دمیدن روح انقلاب/ دکتر علی احمدی

دگرگونی در جامعه ایران فی نفسه تأثیری را هم در منطقه و هم در نظام بین‎المللی به جا گذاشت. در حقیقت دیدگاه جهانی را نسبت به مسائل بین‎المللی (منطقه‎ای و جهانی) تغییر داد و دگرگونی در تفکر اسلامی سبب تجدید حیات اسلام شد و به‎نوعی یا عامل مقوم جنبش‎های اسلامی و یا عامل پیدایش برخی از جنبش‎ها شد. در مقیاس وسیع‎تر جوامع مذهبی را دگرگون ساخت و احیای مجدد مذهب را مطرح کرد.

مقدمه

نقطه شروع و عزیمت بحث بهمن 57، یعنی زمان پیروزی انقلاب اسلامی است. در رابطه با تأثیر انقلاب اسلامی ایران مفاهیمی وجود دارد: 1- انقلاب، یعنی دگرگونی بنیادی که در این مقطع زمانی خاص اتفاق می‎افتد؛ دوم، اسلام که سابقه بیشتر از انقلاب دارد. مفهوم انقلاب به نسبت اسلام یک مفهوم جدیدتر است. بنابراین انقلاب اسلامی در ایران از یک سو سبب دگرگونی بنیادی در جامعه ایران شد و از سوی دیگر سبب یک دگرگونی در تفکر و حیات اسلامی (تجدید اسلام) و به شکل وسیع‎تر سبب دگرگونی در تفکر مذهبی شد.

دگرگونی در جامعه ایران فی نفسه تأثیری را هم در منطقه و هم در نظام بین‎المللی به جا گذاشت. در حقیقت دیدگاه جهانی را نسبت به مسائل بین‎المللی (منطقه‎ای و جهانی) تغییر داد و دگرگونی در تفکر اسلامی سبب تجدید حیات اسلام شد و به‎نوعی یا عامل مقوم جنبش‎های اسلامی و یا عامل پیدایش برخی از جنبش‎ها شد. در مقیاس وسیع‎تر جوامع مذهبی را دگرگون ساخت و احیای مجدد مذهب را مطرح کرد.



بازتاب انقلاب اسلامی از حیث زمانی ومکانی

پیروزی انقلاب اسلامی در این مقطع زمانی، آن هم بدون تکیه به قطب‎های قدرت، می‎تواند سه تأثیر عمده بر جهان داشته باشد: 1- به سایر مردم و جوامع محروم اعتماد به نفس ‎داد که آن‎‎ها هم در سرنوشت خودشان دخالت کنند، و فعالیت داشته باشند و روی پای خود بایستند. 2- نسبت به قطب‎های قدرت بی‎اعتنایی کرد و لذا آن هیبتی را که ابرقدرت‎ها داشتند، در اذهان جوامع عقب مانده، این هیبت شکست و مخدوش شد. 3- در حقیقت در دنیا یک الگوی جدید حکومت داری ارائه کرد، الگویی که نه متکی به دموکراسی و سرمایه داری و نه متکی به سوسیالیسم بود.

پیروزی انقلاب اسلامی از حیث مکانی نیز از چند جهت حائز اهمیت است 1- ایران (محل وقوع این انقلاب) در جایی واقع شده که نقطه تقاطع ارتباط سه قاره مهم جهان است. 2- ایران (محل وقوع این انقلاب) در جایی است که بزرگترین منبع انرژی دنیا و بیشترین ذخیره انرژی دنیا در این منطقه قرار دارد، بنابراین توجه جهانیان به تأمین انرژی، خود حساسیت منطقه را دو چندان می‎کند. 3- ایران (محل وقوع این انقلاب) با جمعیتی که اطراف این کشور قرار دارند، اعم از این‎که در خاورمیانه باشند یا آسیای مرکزی وجوه مشترک دارد. بنابراین انقلاب اسلامی ایران، در مرحله اول می‎توانست بازتابی بسیار وسیع در کشور‎های همسایه ایران و منطقه خاورمیانه داشته باشد.



