رفت و آمد شاعران/ سجاد روشنی
| هایپر مدیا | مرکز جامع خدمات رسانه ها / نگارش روزنامه |
|
|
|
اندازه فونت |
|
پرینت |
|
برش مطبوعاتی |
|
لینک خبر | جابجایی متن |
|
نظرات بینندگان |
متن و حاشیه جشنواره شعر فجر در 5 سال اخیر
رفت و آمد شاعران/ سجاد روشنی
25 دوره از برگزاری جشنواره فیلم فجر و همین تعداد دوره از برپایی جشنواره تئاتر فجر میگذشت و شعر بهعنوان هنر اول ایرانیان که همیشه به آن نازیده‌ایم، سهمی در میان جشنوارههای فجر نداشت. با چنین رویکردی بود که نخستین دوره جشنواره شعر فجر در سال 1385 برگزار شد. این اتفاق در همان اولین سالی رخ داد که محسن پرویز، بهعنوان معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، فعالیتش را آغاز کرد. خیلیها امیدوار بودند وقتی پرویز که سوابق داستانی در کارنامه‌اش بود، وارد ساختمان وزارتخانه میشود، پیگیری امور داستان
25 دوره از برگزاری جشنواره فیلم فجر و همین تعداد دوره از برپایی جشنواره تئاتر فجر میگذشت و شعر بهعنوان هنر اول ایرانیان که همیشه به آن نازیده‌ایم، سهمی در میان جشنوارههای فجر نداشت. با چنین رویکردی بود که نخستین دوره جشنواره شعر فجر در سال 1385 برگزار شد. این اتفاق در همان اولین سالی رخ داد که محسن پرویز، بهعنوان معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، فعالیتش را آغاز کرد. خیلیها امیدوار بودند وقتی پرویز که سوابق داستانی در کارنامه‌اش بود، وارد ساختمان وزارتخانه میشود، پیگیری امور داستانی را در اولویت قرار دهد. با اینحال، راه‌اندازی جشنواره شعر فجر از آن اتفاقهایی بود که در زمان خودش امیدواریهای زیادی را در دل علاقه‌مندان به این حوزه ایجاد کرد، ولی هم شاعران، هم نویسندگان و هم دیگر کسانیکه در عرصه ادبیات فعالیت میکردند، نسبت به سرنوشت آن تردید داشتند.
ترانهایها متولی برگزاری اولین دوره
نخستین دوره جشنواره شعر فجر در چنین فضایی برگزار شد؛ آن هم نه از سوی معاونت فرهنگی، بلکه از جانب شورای شعر و ترانه معاونت امور هنری وزارت ارشاد. دوه اول، تنها دورهای بود که جشنواره از سوی این شورا برگزار شد، و علیرضا قزوه، که آن وقتها هنوز به هند کوچ نکرده بود، دبیری بزرگ‌ترین جشنواره دولتی شعر کشور را بر عهده گرفت.
از همان دوره اول، حاشیهها، مثل هر برنامه و جشنواره فرهنگی دیگر در کشور، گریبان جشنواره را گرفت. مثلا در دوره اول، مهم‌ترین حاشیه را مرحومه طاهره صفارزاده رقم زد. در مراسم پایانی این مراسم که در تالار وحدت تهران برگزار شد، او در بخش نو (سپید و نیمایی) در کنار محمد شمس لنگرودی، بیژن نجدی، احمدرضا احمدی و سیدعلی موسوی گرمارودی، نامزد دریافت سرو بلورین بود که در نهایت، بهعنوان برگزیده این بخش اعلام شد؛ اما با امتناع از حاضر شدن روی جایگاه، لوح تقدیرش در میان جمعیت حاضر در تالار وحدت به وی داده شد که البته آن را به سلمان هراتی اهدا کرد.
وقتی میزبان به تنگ بیاید!
شورای سیاستگذاری جشنواره بعد از تجربه اول، تدارک وسیعی برای دوره دوم دید که اینبار معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد باید این جشنواره را برگزار میکرد. محمود اکرامی‌فر دبیری دومین دوره را بر عهده گرفت. اینبار علاوهبر دبیر، سمتهای دبیر علمی و دبیر اجرایی هم به جشنواره اضافه شدند. صابر امامی، دبیر علمی و محمود سالاری، دبیر اجرایی این دوره بودند. یک تغییر عمده دیگر هم در دوره دوم صورت گرفت و آن این بود که قرار شد افتتاحیه جشنواره در شهر مقدس مشهد برگزار شود و یک ماه بعد مراسم اختتامیه در تالار وحدت تهران برپا شود.
