به کدام سو مي‎رویم؟ / حامد نعمت‌اللهی

به مدت 18 روز، تمام دنیا در تب و تاب رخدادهای مصر بود. اما با وجودی‌که ظاهرا در این زمینه صحبت‌های زیادی شده است، اما آینده قاهره همچنان مبهم است. در این مطلب، خلاصه‌ای از نظرات هشت نفر از خبره‌ترین کارشناسان آمریکایی منعکس شده است:

به مدت 18 روز، تمام دنیا در تب و تاب رخدادهای مصر بود. اما با وجودی‌که ظاهرا در این زمینه صحبت‌های زیادی شده است، اما آینده قاهره همچنان مبهم است. در این مطلب، خلاصه‌ای از نظرات هشت نفر از خبره‌ترین کارشناسان آمریکایی منعکس شده است:



سه تغییر در مواجهه اوباما با خاورمیانه

استفن سستانوویچ*

به‎نظرم احتمال سه تغییر در مواجهه دولت اوباما با خاورمیانه وجود دارد.

اول، بحران مصر خاورمیانه را مجددا به اولویت اول سیاست خارجی آمریکا تبدیل کند. اوباما به‎صورت مداوم با این چالش روبه‎رو خواهد بود: آیا به‎خوبی توانایی کنش با واقعیت‌های جدید منطقه را دارد؟

دوم، سرانجام رژیم حسنی مبارک، مستقل از چیزی که رخ خواهد داد، بررسی شرایط داخلی تمام کشورهای منطقه را تبدیل به نگرانی اصلی سیاست آمریکا خواهد کرد. جنگ و مبارزه با تروریسم، هرچقدر اهمیت داشته باشد، اما دیگر اولویت دوم خواهد بود. آیا چنین اولویت‎بندی‌ای باعث خواهد شد که عناصر نامطلوب، قدرت را در قاهره به‎دست نگیرند؟ (و علاوه‎بر آن در امان، ریاض و صنعا). برخی از بزرگ‎ترین تصمیم‎های مبتکرانه لازم است تا باعث تقویت عناصر مطلوب شود. از برخی تصمیمات هم اجتناب خواهد شد زیرا از تحقق شرایط تقریبا دموکراتیک جلوگیری خواهد کرد.

در پایان نیز، زلزله‎هایی مانند رخدادهای قاهره، همواره باعث احساس نیاز به تجدیدنظر در برنامه‎ها می‎شود: راهبردهای بزرگ، مفاهیم گسترده‎تر. اوباما اولین رییس‎جمهوری نیست که از مشاورینش درخواست یک راه‎حل تاریخی برای ترسیم مواجهه جدیدش، خواهد کرد. این مسأله، قابل‎فهم و منطقی است. اما نیل به نتایج همواره آهسته است و معمولا رضایت‎بخش هم نیست. در همین‎حال، نیاز به نگاه بلندمدت، هیچ‎گاه منافاتی با جواب‎گویی به نیازهای روزمره ندارد.

* محقق مطالعات روسیه و اوراسیای شورای روابط خارجی آمریکا و نماینده ویژه وزیر خارجه در شوروی سابق.



نیازی به نگرانی نیست

استیون سایمون*

با توجه به رخدادهای اخیر، چطور و به چه میزان در سیاست خارجی آمریکا درباره خاورمیانه، تجدیدنظر صورت خواهد گرفت؟ جواب این سئوال بستگی به میزان ارتباط متقابل جهان عرب دارد. با پذیرش این مطلب که تغییراتی که در مصر صورت می‎گیرد، باعث تغییر در روابط دوجانبه با آمریکا می‎شود، سئوال این است که آیا تغییرات در دیگر کشورهای منطقه نیز به همین نحو خواهد بود؟ در اسراییل، به‎نظر می‎رسد که از هم‎اکنون شاهد دوران گذاری هستیم که باعث کاهش نفوذ آمریکا خواهد شد. احتمالا این درست است که اگر مصر بخواهد پیمانش با اسراییل را لغو کند، دولت‎های باراک اوباما و بنیامین نتانیاهو دارای مواضع مشترکی خواهند بود. در لبنان، انتقالی در حال رخ‎دادن است که در آن حزب‎الله و تأثیر ایران گسترش یافته است. به‎نظر می‎رسد احتمال کمی وجود دارد که تظاهرات جدی‎ای در سوریه رخ دهد که باعث تغییرات اساسی شود. اما اردن به‎خوبی این قابلیت را دارد که ویروس مصر را بگیرد. عربستان سعودی قبل از این هم در سال‎های 2003 و 2004 سابقه پشت سر گذاشتن یک انتفاضه را دارد. با توجه به قیمت بالای نفت، مسئولین پادشاهی تلاش کرده‎اند که با افزایش پرداخت‎ها، مانع از وقوع ناآرامی‎های جدید شوند. همین مسأله شامل حال دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج‎فارس، به‎جز بحرین نیز می‎شود. با این وجود، راه‎پیمایی‎های شیعیان از ماه‎ها قبل در جریان بوده‎ است.

