مهدی صیاف‎زاده، قاری ممتاز کشور از برنامه‎های قرآنی ناراضی است

مسابقات بین‎المللی قرآن نخبه کشی است / جواد نصیری اوانکی

حضور جوانان در این جلسات چگونه است و آیا با گذشته تفاوتی دارد؟

یک چیزی هست و آن می‎تواند عاملی باشد برای تغییر یک سری فعالیت‌‎ها که تکنولوژی نام دارد؛ طی سال‌‎های دهه 60 دو شبکه تلویزیونی محدود داشتیم و شب وقتی چیزی برای گذران وقت نبود و در خانه همسایه و یا در محله جلسه قرآن برقرار می‎شد، افراد انگیزه پیدا می‎کردند که بروند در این جلسات شرکت کنند، اما الان که شبکه‎‎ها زیاد شده و خیلی‌‎ها هم در خانه ماهواره دارند و در ضعیف‌ترین خانواده‎‎ها کامپیوتر و اینترنت وجود دارد، ممکن است جوان‌‎ها کمتر به جلسات سنتی قرآن بروند. الان پارک‌ها، سینما و غیره هست و امکانات مساجد بهتر شده و این‎‎ها افراد را جذب می‎کنند و یا سینمای خانگی که تأثیر می‎گذارد، ولی البته جلسات سنتی همچنان هست و در شهرستان‌‎ها قوت بیشتری نسبت به تهران دارد.

در حال حاضر جلسات سنتی قرآن در کشور، تا چه اندازه ظرفیت پرورش قاریان نخبه را دارند؟

اصلا این‎طور نیست که از جلسه سنتی، قاری حرفه‎ای بیرون بیاید. جلسات سنتی این‎طور است که مثلا امشب به خانه کسی می‎افتد، افراد می‎نشینند و قرآن را برای ثواب می‎خوانند و آموزشی در آن داده نمی‎شود، بلکه این زمینه‎ای است و الگویی به علاقه‌مندان ارایه می‎شود، اما در این جلسات کسی قاری نشده است و حضور استاد در حد تذکر و ارائه نکته است تا ایجاد انگیزه شود؛ همین.

با نخبه‌‌پروری و حرفه‎ای بودن در قرائت قرآن موافقید یا آموزش عمومی قرآن برای عموم مردم را در اولویت می‎دانید؟

چه بخواهید و چه نخواهید نخبه‌پروری خود به خود شکل می‎گیرد و دست هیچ‎کسی هم نیست؛ به‎هرحال یک عده استعداد بیشتری دارند و این‎‎ها به‎عنوان نخبه پرورش داده می‎شوند. به‎نظر من مسابقات بین‎المللی قرآن نخبه‌کشی است، نه نخبه‌پروری؛ یعنی مسابقات قرآن به شکلی است که در آن خیلی انگیزه‎‎ها کشته می‎شوند، به‎عنوان مثال در این 30 ساله، 100-60 مقام بین‎المللی قرآنی در ایران و مالزی و بقیه کشور‎ها داشتیم، آیا عددی داریم که چند نفر به‎خاطر مسموم بودن فضای مسابقات از این فضای قرآنی رانده شده‌اند؟ یعنی به خود جرأت می‎دهیم عددی بدهیم که اگر در این 30 سال این تعداد مقام اول داشتیم، این تعداد هم در کنار آن دلزده شدند. 80 نفر در مسابقات کشوری قرآن شرکت می‎کنند، سه نفر رتبه‎‎های نخست را کسب می‎کنند و تعدادی هم خود را حائز مقام و حقی نمی‎دانند، اما اغلب راضی نیستند و به نمره‎‎ها اعتراض دارند و در بعضی اوقات مقام اول هم از نمره خود راضی نیست، بنابراین حاصل مسابقات به‎جای نخبه‎پروری، نخبه‌کشی می‎شود.

مسمومیت فضای مسابقات که به آن اشاره کردید یعنی چه؟

از شکل و وضعیت فعلی مسابقات تنها نتیجه، نخبه‌کشی است و همه این را قبول دارند؛ بنده به‎عنوان شرکت‌کننده، داور، ناظر و یک مطلع، می‎گویم، شکل مسابقات ما جوری است که هم داور و هم شرکت‌کننده‎ها می‎دانند که از این مسابقات قاری بیرون نمی‎آید و داوران هم در قضاوت خود، فقط یک تلاوت را نسبت به تلاوت دیگر می‎پسندند، پس نخبه‌پروری در دل این مسابقه صورت نمی‎گیرد. نخبه‌پروری از آموزش حاصل می‎شود و مسابقات قرآنی هم جای آموزش نیست؛ چون آموزش نداریم، مسابقات ما به این وضع است و از دل مسابقات قرآن فعلی، قاری خوب بیرون نمی‎آید. این‎طور است که یک جمله‎ای را همه قاریان می‎گویند که «حالا که مقام را کسب کردیم با خیال راحت می‎توانیم قرائت قرآن داشته باشیم». چون آموزش سخت است و دیر هم جواب می‎دهد و کسی دنبال آن نمی‎رود، ولی برای مسابقه در عرض چند ماه می‎توان یک جریان خبری هم به راه انداخت و بدین ترتیب شکل مسابقات ما درست نیست و این رویه همین‎طور ادامه دارد و من معتقدم که باید برگزاری مسابقات به شکل باشگاهی ادامه پیدا کند و باشگاه برای حضور افراد در رقابت‌‎های قرآنی درست کنیم.