کمتر شاعر و خبرنگاری است که مراسم افتتاحیه دومین جشنواره شعر فجر را در زمستان سرد سال 1386 از یاد ببرد. بارش برف به حدی بود که مهمانان ناچار شدند سه روز بیشتر در مشهد بمانند.
دومین جشنواره شعر فجر در شش محور، امام خمینی (رحمتالله علیه) و انقلاب اسلامی، شعر اجتماعی، شعر آیینی، شعر پایداری و انتفاضه، شعر با موضوع آزاد و شعر کودک و نوجوان برگزار شد. از سویی جشنواره در سه بخش بینالمللی، جوان و پیشکسوتان انجام شد. بخش بینالمللی به شعرخوانی و حضور برخی از شاعران خارجی محدود بود. بخش پیشکسوتان هم غیررقابتی بود و تنها در بخش جوان (زیر 30 سال)، شاهد رقابت شاعران بودیم. انتخاب احمدرضا احمدی بهعنوان یکی از شاعران پیشکسوت که مورد تجلیل قرار گرفت، از حاشیههای مراسم پایانی دومین دوره جشنواره بود و همه، وقتی را که او برای دریافت جایزه‌اش روی سن تالار وحدت آمد و جایزه را از محمدحسین صفار هرندی گرفت و دستی به شانه‌اش زد، به یاد دارند.
دوره سوم؛ تجلیل از 100 شاعر
یکی از جنجالی‌ترین دورههای جشنواره، سومین دوره بود. دورهای که با دبیری علی معلم دامغانی، دبیری علمی فاضل نظری و دبیری اجرایی مصطفی مفیدی انجام شد. آنموقع هنوز علی معلم دامغانی بر مسند فرهنگستان هنر تکیه نزده بود. معلم دامغانی و فاضل نظری در نشست خبری جشنواره سوم، از تدوین سند شعر انقلاب سخن گفتند. اتفاقی که معلوم نشد سرانجام محقق شد یا خیر. در دوره سوم که باز هم به میزبانی مشهد برگزار شد، مجددا بخش جوان رقابتی بود و سرودههای شاعران زیر 30 سال، در حوزههای شعر سنتی، آزاد و نیمایی و کودک و نوجوان مورد ارزیابی قرار گرفت. مهم‌ترین رویداد جشنواره سوم ـ که شاید یکی از مهم‌ترین اتفاقات جشنواره در طول سالهای اخیر بوده، تجلیل گروهی از بیش از 100 شاعر بود. بسیاری از شاعران، منتقدان و اصحاب رسانه لب به انتقاد گشودند که این تقدیرهای دسته جمعی، نهتنها مشکلی از درد شعر ما حل نمیکند، بلکه حس رقابت را هم از میان میبرد. از آنسو هم شاعرانی که خود را بیرون از گود جشنوارههای دولتی میدانند، اعتراض میکردند که معاونت فرهنگی بساطی به نام جشنواره شعر فجر راه انداخته تا به همان شاعران نور چشمی خودش جایزه بدهد. این موضوع آنقدر برجسته شد که در فهرست اولیه که بیش از 100 شاعر پیشکسوت مورد تجلیل قرار گرفتند، دبیران جشنواره هم دیده میشدند و این یعنی، خودشان از خودشان تجلیل کردند!
بندرنشینان جشنواره را برای همیشه میخواستند
دوره چهارم را شاید بتوان با نگاهی نسبی، یکی از موفق‌ترین دورههای جشنواره شعر فجر محسوب کرد. گرچه با راه‌اندازی کنگره بینالمللی شاعران ایران و جهان، کارکرد بخش بینالملل جشنواره شعر فجر، تنها به دعوت از تعداد محدودی شاعر فارسی زبان و شعرخوانی آنان در مراسم اختتامیه محدود شد، اما در دوره چهارم شاهد حاشیههای کمتری بودیم.
علی موسوی گرمارودی بهعنوان یکی از شاعران باسابقه کشور، سرانجام پس از مدتها پذیرفت دبیری این جشنواره دولتی را بر عهده بگیرد. آن هم در سالی که فضای فرهنگی کشور متأثر از مسائل پس از انتخابات بود. البته او بارها طی گفتوگوهایی اظهار داشت که هرگز دولتی نبوده و نیست و پذیرفتن دبیری جشنواره شعر فجر، تنها بهخاطر مقوله شعر بوده است. در دوره چهارم، مرتضی امیری اسفندقه، دبیر علمی بود و همچون دوره قبل مصطفی امیدی، دبیری اجرایی جشنواره را بر عهده داشت.