در یمن، دو نوع مخالفت از مدت‎ها قبل در جریان بوده که ارتباطي با ماجراهای مصر ندارد. در مجموع دلایل بسیار زیادی برای افسردگی و اضطراب وجود دارد، اما نباید ترسید.

*محقق ارشد در مطالعات خاورمیانه شورای روابط خارجی آمریکا



شرایط پس از مبارک، پیچیده است

آرون دیوید میلر*

طرز اداره کشور و سیاست جدیدی به‎وجود خواهد آمد، سیستمی که بازتر و مسئول‌تر نسبت به افکار عمومی و نظرات متفاوت در این کشور 80 میلیون نفری است که مدت‌هاست از این مسائل بی‌بهره بوده‌اند. و طبق تعریف، این تنوع - چه به‎صورت ملی‌گرایی سکولار یا جهت‌دهی اسلام‌گرایانه - نسبت به قبل، پذیرش بسیار کمتری درباره مسائل مختلف نسبت به سیاست‌های آمریکایی خواهد داشت و نسبت به این سیاست‎ها انتقاد بسیار بیشتری ابراز خواهند کرد.

به‎طور خلاصه، فضای سیاسی‌‌ای که تصمیم‌سازان آمریکایی سال‌هاست از آن برخوردار بوده‌اند، از بین خواهد رفت. طنز تلخ این ماجرا آن‎جاست که این نتیجه یک انقلاب ایدئولوژیک ضدآمریکایی نخواهد بود، بلکه نتیجه خواست مردم برای ارزش‌های ناب آمریکایی است: آزادی بیان، دولت پاسخگو، و شفافیت. درباره موضوعاتی همچون صلح اعراب و اسراییل، مبارزه با تروریسم‌ و بازدارندگی در برابر ایران، هرکسی که در مصر بر سر قدرت بیاید، به‎طور بی‌سابقه‌ای براساس منافع خودشان به ماجرا نگاه خواهند کرد. منافعی که منعکس‎کننده نظرات مردم و نخبگان مصری است که دیگر ارزشی برای منافع آمریکا قائل نخواهند بود.

روابط آمریکا - مصر، ناهمواری‌هایی را طی کرده است. اما این معامله شیطانی - که شما از سیاست‌های آمریکا حمایت کنید و ما در مقابل تا حدودی این اجازه را می‌دهیم که هر طور که مایلید بر کشور حکمرانی کنید - دیگر وجود ندارد. اگر صلح‌نامه میان مصر و اسراییل را کنار بگذاریم (که تا زمانی که نیازهای هر دو کشور را پاسخگو باشد، برقرار خواهد بود)؛ این معامله موجب نشده بود که صلح، امنیت در منطقه و - همان‎طوری که هم‎اکنون می‌بینیم - ثبات در قاهره به‎وجود آید. به هر حال، توافقات جدیدی باید حاصل شود و مابقی را نیز شاهد خواهیم بود.

اما کمربندهای‎تان را محکم کنید، برای آمریکا روزگار سختی خواهد بود، نه تنها در مصر، بلکه علاوه‎براین در قسمت‌های دیگر دنیای عرب.

*محقق سیاست عمومی در مرکز وودرو ویلسون که سال‌های سال، مسئولیت مذاکرات صلح خاورمیانه در وزارت خارجه آمریکا را بر عهده داشت.