اساسا معتقدم ما در جامعه با سه سطح مردم مواجهیم؛ یک سطح آن است که همه باید قرآن خواندن را یاد بگیرند و همه باید یک فهمی از قرآن داشته باشند و این عمومی است که شامل همه قشر‎ها می‎شود، یک عده هم هستند که حد وسط هستند و نه تنبل هستند و نه زرنگ، این متوسط‌‎ها می‎توانند معلم عمومی‌‎ها باشند چون نخبه‎‎ها کم هستند و نمی‎توانند به همه برسند، یک عده هم که خوش استعداد هستند و به‎عنوان نخبه باید در یک فضای استاندارد آموزش ببینند.

مثلا در جامعه 70 میلیونی ایران، 5 هزار نخبه قرآنی داریم و 40-30 هزار آدم متوسط؛ و باقی عمومی هستند، مثلا معلم قرآن دبیرستان و راهنمایی، متوسط است. این سه سطح خود به‌خود در جامعه ایران شکل گرفته، یعنی عده‎ای از مردم بلدند قرآن را بخوانند و عده‎ای هم نخبه هستند که مشهورند و باقی هم متوسط باقی می‎مانند. البته باید این سه سطح را داشته باشیم، ولی متأسفانه در هر سه سطح ما برنامه‌ریزی نداریم، به‎طور نسبی عموم مردم با قرآن آشنا نیستند و روخوانی قرآن را بلد نیستند و متوسط‌‎ها هم خوب نیستند و نخبه‎‎ها هم خیلی نخبه نیستند. البته باز هم تأکید می‎کنم معیار ما نسبی است؛ چون عدد نداریم و شاخص این است که امسال از سال قبل بهتر است، پس قضاوت در این‎باره غلط است و باید معیار درست کنیم.

شما ریشه مشکلات و ضعف‌‎های فعلی را با توجه به‎وجود نهاد‎های متعدد قرآنی و تخصیص بودجه‎‎های نسبتا قابل‎توجه در سال‌‎های اخیر، در کجا می بینید؟

وقتی که انقلاب شد، ما اول چه کردیم؟ تئوریسین‎‎ها مثل شهید مطهری و شهید بهشتی کار کردند و یک قانون اساسی نوشتند، این قانون را هم در خانه ننوشتند، بلکه براساس قرآن و تجربیات کشور‎های دیگر آن را به نگارش درآورند. مملکت ما اول انقلاب عوض شده بود، بعد مجلس شورای اسلامی تأسیس شد، یعنی تمام ملت باید در سرنوشت خود سهیم باشند و یعنی یک عقل جمعی باشد و نتیجه تفکرات به شخص مجری ابلاغ می‎شود؛ پس هر کاری که می‎خواهد انجام شود در مجلس و در کمیسیون‌‎ها مورد بررسی قرار می‎گیرد، حالا اگر آدم‌‎های خوبی در مجلس باشند و فکر کنند نتیجه خوبی هم از آن حاصل می‎شود، ولی اگر مثل زمان شاه آدم‌‎های بی‌عرضه‎ای باشند که وکیل مردم نباشند، ممکلت جلو نمی‎رود.