انقلاب اسلامی و اسلام سیاسی:

با پیروزی انقلاب اسلامی، اسلام سیاسی به یک‎باره در عرصه بین‎المللی پدیدار شد و از سوی غرب، بنیادگرایی اسلامی نامیده شد. این عنوان در ادبیات غرب، به بنیادگرایی ایران محدود و سپس در رسانه‎های گروهی غربی، با خمینی‎گرایی برابر شد. اما در هر صورت تجدید حیات اسلامی از سوی بسیاری از کارشناسان چه در واشنگتن و چه در خاورمیانه، به‎عنوان یک تهدید جدی نسبت به غرب و نسبت به ثبات مورد نظر غرب در خاورمیانه تلقی شد. به‎تدریج حوادثی که در خاورمیانه اتفاق افتاد، وحشت، یک انقلاب جهانی اسلامی را دامن زد و گسترش فعالیت‎های سیاسی اسلامی در عراق، حرکت‎های شیعیان در عربستان (1979)، تسخیر سفارت آمریکا در اسلام آباد (1979)، ترور انورسادات و خیزش‎های اسلامی در لبنان آغاز شد. حزب‎الله و الجهاد در لبنان، فعالیت خود را سازمان دادند و مجموعه این مسائل، اسلام را به‎عنوان یک قدرت چالش‎گر، وارد عرصه سیاسی کرد که توان رقبای دیگر را به معارضه می‎کشد.



انقلاب اسلامی و جهان

در سال1990 دیوید میناشری مطرح می‎کند که انقلاب ایران، در اعتماد به نفس مسلمان‎ها، اعم از شیعه و سنی، بدون توجه به ملیت و تمایلات سیاسی آن‎‎ها، نقش مؤثری داشته و این تأثیرات همه مسلمان‎ها از اندونزی تا سودان را در بر می‎گرفت. وی می‎گوید که پیروزی انقلاب ایران در حکم پیروزی اسلام بود و توانایی بالقوه اسلام را برای رهبری مردم سرکوب شده، برای مقابله با رژیم‎های فاسد و استعمارگر خارجی، مشخص کرده است. پیروزی انقلاب اسلامی به همان نسبتی که مردم مسلمان را به حرکت وا می‎دارد و جنبش‎های اسلامی را تقویت می‎کند، به همان نسبت رژیم‎های سیاسی را نیز تحت تأثیر قرار می‎دهد. پیروزی انقلاب اسلامی در دیپلماسی مسلمان‎ها در جهان نیز تأثیر داشت. لذا توسل به اسلام، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، هم از سوی جنبش‎‎ها و حرکت‎های اسلامی و هم از سوی حاکمان جوامع اسلامی، به‎طور روز افزونی گسترش یافت. حرکت‎های اسلامی در لبنان، درگیری‎های سیاسی جمهوری‎های مسلمان‎نشین شوروی سابق، یوگسلاوی، کشمیر و در سال‎های اخیر موفقیت‎های گروه‎های فعال اسلامی در انتخابات مصر، تونس، الجزایر، اردن، از یک طرف این تصور را تقویت کرد که اسلام، تجدید حیات یافته و خواهان یک مبارزه جدی در سطح بین‎المللی است و از طرف دیگر دولت‎هایی که این گروه‎های اسلامی در آن جوامع فعالیت داشتند، برای کسب حمایت عمومی و کسب مشروعیت به ناچار، متوسل به اسلام و اصول اسلامی شدند، بنابراین به همان نسبتی که گروه‎‎ها و جنبش‎های اسلامی متوسل به اسلام می‎شدند و با تمسک به اسلام مبارزه می‎کردند، رژیم‎ها هم تلاش داشتند که برای کسب مشروعیت و پشتیبانی، شعارهای اسلامی را مطرح کنند.