وظیفه سنگین اوباما در برقراری توازن

نیکولاس برنز*

معمای اوباما این است که به‎نظر می‎رسد منافع امنیتی، و مسئولیت‎مان در برابر ارزش‌ها، با هم در تناقض باشند. همان‎طوری‌که وی بارها گفته است، آمریکا نمی‌تواند این بحرانی را که با سرعت بسیار بالا در حرکت است، هدایت یا کنترل کند. در نتیجه، رییس‎جمهوری باید تلاش کند که به تمام منافع دست یابیم و باید در حال مذاکره برای آینده‌ای غیرقابل‎پیش‎بینی، پیچیده و همراه با پیچ و خم‌های خطرناک باشد.

نکته‌ای که از قضایا متوجه شده‌ام این است که رییس‎جمهوری، که با تمام وجود در تلاش برای رسیدن به آرمان‌ها در دنیاست، هیچ گزینه‌ای برای دست‌یابی به هر دو هدف ندارد. به همین دلیل است که در برخی از قسمت‌های مسیر، وی مجبور خواهد شد یکی از آن‎ها را انتخاب کند.

اما چه نتیجه‌گیری‌ای درباره نحوه بازی آمریکا در شرایط مصر می‌توان گرفت؟ ای کاش اوباما ساکت‌تر بود و بیشتر در پشت صحنه دیپلماسی تلاش می‌کرد تا طرف‌های درگیر را به یک انتقال آرام به مصر جدید مجاب کند. علاوه‎براین، با روند جاری رویدادها، این نیاز احساس می‎شود که آمریکا با محمد البرادعی، دیگر اصلاح‌طلبان و حتی برخی از اعضای اخوان‎المسلمین ارتباطی برقرار کند تا در دولتی که بعد از مبارک در مصر بر سر کار خواهد آمد، از رخ دادن بدترین شرایط (به‎عنوان مثال لغو صلح با اسراییل، برقراری روابط خوب با ایران و خاتمه همکاری‌های نظامی آمریکا - مصر) پیش‎گیری شود.

با وجود تمایلات برخی از منتقدانی که سابقه کار اجرایی ندارند و با نیازهای دولت آشنا نیستند، در خصوص بحران‌هایی مانند بحران مصر، گزینه‌های واضح و ساده‌ای وجود ندارد. اوباما، در مرکز توجه کشمکشی بی‌نظم و خطرناک در بی‌ثبات‌ترین منطقه دنیا، این توان را نداشت که یکی از دو وضعیت ذکر شده را انتخاب کند. وی تلاش کرد که خود را در مرکز قرار دهد، زیرا نیازهای منطبق با آرمان‌های آمریکا و منافع‎اش در آن‎جا یافت می‎شود.

*27 سال در وزارت خارجه آمریکا کار کرد که عمدتا در نقش معاون سیاسی بود و هم‎اکنون در دانشگاه هاروارد مشغول به تدریس است.