این نظام کشور است؛ حالا از اول انقلاب تا به امروز (در این سه دهه) بحث قرآن چگونه بوده است؟ دهه اول اصلا مسأله جنگ باعث شد که به فن قرائت و دیگر موضوعات مرتبط با آن نرسیم و به‎دلیل اولویت داشتن دفع دشمن، مسائل قرآنی به‎شدت محدود بود، بعد از جنگ تازه به فکر چشم‌انداز افتادیم. به‎نظر من اگر بخواهیم ریشه تمام مشکلات قرآنی جامعه را درک کنیم، باید گفت اگر 70 میلیون نفر را دست یک عده‎ای بدهیم، باید برای آن قانون نوشت؛ این قانون را کی می‎نویسد و چه مدل می‎نویسد، مهم است؛ حالا اگر نظام قرآنی را در نظر بگیریم می‎بینیم که وضعیت چگونه است و در این نظام قرآنی هر کاری انجام شود عبث است. در سال‌‎های اخیر پول زیاد دادند، ولی وقتی نظام و سازماندهی نداریم، این پول هدر می‎رود؛ چراکه نیامدند بنشینند و برنامه‎ریزی کنند و البته نباید این به کسی بربخورد و بهتر است بگوییم تدبیر آن وجود نداشت، و الان برنامه‎‎های مختلف می‎نویسند و کم‎کم عقل‎مان می‎رسد و سازمان‌‎های مختلف پدید آمده‌اند. در همین بحث ایجاد سازمان‌‎های ، یک فردی با یک مسئولی هماهنگ کرده و یک سازمانی به‎وجود آورده است و یک فرد دیگر در جای دیگر با یک مسئول دیگر هماهنگ کرده و یک سازمان دیگر را بنا گذاشته، تازه شاید به معارضه با هم کشیده شود و بنابراین می‎بینیم که هیچ کدام از این‎‎ها خبر ندارند و واقعا به‎صورت پروژه‎ای در مملکت با قرآن برخورد می‎شود و مثلا از یک طرف، سازمانی جشنواره می‎گذارد و از طرفی دیگر هم جشنواره دیگری توسط سازمانی دیگر برپا می‎شود و افرادی هم در این بین، از هر دو جا جایزه می‎گیرند. ما تا این حرف‌‎ها را می‎زنیم زود یک عده می‎گویند، شما دارید بد حرف می‎زنید و زحمت یک عده را زیر سئوال می‎برید. یکی دو سال پیش عده‎ای به ذهن‎شان رسید که منشور بنویسند، در صورتی‎که الان چند هزار نفر درگیر کار قرآن هستند و برای خود نظراتی دارند و باز کسی را ندیدند و نشستند در یک جلساتی پشت در‎های بسته تشکیل دادند و یک «انشایی» نوشتند و مثلا من که یک عنصر فعال قرآنی هستم هنوز یک‎بار هم این منشور را ندیده‌ام و گاهی گذری رادیو قرآن را می‎شنوم که دارند درباره منشور تحلیل می‎کنند و آن کسی که زحمت آن را کشیده، گفته که روی هر یک از کلمات منشور کلی فکر شده است، ولی من هنوز آن را ندیده‌ام و شاید شانسی به آن دست پیدا کنم! عناصر قرآنی اصلا در جریان نیستند که این منشور چیست؛ در حالی‎که این منشور مثل هدفمند کردن یارانه‎‎ها است و این برنامه برای یک نسل است.

یعنی فکر می‎‎کنید منشور یا برنامه‎‎هایی از این دست نمی‎‎تواند فعالیت‎‎های قرآنی را سروسامان بدهد؟

کار‎های قرآنی کشور سامان نمی‎گیرد، چون ما اهل قانون و عقل جمعی و استفاده از نظرات دیگران در آن نیستیم، لذا اگر به‎خاطر گرایش یک رییس‎جمهوری، پول زیادی هم برای فعالیت‌‎های قرآنی در نظر گرفته شده، من به‎عنوان یک کارشناس قرآنی امیدی ندارم. مثلا بودجه شده 20 میلیارد؛ من از این مسأله خوشحال نشدم، چراکه پول را به جایی فرستاده‎اند که هماهنگی در آن وجود ندارد، اصلی هست که پیغمبر (صلی‎الله علیه و آله و سلم) هم خودش را به آن پایبند می‎دانند، یعنی با سران قبایل اول باید توافق کرد، و در این موضوع با افراد کمی مشورت شده است. البته انشاء منشور توسعه فرهنگ قرآنی خیلی قشنگ است و روی کاغذ خیلی هم زیباست و واقعا کار خوبی کردند، اما انشاء است و باید‎ها در آن آمده، اما آیا کسانی‎که منشور را نوشتند فقط این را بلد بودند و آیا خبر دارند که پول‌‎ها چطوری تقسیم شده است؟

از تکثر نهاد‎های قرآنی در کشور باید دانست که پول‌‎ها دارد حرام می‎شود. مثلا در طول چند سال دوایر قرآنی از عدد پنج به 700 مرکز می‎رسد و به همین تعداد مدیر هم پیدا شده است و فلان مؤسسه 700 شعبه دارد و در فلان روستا هم مرکز قرآنی تشکیل داده و آمار هم می‎دهند، اما به‎نظر من بودجه‎ای هم که در این سال‌‎ها به آنان داده‎اند، درست خرج نشده است. همه این مشکلات برای آن است که ما نظام نداریم، چون خشت اول کج گذاشته شده، لذا تا ثریا می‎رود دیوار کج. عده‎ای فقط دنبال آن هستند که فردی معاون وزیر شود. سازمان‌‎های قرآنی فقط یاد گرفته اند که با وزرا جلسه بگذارند و فکر می‎کنند که اگر با سه وزیر در جلسه باشند چه می‎شود، در حالی‎که باید با مدرسان خود حرف بزنند... که به‎طور مثال با 50 نفر از آن‎‎ها در یکی از استان‌‎ها کلاس داشتم و می‎گفتند ما قرآن نمی‎خوانیم و این در حالی‎ست که بعضی دوست دارند فقط پُست قرآنی ایجاد کنند.

