باشد. خلاصه شهریار پرهیزگار، از آن چهره‎هایی است که دوست‌شان داریم و فراموش‎شان نمی‎کنیم، هرچند که چندان در رسانه‎های جمعی دیده نمی‎شود، نه در تلویزیون و نه در رسانه‎‎های دیگر. برای همین، سراغ او رفتیم تا در گپ وگفتمان، حرف‌‎ها و درددل‌‎های او را بشنویم.



برای شروع، می‎خواهیم کمی بیشتر از خودتان بدانیم، این‎که چه‎چیزی شما را با قرآن مأنوس کرد؟

حدود سال‌‎های 53 یا 54 بود و من 10، 11 ساله بودم. خوب یادم هست که مادرم قرآن می‎خواند، عاشق لحن و آهنگ قرائتش بودم. چند نوار ترتیل قرآن هم در خانه داشتیم. گاهی به آن‎‎ها گوش می‎دادم. بیش از هرچیز دیگری از شنیدن صدای آن‎ها لذت می‎بردم. گاهی با قاری هم‌خوانی می‎کردم و یک چیز‎هایی هم یاد گرفته بودم، البته هیچ‌کدام‎شان را نمی‎شناختم و چیزی از قرائت قرآن نمی‎دانستم. پدرم وقتی این علاقه را دید، دست به‌کار شد. از آن به بعد همیشه من را همراه خودش به جلسات قرائت قرآن می‎برد و مصر بود که حتی یکی را هم از قلم نیندازم. دوستان خوبی داشت و جلسات قرآنی‌شان معتبر بود. قاریان خوش‌لحن و صوتی در آن حاضر می‎شدند. گاهی در یک هفته چهار جلسه قرآنی می‎رفتیم. همین شد که در یک برهه کوتاه، شاید شش ماهه، آن‎قدر پیشرفت کردم که به‎راحتی قرآن را روخوانی می‎کردم. قدری هم قواعد تجویدی، صوت و لحن آموخته بودم. طوری شده بود که از همه هم‎سن و سالانم و حتی بزرگتر‎ها بهتر می‎خواندم و هر جلسه، من بدون نوبت، یکی از قاری‌‎ها بودم. همین‎طور سه، چهار سالی زیر نظر اساتید قرائت کارم را ادامه دادم، با تقلید از سبک عبدالباسط شروع کردم و بعد سبک شیخ مصطفی اسماعیل را الگوی کار قرار دادم. یادم هست، هر جلسه پدرم ضبط‎صوت کوچکی همراهش می‎آورد، صدای من و تذکر استاد را ثبت می‎کرد و در خانه برایم تکرار می‎کرد.

در مورد حفظ چطور؟ از کی شروع به حفظ کردید؟

13، 14 سالم بود و دیگر برای خودم یک نیمچه قاری شده بودم. در همان سال‌‎ها چند نفر از هم‌شاگردی‌هایم زیر نظر استاد، قرآن هم حفظ می‎کردند. اوایل زیاد راغب نبودم، اما کم‌کم احساس کردم حفظ هم برای پیشرفتم خوب است و همین شد که توانستم وارد فضای حفظ هم بشوم. اما نه کتابی بود، نه نواری، نه جزوه‎ای و نه حتی روشی برای حفظ؛ فقط تا آن‎جا که یادم است، نوار استاد خلیل الحصری بود. با این‎حال حدود سه سال طول کشید تا بحمدالله توانستم لایق حفظ قرآن هم باشم. کمی گذشت، پدرم معتقد بود قاری باید آن‎چه که می‎خواند، بفهمد. پیگیری‌‎های او باعث شد تا با شرکت در یکی از کلاس‌‎های زبان عربی، زبان قرآن را هم بیاموزم و در مفاهیم هم در حد خود آگاه‌تر شوم. پیشنهاد من به قاریان هم همین است. با یادگیری زبان عربی آدم از تلاوت کتاب خدا، لذت چند برابری می‎برد. حالا همسر و هر دو دخترم هم با این کتاب آسمانی مانوس‌اند، هر چند شاید مثل من این کار را حرفه‎ای دنبال نکنند، اما در حد قابل‎قبولی هستند.

ما در کشورمان حافظ قرآن داشتیم. قاری‌‎های شاخص و زبده‎ای هم وجود داشتند. اما قاری قرآنی که حافظ هم باشد، یا حافظ قرآنی که مهارت صوت و ترتیل هم داشته باشد، نداشتیم یا حداقل در سطحی که در مسابقات بتوانند مطرح باشند و مقام بیاورند، کسی نبوده. اما این مسأله در سال 1366 همزمان برایم به وقوع پیوست و در مسابقاتی که به میزبانی ایران برگزار می‎شد، توانستم در حفظ کل قرآن و ترتیل، همزمان مقام اول را کسب کنم. از آن سال به بعد بود که تب این مسأله، یعنی حفظ و قرائت به‎صورت همزمان، خیلی داغ‌تر شد و شاهد این بودیم که جوانان زیادی برای یادگیری مراجعه می‎‎کردند.