باید مجددا اولویت‎مان آزادی باشد

الیوت آبرامز*

نگرانی‌ام این است که با توجه به رخدادهای در حال جریان در مصر و به‎صورت گسترده‌تر در خاورمیانه، سیاست خارجی آمریکا تغییر نکند. زمان آن فرارسیده است که «رئالیزمی» را که مدت‌ها طبق آن اعتقاد داشتیم دیکتاتورها ثبات می‌آورند، برای همیشه کنار بگذاریم. آن چیزی که سال‌ها و حتی دهه‌هاست به‎عنوان ثباتی که آن‎ها می‌آورند،‌ بلاها و نفرین‌‌هایی را به‎دنبال دارد. هنگامی که سیستم تغییر می‌کند، فرهنگ مدنی‌ای بر جای می‌گذارد که شدیدا ضعیف شده‌است؛ احزاب میانه‌روی بی‎سروسامان، تضعیف‌ شده و فاقد رهبر برجسته هستند. به مدت 30 سال، حسنی مبارک به ما گفت با وی همراهی کنیم تا اخوان‎المسلمین قدرتمندتر نشود. همزمان با این‎که مرکز قدرت از هم فروپاشید و صحنه را ترک کرد، اخوان‎المسلمین تبدیل به اصلی‌ترین محل تجمع مخالفین رژیم شد. واضح است که نباید این‎طور باشد. در عالم نظر، دیکتاتورها می‌توانند یک گسترش آرام ولی مداوم در فضاي سیاسی به‎وجود بیاورند و دموکراسی‌ای با ثبات بر جای بگذارند. اما عملا چنین چیزی رخ نخواهد داد. حاکمان مستبد «روشنفکر»، موجوداتی خیالی هستند و حاکمان مستبد واقعی بیشتر به‎دنبال دزدیدن ثروت‌ها و زمینه چینی برای جانشینی پسران‎شان هستند. همچنین این بحران، خط بطلانی است بر فرضیه دیگری که می‌گفت: همه‎چیز در منطقه بر محور اختلافات اسراییلی - فلسطینی است. چیزی‎که در تونس تا مصر و تا یمن و ماورای آن شاهد هستیم، هیچ ربطی به اسراییل و یا فلسطینی‌ها ندارد. یا این‎که حل مشکل دو کشور، باعث رضایت مردمی که علیه زین‎العابدین بن علی (تونس) یا مبارک یا علی عبدالله صالح (یمن) نمی‌شد، زیرا که درخواست معترضین بر مسائل داخلی کشورها متمرکز بود. سیاست آمریکا باید معطوف به حمایت از آزادی باشد؛ در این راه لازم است با تمام قدرت از نفوذ خود برای مقابله با نظام‌هایی مانند سوریه و ایران استفاده کنیم و به‎صورت عملیاتی از تلاش‌هایی که در تونس، مصر و هر جای دیگر برای ساخت احزاب دموکراتیک، حمایت از حقوق بشر و حرکت به‎سوی سیاست‌های با ثبات دموکراتیک صورت مي‌پذيرد حمایت کنیم.

* محقق برجسته در مطالعات خاورمیانه شورای روابط خارجی آمریکا.



بهترین و مطلوب‌ترین سناریو

دانیل کورتزر*

هر دولتی که از زمان ریاست‎جمهوری رونالد ریگان بر سر کار آمده، مجبور بوده که موازنه‌ای میان منافع آمریکا و معامله با دولتی که ارزش‌هایش با ما منافات دارد، برقرار کند؛ هنگامی‌که شرایط کنونی مصر را بررسی می‌کنیم، معتقد هستم که مهم‌ترین هدف دولت اوباما، باید حفظ این رابطه – برای منافع آمریکا، صلح در خاورمیانه و شرایط یک متحد - باشد.

محتمل‌ترین و بهترین سناریو این است که یک دولت اصلاح‎طلب که در یک چهارچوپ انعطاف‎پذیر عمل می‌کند، توسط ارتش بر سر کار بیاید. اما برای این‎که ارتش بتواند در موضع قدرت باقی بماند و این روند به‎صورت صلح‌آمیز انجام شود، مجبور به دادن امتیازهایی خواهد شد. ناآرامی‌های کنونی در مصر باید این درس را به ارتش داده باشد که شرایط دیگر به حالت قبل قابل بازگشت نخواهد بود. باید به دولت آینده این اجازه را بدهند که درباره فساد اداری، گسترش آزادی‌ها، افزایش مشارکت سیاسی و سیستم سیاسی شفاف‌تر؛ اقداماتی انجام دهد. در برابر آن، ارتش اطمینان حاصل خواهد کرد که هر گونه افزایش آزادی‌ها به‎نحوی صورت خواهد گرفت که از کنترل خارج نشود. اما به این معنا نخواهد بود که با این اصلاحات مخالفت کند. در این سناریو، زمان و شرایط برای ترمیم روابط آمریکا - مصر وجود خواهد داشت. هر دو طرف، با نوعی نگرانی درباره همدیگر، وارد عصر پس از مبارک می‌شوند. زیراکه اعتماد فیمابین دچار خدشه شده است. کلمات و علائم با دقت خاص و با بدبینی، مبادله خواهد شد. اما به‎دلیل منافع بنیادینی که باعث شده سه دهه در کنار هم باشیم، حتی با وجود بحران پیش آمده، به احتمال زیاد روابط ادامه خواهد داشت و ترمیم می‌شود.