جشنواره اینبار به جنوب کشور رفت و بوشهر، میزبان چهارمین جشن شاعران کشور شد. بوشهریها میزبانان خوبی برای این مراسم بودند و حتی تمایل داشتند مراسم افتاحیه را برای همیشه (در دورههای بعد) به شهر خود ببرند. خواستهای که محقق نشد و تاکنون به همان یک دوره میزبانی محدود شده است. این دوره در سه بخش استانی، کشوری و بینالمللی و در دو سطح جوان (زیر 30 سال) و بزرگسال برگزار شد و در پایان این دوره جشنواره، در بخش شعر سنتی، محمود حبیبی کسبی از تهران اول شد، پانتهآ صفایی از اصفهان و محمد مرادی از تهران بهطور مشترک دوم شدند و محمدسعید میرزایی از تهران سوم شد. ضمن اینکه محمدرضا طاهری از تهران و محمدعلی جوشایی از کرمان شایسته تقدیر معرفی شدند. در بخش شعر نو، سینا علی محمدی از تهران، محمدحسین نعمتی از تهران و امید مردانی بروجنی از بروجن، مقامهای اول تا سوم را کسب کردند. در شعر کودک و نوجوان هم کبری بابایی از تهران، حامد محقق از تهران و غلامرضا بکتاش از ملایر، رتبههای اول تا سوم را بهدست آوردند.
تصمیمی که «احساسی» خوانده شد
تا اینجا اتفاقات و تغییرات سیر طبیعی خود را طی میکرد. اگر انتقادی بود در چهارچوب هرچه بهتر برگزار شدن جشنواره، از سوی منتقدان مطرح میشد و اگر گاهی حاشیههایی بروز پیدا میکرد، بر طبق طبیعت هر جشنواره و برنامه فرهنگی بود. روزهای پایانی فروردین ماه 1389 بود که عباس سجادی بهعنوان مجری مراسم افتتاحیه نخستین همایش شاعران ایران و جهان که با حضور محمود احمدی‌نژاد و شاعران 40 کشور جهان در تالار وحدت برگزار میشد، خطاب به رییسجمهوری گفت: «شعر، شناسنامه ملی و جهانی ماست. ما بیست و چندمین جشنواره بینالمللی فیلم فجر را در سال گذشته برگزار کردیم؛ در حالیکه چهارمین جشنواره شعر برگزار شد و آن هم سال اول تحت مدیریت و نظارت دفتر موسیقی ارشاد و امسال هم تحت مدیریت و نظارت یکی از ادارات کل معاونت فرهنگی. هنر ـ صنعت ارجمند سینما، حدود یکصد سال است که میهمان کشور ماست و در وزارت ارشاد دارای یک معاونت مستقل است؛ در حالیکه شعر، این جان‌مایه فرهنگ ایرانی، باید طفیلی دفتر موسیقی ارشاد باشد؟ آیا شما این تحقیر را میپذیرید؟ بهعنوان کوچک‌ترین عضو جامعه ادبی در حضور نمایندگان شاخص جامعه فرهنگی و ادبی از جنابعالی میخواهم دستور فرمایید تا حداقل در حد یک اداره کل در یکی از معاونتهای وزارت ارشاد، به امور مهم ادبی پرداخته شود تا تمام جشنوارهها و فعالیتهای ادبی با رعایتشان هنر والای ادبیات و شاعران با آن رفتار شود.»
محمود احمدی‌نژاد هم در پاسخ وی وقتی پشت تریبون حاضر شد، گفت: «جایگاه شعر، بالاتر از این چیزهاست و در پاسخ به درخواست این برادر عزیز عرض میکنم؛ نه که یک اداره کل زیر نظر یک معاونت، از آقای وزیر میخواهم یک قائم مقام در امور شعر و ادب منصوب نمایند.»