از سوی دیگر مبارزین اسلامی، با جهت‎گیری‎های اسلامی، طیف وسیعی از مبارزات از اخوان مسلمین در مصر، اردن و سودان تا حزب‎الله لبنان و جهاد اسلامی را در بر می‎گرفت. بنابراین خیزش‎های اسلامی هم به‎لحاظ فکری، طیفی وسیع بودند و هم به‎لحاظ جغرافیایی، گسترده و پراکنده بودند. هرچند که به‎لحاظ شیوه مبارزه، متفاوت و متنوع به نظر می‎رسیدند.



عوامل تأثیر گذار بر بازتاب انقلاب اسلامی

در این میان عواملی وجود داشته و دارد که تأثیر انقلاب ایران را بر گروه‎‎ها و جریان‎های اسلامی تقویت می‎کرد: شیعه‎گری، غرب ستیزی و انقلابی‎گری. در کنار این عوامل تأثیر گذار، یکسری عوامل که مانع از تأثیر‎گذاری می‎شدند نیز وجود داشت. این عوامل نیز سه دسته بودند: ناسیونالیسم (تعلق به یک ملیت خاص)، فرقه‎گرایی (تمایزات فرقه‎ای) و محدودیت‎ها و ضرورت‎ها (منافع ملی ایران در چهارچوب آن منافع).

یک دسته عوامل، زمینه پذیرش آرمان‎های انقلاب را فراهم می‎کند و دسته دیگر این آرمان‎ها و توان انقلاب را به مبارزه می‎کشد. انقلاب اسلامی ایران بر جنبش‎های اسلامی، دو نوع تأثیر داشته است: یکی، مستقیم و دیگری، غیرمستقیم. مستقیم یعنی انقلاب اسلامی در به‎وجود آمدن برخی جنبش‎ها و یا حرکت‎های اسلامی دخالت داشته است، همانند حزب‎الله لبنان. غیرمستقیم یعنی این‎که انقلاب اسلامی به‎صورت مستقیم دخالت نداشته، اما این گروه‎‎ها به‎نحوی از انقلاب اسلامی الهام گرفته و متأثر از حرکت‎های انقلابی در ایران بوده‎اند و لذا یا سازمان‎های خود را مجددا فعال کرده‎اند و یا یک حرکت را به‎وجود آورده‎اند.

نکته دیگراین که آیا تأثیر‎گذاری و ارتباط انقلاب اسلامی با این گروه‎‎ها و نهضت‎‎ها یکسان بوده است؟ در بررسی این مسئله می‎توان مشاهده کرد که این ارتباط و تأثیر‎گذاری یکسان نبوده است و می‎توان آن را در دو مرحله خلاصه کرد: از 1979 (زمان پیروزی انقلاب اسلامی) یک دوره پر از هیجان و تنش شکل گرفته و بحث صدور انقلاب بعد از آن مطرح شده است. اهداف جهانی جمهوری اسلامی حکایت از این دارد که طی یک چرخش اساسی از ناسیونالیسم ایرانی قبل از پیروزی انقلاب، به‎سمت جهان‎گرایی پس از انقلاب، گرایش پیدا کرده است. بنابراین در این مقطع زمانی، میزان ارتباط و تأثیر‎گذاری شدیدتر است.

در پایان دهه اول، سه حوادثی اتفاق افتاد. یکی پایان جنگ تحمیلی و دیگری درگذشت امام خمینی (ره) و شروع دوره بازسازی و نوسازی کشور است. در این مقطع زمانی، تا اندازه‎ای هیجانات فروکش می‎کند و نوعی چرخش از سیاست‎های جهان‎گرایی، به‎سمت ناسیونالیسم و همین‎طور مصلحت‎گرایی در مسائل سیاست خارجی ایران به‎وجود آمد. به‎عبارت دیگر، سیاست تجدید نظر‎طلبی، به سیاست قبول وضع موجود در عرصه بین‎المللی و منطقه‎ای تغییر کرد. با ورود به دهه سوم انقلاب اسلامی، بارقه‎ای در به هم ریختن قاعده حاکم بر دهه دوم انقلاب ایجاد شد، ولی حیف که در عمل این تغییر وضعیت، فاقد چهارچوب نظری و بدون پشتوانه تئوریک بود. لذا در رفتار‎های دیپلماتیک، مانند ماشینی تند‎رو، اما با چراغ خاموش حرکت کردیم، و بسیاری از تحولات اخیر در خاورمیانه و کشورهای اسلامی ناشی از موج سوم در انقلاب اسلامی است.