بحث این است که تا نظام نداشته باشیم، هر حرکتی انجام شود فایده‎ای نخواهد داشت؛ سازمان و پول هم مشکلی را حل نمی‎کند، چراکه برنامه وجود ندارد. از سویی شاید جامعه قرآنی دیگر برنامه‌پذیر هم نباشد، چون از بس با برنامه‎‎های غلط خو کرده و به‎صورت پروژه‎ای کارها انجام شده، مشکل جدیدی بروز کرده است. تا الان مشکل نبود برنامه داشتیم، اما حالا باید دید آیا می‎توان این جمعیت را برنامه‌پذیر کرد، چراکه افراد از برنامه تمکین نمی‎کنند و هر کس کار خودش را انجام می‎دهد و سازمان‌‎ها هم کار خودشان را می‎کنند و بودجه‎‎ها و آدم‌‎ها هدر می‎روند و کسی هم با قرآن مأنوس نمی‎شود.

به‎نظر شما چگونه برنامه‎ای باید تهیه شود؟

می‌دانید باید چه کرد؟ الان باید اول نشست و کشف کرد که چه کاری باید انجام شود؟ اول انقلاب با 500 عنصر قرآنی مواجه بودیم و الان با 50 هزار نفر سر و کار داریم که همه ریش سفیدند و الان باید نشست و فکر کرد که چه کار باید انجام شود.

یعنی باید یک مجمعی از کارشناسان بخش‌‎های مختلف تشکیل شود و در این‎باره تصمیم‌گیری کند؟

اول باید به یک فهمی برسیم که باید اعتراف کرد هنوز به آن نرسیده‌ایم؛ اکثرا در مصاحبه‎‎ها کلیشه‎ای حرف می‎زنند، ولی در جلسات دوستانه این حرف مطرح می‎شود که بزرگان قرآنی ما سر یک میز جمع شوند. در این مصاحبه مجال آن نیست که از رفتار برخی‌‎ها حرف بزنم، چراکه بعضی وقت‌‎ها در معارضه کار انجام می‎شود و رقابت‎ها به شکل مسموم انجام می‎شود و بدین ترتیب کار‎های روی زمین مانده و هنوز فکری برای آن‎ها نشده. باید یک‎سری عقلا را جمع کرد و در یک جمعی این‎‎ها با هم حرف بزنند و عجله هم نداشته باشیم، یک مقداری باید نشست و حتی شاید لازم باشد از عرصه‎‎های دیگر، آدم قرض کنیم، چون در خود قرآنی‌‎ها ممکن است آدم مناسب وجود نداشته باشد.

آیا شما موافق ادغام سازمان‌‎های قرآنی کشور و تعیین یک متولی واحد در عرصه فعالیت‌‎های قرآنی هستید؟

این حرف 15 سال سابقه دارد و از آن سال‌‎ها یک عده‎ای این حرف را تکرار می‎کنند و مصاحبه‎‎ها را هم از روی هم انجام می‎دهند و متولی واحد قرآنی را طلب می‎کنند؛ ولی باید این سازمان‌‎ها را در کنار هم دید و نقاط خلأ را پر کرد و البته باید اول فهمید که به چه چیزهایی نیاز است.









شکل مسابقات ما جوری است که هم داور و هم شرکت‌کننده‎ها می‎دانند که از این مسابقات قاری بیرون نمی‎آید و داوران هم در قضاوت خود، فقط یک تلاوت را نسبت به تلاوت دیگر می‎پسندند، پس نخبه‌پروری در دل این مسابقه صورت نمی‎گیرد. نخبه‌پروری از آموزش حاصل می‎شود و مسابقات قرآنی هم جای آموزش نیست









یکی دو سال پیش عده‎ای به ذهن‎شان رسید که منشور بنویسند، در صورتی‎که الان چند هزار نفر درگیر کار قرآن هستند و برای خود نظراتی دارند و باز کسی را ندیدند و نشستند یک جلساتی پشت در‎های بسته تشکیل دادند و یک «انشایی» نوشتند و مثلا من که یک عنصر فعال قرآنی هستم هنوز یک‎بار هم این منشور را ندیده‌ام و گاهی گذری رادیو قرآن را می‎شنوم که دارند درباره منشور تحلیل می‎کنند