یک ربع قرن شب شعر عاشورا/ مرتضی کاردر

امسال بیست و پنجمین دوره «شب شعر عاشورا»ی شیراز برگزار شد و قدمت این مراسم به یک ربع قرن رسید و این در سرزمینی که عمر کنگره‎‎ها و نشست‌‎ها اغلب از چهار ـ پنج دوره فراتر نمی‎رود، ستودنی است. شب شعر عاشورا برای فرهنگ‌ دوستان شیرازی عین یک ضیافت آیینی است که هر سال تکرار می‎شود و علاقه‌مندان ادبیات عاشورایی مشتاقانه در آن شرکت می‎کنند و با حضور پرشور و پرشمار خود به آن رونق می‎بخشند.

شب‌‎های شعر عاشورا در سال 1364، به ابتکار خانواده فرهیخته«فرهنگ» بنیان گذاشته شد و همچون شجره طیبه‎ای پا گرفت و سر به آسمان سایید و ثمرات بسیار داد که ادبیات مذهبی امروز از آن‎‎ها بهره می‎برد. محصول این بیست و پنج دوره، بیست و پنج مجموعه شعر شده است و چندین مجموعه دیگر که حاصل شب‌‎های شعر دانشجویی است، که چند سالی در کنار مراسم اصلی برگزار می‎شد، و سخنرانی‌‎های ارزشمند عاشوراپژوهانی چون دکتر محمدرضا سنگری و مهندس سیدمجتبی حسینی و نیز شاعران بسیاری که در خلال این سال‌‎ها در این مراسم بالیدند و امروز شب شعر عاشورا، از این‎همه شاعر عاشورایی که به شعر معاصر تقدیم کرده، به خود می‎بالد.

اما به‎راستی راز ماندگاری شب شعر عاشورا در چیست؟

پاسخ‌‎های بسیاری را می‎توان برشمرد: یکی مثلا این‎که شب شعر عاشورا یک مراسم کاملا مردم‌ نهاد است که همه امورات آن، از هماهنگی‌‎ها و تبلیغات و برگزاری و پذیرایی آن داوطلبانه توسط مردم انجام می‎شود. این مراسم برخلاف کنگره‎‎های دیگر، نه‎تنها دولتی نیست، بلکه آگاهانه از برقراری هر گونه نسبت و رابطه‎ای با نهاد‎های دولتی پرهیز می‎کند. «مسئولان بسیاری در مراسم حضور دارند، اما در خیمه حسین (علیه‎السلام) بالاتر از عاشقی مقامی نیست». این جمله از عبارت‌‎های آشنایی است که بار‎ها مجری شب شعر عاشورا تکرار می‎کند. دیگر این‎که شب شعر عاشورا رقابتی نیست و شعر‎ها به داوری مخاطبان گذاشته می‎شود و میزان استقبال آن‎‎ها ملاک موفقیت کارهاست. این نکته شب شعر را از پاره‎ای از آفت‌‎هایی که دیگر کنگره‎‎ها بدان دچارند ایمن داشته است. و فارغ از این‎‎ها و مهم‌تر از همه، نفس حق و نیت پاک بانی این مراسم زنده‎یاد «حاج حسین فرهنگ» است که آن را ماندگار کرده است.

یکی از مهم‌ترین محاسن شب شعر عاشورا، پرداختن به شخصیت‌‎های مهجورتر واقعه کربلا بوده است. شخصیت‌‎هایی که در سایه شخصیت امام حسین (علیه‎السلام) مانده بودند و کمتر مجالی برای پرداختن به آن‎‎ها فراهم آمده بود. شب شعر عاشورا با محور قرار دادن یکی دو تن از این شخصیت‌‎ها، در هر دوره غبار غربت را از چهره بسیاری از شخصیت‌‎های این واقعه بزرگ سترد: عبدالله بن حسن (علیه‎السلام)، حر بن یزید ریاحی (علیه‎السلام)، شهدای نماز ظهر عاشورا، حضرت ام‌البنین (سلام‎الله علیها)، مسلم‌ بن عقیل (علیه‎السلام)، فرزندان حضرت زینب (سلام‎الله علیها)، حضرت رباب (سلام‎الله علیها) و... در طول این سال‌‎ها موضوع سروده‎‎های شاعران بوده‌اند. شعر‎هایی که شاعران عاشورایی برای این شخصیت‌‎ها سروده‌اند، گاه در تاریخ ادبیات عاشورایی نظیر نداشته است.