سهم دین در دنیای مدرن

آنتونی گیدنز، در کتاب جامعه شناسی خود، مطلبی کوتاه در مورد انقلاب اسلامی دارد. او می‎گوید دانشمندانی نظیر مارکس و دورکهایم و وبر و امثالهم، متفق القول بودند که دین سنتی بیش از پیش در دنیای مدرن و امروزی به‎صورت امری حاشیه‎ای در می‎آید، چراکه در جوامع امروزی، دنیوی شدن، یک فرآیند اجتناب ناپذیر است لذا کمتر کسی از دانشمندان می‎توانست حدس بزند که یک نظام دینی مانند اسلام ممکن است تجدید حیات عمده‎ای پیدا کند و پایه تحولات سیاسی در اواخر قرن بیستم بشود. یعنی آن‎چه که در اواخر دهه 70 در ایران به وقوع پیوست.

به اعتقاد گیدنز، پیروزی انقلاب اسلامی به سبب تأثیری که بر خاورمیانه و کشورهای اسلامی گذاشت، یک تجدید حیات پردامنه اسلامی را بنا گذاشت. به اعتقاد او ریشه این تحولات در سه چیز است: 1- جنبه‎‎های مختلف دین اسلام؛ 2- تغییر در دولت‎هایی که امروزه نفوذ اسلام در آن جوامع فراگیر است و 3- ارتباط این جوامع با غرب. در رابطه با نکته اول می‎گوید: اسلام دینی است که پیوسته عامل و محرک رفتار و اعمال سیاسی بوده است و قرآن هم کتابی‎ست مملو از دستوراتی که معتقدین به دین اسلام را به مبارزه در راه خدا فرا می‎خواند؛ لذا منشاء این تحولات در ماهیت اسلام نهفته است. او در رابطه با جوامع اسلامی معتقد است، همه این جوامع، بی‎تحرک و وابسته و در ارتباط با غرب هستند. و در رابطه با نکته سوم مطرح می‎کند که ناتوانی جوامع اسلامی در برابر گسترش غرب، منجر به پیدایش جنبش‎های اصلاح‎طلبی شد که این جنبش‎ها خواهان بازگرداندن اسلام به‎صورت یک دین خالص و با همان قدرت اولیه بودند.



غرب‎گرایی وانقلاب اسلامی

یکی از اندیشه‎های اساسی در جوامع اسلامی، این بود که اسلام با تأکید بر هویت اسلامی و یا بازگشت به خویشتن اسلامی و با توجه به اعتقادات خود، در برابر غرب واکنش نشان دهد. این اندیشه در قرن بیستم به شیوه‎های گوناگونی گسترش یافت و انقلاب اسلامی که یکی از این پدیده‎‎ها بود، در آغاز در نتیجه مخالفت‎های داخلی با رژیم پهلوی و استبداد شعله‎ور شد، آن‎هم رژیمی که تجلی شکل‎های نوسازی بر پایه مدل‎های غربی بود. در جنبشی که شاه ایران را سرنگون کرد، هرچند که مردمی با منافع گوناگون به دور هم جمع شدند که برخی از آن‎‎ها نیز به اسلام اصیل اعتقاد نداشتند، اما شخصیت بارز آن حرکت، امام خمینی (ره) بود. ایشان با تغییر شیوه و نگرش در جامعه ایران در رابطه با تأثیرات غرب و به‎ویژه سیاست‎‎های غربی‎ها، این ادبیات و نگرش را مردمی کرد. تأکید بر ایرانی بودن، همراه با رد تأثیرات غربی و حرکت انقلابی بر پایه اصول اسلامی، در انقلاب ایران، کشورهای اسلامی را هم تا اندازه‎ای با هم متحد کرد. یک جنبه از این اتحاد در مقابل غرب و نفوذ غرب بود. بنابراین یکی از جنبه‎‎هایی که تحقق انقلاب اسلامی را تبیین می‎کند، علاوه‎بر ماهیت اسلامی، حرکت‎های ضد‎غرب‎گرایی در جامعه ایرانی بود. لذا احیاگری اسلامی صرفاً مبتنی بر ملاحظات مذهبی قابل درک نیست، بلکه علاوه‎بر آن تا حدودی نشان‎دهنده واکنش به تأثیرات غرب از یک سو و جنبش ابراز هویت و بازگشت به خویشتن در جنبه‎های ملی و فرهنگی از سوی دیگر بوده است.