این دستور رییسجمهوری نهتنها همایش شاعران ایران و جهان را تحت تأثیر قرار داد، بلکه تا مدتها شاعران و رسانهها از پیامدهای این تصمیم میگفتند. عدهای معتقد بودند، گرچه نفس دستور احمدی‌نژاد، توجه بیشتر به مقوله شعر بوده، اما چنین تصمیمی، محصول یک هم‌اندیشی کارشناسانه با شاعران نبوده و نمیتواند تصمیم کارشناسی شدهای باشد. عدهای دیگر تردید داشتند که این دستور ممکن است موجب موازی‌کاری بین فعالیتهای معاونت امور فرهنگی وزارتخانه و قائم مقام وزیر در امور شعر و ادب شود و از سویی استدلال میکردند که مثلا کدام یک از این دو باید جشنواره پنجم شعر فجر را برگزار کنند. عدهای هم نگران بودند مبادا فردی که از جنس شعر نیست، قائم مقام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور شعر شود.
سیدمحمد حسینی وزیر ارشاد، معرفی قائم مقامش در امور شعر و ادب را آنقدر به تأخیر انداخت تا محسن پرویز را برکنار کند و بهمن دری را به جای او بنشاند. بعد، طی مراسمی که تودیع و معارفه هفت نفر از مدیران و معاونانش بود، علاوه بر دری که معاون فرهنگی او شد، به یحیی طالبیان هم حکم قائممقامی در حوزه شعر را داد. کمتر کسی بود که نام یحیی طالبیان را شنیده باشد و بسیاری از شاعران نسبت به شناخت او در وادی شعر تردید داشتند. بههرحال دری و طالبیان فعالیت خود را در وزارتخانه آغاز کردند؛ در حالیکه طی چند ماه اخیر کمتر گفت‌وگویی از آنان در رسانهها منتشر شده است.
شبهای شعر بدون شاعران سرشناس
با این تغییرات، پنجمین دوره جشنواره شعر فجر هم دستخوش تغییرات زیادی شد. نخست اینکه امسال این جشنواره بهجای معاونت فرهنگی از سوی قائم مقام وزیر در امور شعر برگزار میشود. دوم آنکه مدت برگزاری جشنواره از یک ماه، به سه روز و در فاصله زمانی هفتم تا دهم اسفند تقلیل یافت. سوم هم آنکه مسئولان جشنواره دیدند این همه بودجه و هزینه رفت و برگشت این همه شاعر و خبرنگار به شهرستانها، برای مراسم افتتاحیه، صرف نمیکند. پس این دوره تهران را میزبان کردند؛ گرچه بندرعباس از مدتها پیش برای میزبانی جشنواره خیز برداشته بود. مهم‌ترین تغییر هم در ترکیب اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره بودند. عدهای به اعضا اضافه شدند، ولی بعدها معلوم شد که محسن پرویز و محمود سالاری رییس و دبیر اجرایی دورههای پیشین، از لیست اعضا حذف شده‌اند. محمد رضا ترکی و ساعد باقری هم از لیست کنار رفتند تا در نهایت، فهرست آخر اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره شعر فجر، به شرح ذیل اعلام شد: بهمن دری، اکبر بهداروند، مصطفی محدثی خراسانی، منصوره نیکوگفتار، محمدرضا عبدالملکیان، عبدالرحیم سعیدی‌راد، عباس کی‌منش (مشفق کاشانی)، محمدعلی بهمنی، جواد محقق، پرویز بیگی حبیب‌آبادی، محمودرضا اکرامی‌فر، موسی بیدج، فاضل نظری، محمدعلی معلم دامغانی، علی قلی امیراحمدی، مرتضی امیری اسفندقه، سیدعلی موسوی گرمارودی، حسین اسرافیلی، مصطفی امیدی و علی شجاعی صایین. پرویز بیگی حبیب‌آبادی دبیر این دوره شد، محمود اکرامی‌فر دبیر علمی و مصطفی امیدی دبیر اجرایی.
به هرحال پنجمین دوره جشنواره بینالمللی شعر فجر تا یک ماه دیگر برگزار خواهد شد و باید دید چه تغییراتی از نظر محتوا و اجرا نسبت به دورههای قبل دارد. از روی معادلات پیداست که سهم استانها به برپایی یک شب شعر محدود شده است. گرچه طالبیان گفته است اعتنا به استانها از دغدغههای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و قطعا در جشنواره نگاهی ویژه به استانها خواهیم داشت که از جمله آن میتوان به برگزاری 30 شب شعر در 30 استان، در ایام برگزاری جشنواره و حضور شاعران نام‌آشنای کشور در این استانها، اشاره کرد. سئوال این است که آیا جشنوارهای که داعیه بینالمللی بودن دارد، آیا سهم استانهایش، فقط باید یک شب شعر باشد؟