در مراسم امسال یکی دو نشست تخصصی نیز برگزار شد. یکی با عنوان ادبیات عاشورایی و شعر کودک و نوجوان، با حضور شاعران نام‌آشنای کودک و نوجوان مثل جعفر ابراهیمی (شاهد)، بابک نیک‌طلب، مصطفی رحماندوست، افشین علا، غلامرضا بکتاش و... . قرار شد که بخش ادبیات کودک و نوجوان، از این پس از بخش‌‎های ثابت شب شعر باشد. مصطفی رحماندوست هنگام شعرخوانی ضمن استقبال از این ماجرا گفت که ادبیات کودک و نوجوان عاشورایی، سال‌‎ها پیش از همین مراسم، آغاز شده و او شعر عاشورایی معروف لالایی را نخستین‎بار همین‎جا ارائه کرده است.

نشست تخصصی دیگری نیز در حاشیه شب شعر عاشورا برگزار شد، با عنوان ادبیات عاشورایی و شعر نو، با سخنرانی حمیدرضا شکارسری. شکارسری در این نشست از دلایل خلق نشدن کار‎های قابل‎توجه عاشورایی در حوزه شعر آزاد گفت و این‎که شاعران برای خلق کار‎های ماندگار عاشورایی در شعر مدرن چه گام‌‎هایی را باید بردارند. البته به این مسأله نیز باید اشاره کرد که بعضی از کار‎های مدرن عاشورایی این سال‌‎ها، به علت پیش‌فرض و تلقی فخیم و مقدسی که از شعر عاشورایی در ذهن مخاطب است، چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند.

یکی از لذت‌بخش‌ترین اتفاق‌‎های شب شعر حضور شاعران نوجوان و کم سن و سالی است که در این مراسم رخ می‎نمایانند و شاعری را با این مراسم آغاز می‎کنند و بعد‎ها بیشترشان در شمار اعضای ثابت یا دست‌اندرکاران مراسم درمی‌آیند. سال‌‎های قبل میلاد عرفان‌پور و هادی فردوسی، که هر دو از بهترین رباعی‌سرایان جوان چند سال اخیرند، پدیده مراسم بودند و پدیده امسال به‎نظر من شاعری دبیرستانی بود به نام مجتبی حاذق از رشت که اگر بر همین مدار مشی کند، آینده‎ای درخشان در شعر عاشورایی خواهد داشت.

و در پایان، درود بر روان پاک حاج حسین فرهنگ و سپاس از همت والای فرزند برومند ایشان، حاج عبدالحسین فرهنگ و یاری فرهیختگانی چون حاج عبدالرضا لطف‌اللهی، حاج احد ده‌بزرگی و شاعران جوان‌تری چون محمد امین جعفری و هاشم کرونی و... که در این سال‌‎ها چراغ شب شعر عاشورا را در شیراز روشن نگه داشته‌اند. جاودان باد.

دانش و بینش و امید به رستگاری / مصطفی محدثی خراسانی

بسیاری از استعداد‎ها هستند که بروز و ظهورشان فراهم نمی‎شود یا دیر فراهم می‎شود، برای همین من به جوان‌تر‎هایی که تازه به استعداد ادبی خود پی برده‌‎اند، تبریک می‎گویم؛ ‌چون کشف استعداد جای شکر داد. پیشنهاد می‎کنم این قشر با مطالعه پیشینه‎‎ها و پشتوانه‎‎های فرهنگی و ادبی ارزشمندمان، پایه‎‎های خود را محکم کنند، زیرا ورود به عرصه شعر و ادبیات امروز، بدون محکم بودن پایه‎‎ها و بهره‌‌مندی از پشتوانه‎ها، هم به استعدادشان و هم به راهی که فراروی‎شان گسترده می‎شود، آسیب می‎رساند و نهایتا ممکن است منجر به پشیمانی و احساس ندامت و خسران شود. تجربه‎ای که من در این سال‌‎ها در ارتباط با شاعران جوان داشته‎ام، بسیار شاهد این اتفاق بوده‌ام. اما اگر جوانان با پشتوانه و بینش و دانش لازم وارد میدان شوند، بهتر می‎توانند در این راه قدم بگذارند تا امیدی به رستگاری باشد.

در حال حاضر مطالعه گزیده عزلیات بیدل و گزیده رباعیات بیدل را که به انتخاب و شرح «محمد کاظم کاظمی» منتشر شده، خیلی مفید می‎دانم؛ هم برای شاعران و حتی غیر شاعران و مخاطبان عام‌تر شعر. برای شاعران به این لحاظ که، نگاهی به کاظمی به شعر‎ها داشته و شرح داده، کلیدی است، مخصوصا برای گشوده شدن بسیاری از معضلاتی که انسان در مواجهه اولیه با اشعار بیدل، با آن‎‎ها روبه‎رو می‎شود. کاظمی در واقع راه ورود به دنیای پر رمز و راز بیدل را با این گزینش و شرح‌‎های خود هموار و آسان کرده است.