یک جنبه از مسأله غرب و غرب‎گرایی تأثیر فکری و فرهنگی در جوامع اسلامی است. حداقل نسلی از روشنفکران این جوامع، تحت تأثیر غرب قرار داشته و دارند و به‎گونه‎ای تمایلات غرب‎گرایانه در این افراد به‎وجود آورده است. جنبه دوم غرب‎گرایی، وجه استعماری غرب و غرب‎گرایی است. که غالبا در بهره‎برداری از منابع اقتصادی و همین‎طور نفوذ سیاسی و وابستگی هیأت حاکمه تجلی پیدا می‎کند. بنابراین موضوع غرب به شکل ارگانیکی، مسائل این جوامع را به هم پیوند می‎زند. هم مسائلی را در رابطه با استقلال و عقب‎ماندگی این جوامع و هم در رابطه با نوع حکومت و برداشت از دموکراسی. اما در خصوص انقلاب اسلامی، دو جنبه از تأثیر غرب‎گرایی حائز اهمیت است، یکی جنبه سیاسی انقلاب است و دیگری جنبه ایدئولوژیکی انقلاب. در جنبه سیاسی رژیمی که هم تمایلات غربی داشت و هم از جانب غرب مورد حمایت بود، به سبب ناکامی و شکست در حل مسائل اجتماعی و اقتصادی سقوط کرد. از طرف دیگر این سقوط توسط یک قیام مردمی صورت می‎گرفت که با توجه به هیجانات و حرکت انقلابی تجلی پیدا کرد. این وجه سیاسی در جامعه انقلابی ایران، وجه دیگر انقلاب را که جنبه ایدئولوژیکی آن بود، مشخص می‎کرد و این وجه ایدئولوژیک، با به قدرت رسیدن روحانیون و طیف مذهبی در شکل حکومت اسلامی و یا جمهوری اسلامی تجلی پیدا کرد. این دو ویژگی در امیدبخشی به گروه‎‎ها و جوامع اسلامی و دمیدن روح انقلابی در این جوامع بسیار مؤثر بود.



اصول مشترک انقلاب اسلامی باحرکت‎های اسلامی

در واقع انقلاب اسلامی، نقش عمده‎ای در اعاده اعتبار اسلامی و همین‎طور غرور مسلمانان ایفا کرد، به‎گونه‎ای که برخی از صاحب‎نظران مطرح کردند، پیروزی انقلاب اسلامی برابر بود با پیروزی اسلام و این پیروزی نشانی است از نیروی بالقوه اسلام و رهبری اسلامی، برای مسلمان‎ها و حتی مستضعفین، علیه نفوذ خارجی و متلاشی شدن حکومت‎های فاسد استبدادی. از این‎رو انقلاب مایه امید جوامع اسلامی و همین‎طور تجلی توانایی ایدئولوژیک اسلامی و رهبری این ایدئولوژی علیه غرب‎گرایی و در عین حال علیه کفر جهانی تلقی می‎شد. بر همین اساس برای جریانات اسلامی اعم شیعه و سنی، در حقیقت این بخش از تاریخ ایران، بخشی از تاریخ اسلام تلقی می‎شد. سرنوشت شاه طلیعه سرنوشت حاکمان وابسته به غرب در کشورهای اسلامی بود. نگرش جریانات اسلامی نسبت به غرب و غرب‎گرایی، نسبت به اسلام و نسبت به شیوه‎های مبارزه در این جوامع، دست خوش تغییر شد. هرچند که ممکن است برداشت‎هایی متفاوت از مفاهیم سه گانه اسلام و غرب و شیوه مبارزاتی داشتند. در عین حال همه افراد و گروه‎های مبارز دارای یک قدر مشترک بودند و آن درک جدیدی از اسلام بود. اکثر مبارزین در این جوامع این نکته را پذیرفتند که اسلام دین کاملی است و می‎تواند نیازهای بشری و برنامه زندگی بشر را در ابعاد مختلف زندگی تأمین بکند. نکته دوم این است که غرب‎زدگی و یا غرب‎گرایی در تفکر این مبارزین محکوم است، در عین حالی‎که نارسایی‎های اقتصادی و اجتماعی در بین مسلمان‎ها را به غرب‎گرایی نسبت می‎دهند. اما در عین حال تلاش دارند که بین نوگرایی و پیشرفت و توجه به تکنولوژی و همین‎طور غرب‎گرایی، تفاوت و تمیز قائل شوند. تلاش می‎کنند که نوگرایی، پیشرفت و توسعه را با توجه به اصول و ارزش‎های اسلامی برنامه‎ریزی کنند. نکته سوم مشترک، مبارزه علیه حکومت‎های فاسد و سرکوب‎گر و وابستگی‎های سیاسی و اقتصادی این حکومت‎ها است. همین‎طور اعاده قدرت و رفع مفاسد و وابستگی‎ها در این جوامع آن هم براساس اصول و ارزش‎های اسلامی و نه مرام و مسلک سوسیالیسم و کمونیسم و همین‎طور سرمایه‎داری غربی. نکته چهارم تعهد به اصول مساوات و برابری و عدالت اجتماعی در جوامع مربوط به این مبارزین است. مبارزه علیه نابرابری و رفع موانع تحقق عدالت اجتماعی به‎عنوان جهاد تلقی می‎شود. کسانی که در این راه هم جان خود را از دست می‎دهند، به‎عنوان شهید تلقی می‎شوند.

نکته پنجم این است که با بیان جدید از شریعت و دین در جهت تحقق عدالت اجتماعی، مداخله کشورهای خارجی، مطرود و مبارزه‎ای علیه ارزشهای تحمیل شده از سوی غرب، در این جوامع آغاز می‎شود. با پیروزی انقلاب اسلامی اصول و مفاهیمی نظیر جهاد، شهادت، فداکاری در راه خدا که معمولا سمبل‎های جوامع اسلامی و به‎ویژه جوامع شیعی بوده است و شعارهای انقلاب به‎عنوان اصول اساسی در برخی از این گروه‎‎ها و یا جوامع مورد توجه و علاقه جدی قرار گرفت.



انقلاب اسلامی و تهدیدات جدی

در دهه اول انقلاب، کسینجر مطرح می‎کند که دولت‎های حاشیه خلیج فارس و خاورمیانه با چهار تهدید جدی مواجه هستند: 1- رادیکالیسم شیعه، 2- بنیاد‎گرایی اسلامی، 3- انقلاب اسلامی، 4- توسعه‎طلبی شوروی. اگر چه ایالات متحده، خود مسأله شوروی را حل می‎کند، اما کشورهای این منطقه می‎بایست در فکر مواجهه با سه تهدید دیگر باشند. براین اساس فعالیت‎هایی را در کشور‎های اسلامی و همسایه ایران برای مقابله با انقلاب اسلامی انجام می‎دهند. با فروپاشی شوروی خلاء ایدئولوژیک بسیار پردامنه و پراهمیتی برای غرب به‎وجود می‎آید که علیه ثبات خاورمیانه و منافع آمریکا هم تلقی می‎شود. لذا از اوایل دهه 1990 با مفاهیم جدیدی در این زمینه آشنا می‎شویم. هلال نو در بحران، انتفاضه، نضج اسلام و شکست غرب و جرقه بحران. اصولا بحث می‎شود که ناتو باید استراتژی خود را ترمیم و تغییر دهد؛ به‎جای آن‎که به شوروی توجه شود، و باید تلاش شود که استراتژی به‎سمت نقاط بحران خیز جهت داده شود. بنابراین این مفاهیم تا همان حدی که می‎توانست توجه افکار عمومی را جلب کند، به همان میزان باعث انحراف جوامع مختلف در این مسأله می‎شد. برهمین اساس برژینسکی مطرح می‎کند که موج انقلاب گرایی اسلامی بیش از حد مغلوب کننده است و بنیاد‎گرایی اسلامی، آشکارا نظام و ثبات موجود را تهدید می‎کند. با توجه به میزان اندک نیاز امریکا به انرژی منطقه به‎لحاظ اقتصادی، می‎توان گفت که توجه سیاسی آمریکا به منطقه بسیار بیشتر است تا بعد اقتصادی. حضور آمریکا در منطقه یک پیش درآمد آگاهانه برای آینده است که دو عامل خواهد داشت: 1- وقتی نظام دو قطبی منحل شد، ماهیت قدرت تغییر کرد و مؤلفه‎های دیگری چون اقتصاد، اطلاعات و تکنولوژی کنار مسائل نظامی قرار گرفت. حال اگر بپذیریم که اقتصاد یکی از پایه‎های قدرت در آینده است و با فروپاشی شوروی، رفقای امروز، در آینده رقبای اقتصادی خواهند بود، در آینده کسی حرف اول را خواهد زد که گذرگاه‎های اصلی و مناطق استراتژیک دنیا را به‎نوعی در اختیار داشته باشد و حضور آمریکا در منطقه اهرم فشاری برای آینده می‎تواند باشد.

وجه دوم کار این است که اولا بسته‎ترین نظام‎های دنیا در این منطقه قرار دارند. وجود چنین رژیم‎های استبدادی با اصول مردم‎سالاری و شعار حقوق بشر مورد ادعای کشورهای غربی در تعارض است. ماهیت این رژیم‎ها با ادعاهای غرب در تناقص است. بنابراین دیر یا زود این رژیم‎ها در این منطقه دگرگون خواهند شد. بعلاوه در پرتو حضور گسترده نیروهای غربی در منطقه، اثرات فرهنگی آن‎‎ها در تأثیر‎گذاری بر مردم این جوامع و تحریک مردم مؤثر بوده‎اند. این تأثیر می‎تواند دوگونه باشد. یکی تحت تأثیر قرار دادن شیوه زندگانی مردم منطقه، مشابه زندگی غربی‎ها و دیگری واکنش مسلمانان نسبت به حضور بیگانگان. صرف‎نظر از جهت گیری‎ها قدر مشترک در این کشور‎ها این است که مردم این جوامع فعال شده‎اند.

مهمتر این‎که با پیروزی انقلاب اسلامی جنبش‎های اسلامی در این کشور‎ها افزایش یافته، یعنی به‎گونه‎ای در منطقه جدید حیات اسلامی آغاز شده است، به‎طوریکه علائم و نشانه‎‎هایی را در همه این کشور‎ها می‎بینیم. بنابراین حضور آمریکا در منطقه، با توجه به آگاهی از این مسائل، برای آن است که بتواند سیر حوادث این جوامع را به نفع خود کنترل کند. خیزش‎های اسلامی در این کشور‎ها، فاقد رهبری است. و به همین جهت ایدئولوژی انسجام بخش کمتر در این حرکت‎‎ها مشاهده می‎شود. به علت فقدان عنصر رهبری و ضعف ایدئولوژی انسجام بخش، مردم این‎که چه چیزی را نمی‎خواهند می‎دانند، اما در رابطه با این‎که چه چیزی باید جایگزین آن شود، وحدت نظر ندارند