اما اگر این تحلیل اشتباه بود، چه رخ خواهد داد؟ پیامدهای اضمحلال کامل نظام مصر و/یا قطع روابط واشنگتن و قاهره، برای آمریکا شدیدا چالش‎برانگیز و خطرناک خواهد بود.

*سفیر سابق آمریکا در مصر و رژیم صهیونیستی؛ استاد دانشگاه پرینستون.



مصر به چه‎چیزی نياز دارد

زلمای خلیل‌زاد*

بر اساس تجربه شخصی‌ام از عراق و افغانستان، متوجه شده‌ام که غالبا آمریکا تمایلی ندارد که گام‌های لازم برای ایجاد یک فضای رقابت دموکراتیک در کشورها برداشته شود.

تاکنون، بحث‎هایی که درباره مصر صورت گرفته، معطوف به خطرناکی یا امیدآفرینی رخدادها بوده است. برای پاسخگویی به این سئوال، باید مشخص شود که آیا انتقال پس از مبارک موفق خواهد شد که نظم بهتری برقرار کند؟ و این تا حدودی بستگی دارد که شرایط شکننده کنونی چگونه مدیریت شود.

شرایط کنونی، بسیار شکننده است و این موقعیت را در اختیار داریم که با تشویق به برداشتن گام‌ها و ایجاد ساختارهای مناسب، در شکل‌گیری آینده نقش داشته باشیم. تصمیم‌سازان غربی‌ و به‎خصوص آمریکایی باید تمرکز خود را بر مهندسی انتقال مطلوب قرار دهند.

مسأله فوق به‎سادگی انجام نخواهد شد، به‎خصوص که مخالفین پراکنده هستند و از رهبری منسجم برخوردار نیستند. در نتیجه با خروج مبارک، آن‎ها نظرات متفاوتی درباره مسائل کلیدی خواهند داشت. با این‎حال، اقدامات آمریکا و متحدان دموکراتیک‎اش در اروپا می‌تواند به رسیدن مردم مصر به منافع‎شان با تشکیل یک نظم دموکراتیک، کمک کند.

بحران در مصر - و پس لرزه‌های آن در سراسر خاورمیانه - نشان می‌دهد که آمریکا و دموکراسی‌های اروپایی باید در منطقه نقش فعال‌تری بازی کنند و از اصلاحات پشتیبانی کنند تا نظمی دموکراتیک برقرار شود. به عنوان گام اول، باید تعامل با دوستانمان (مانند اردن و کشورهای دیگر) را افزایش دهیم و به آن‎ها کمک کنیم تا برای اصلاحات طرح‌ریزی کنند تا با اجرای آن مانع از تکرار مسائلی شوند که در مصر رخ داد.

به‎صورت کلی‌تر، باید از جامعه مدنی و رسانه‌های جدید در منطقه حمایت کنیم، چه در کشورهای دوست و چه در کشورهای دشمن.

*سفیر سابق آمریکا در افغانستان، عراق و سازمان ملل؛ مشاور کنونی مرکز مطلعات راهبردی و بین‌الملل (CSIS).



زمانی‌ برای تفکر

توماس پیکرینگ*

هنگامی‌که گرد و خاک بخوابد، دوستان جدیدی در خاورمیانه خواهیم داشت. آن‎ها از داخل سیستم خودشان سر بر خواهند آورد و امیدواریم که بیشتر دموکراتیک باشند تا مستبد. در مصر، شرایط به این سمت حرکت می‌کند. باید مناسبات جدیدی را با آن‎ها برقرار کنیم. برای ایجاد همبستگی باید بر ارزش‌های مشترک تأکید کنیم. همچنین باید با روش همکارانه‌تر، بازتر و همراهانه‌تری با آن‎ها و دیگرانی که تحت تأثیر مصر قرار گرفته‌اند یا خواهند گرفت، عمل کنیم.

موقعیت جدید ما را وادار می‌کند که جدی‌تر درباره روند صلح خاورمیانه عمل کنیم. نیاز است که آمریکا حقیقتا‌ مانند یک تسهیل‎کننده عمل کند. یکی از راه‌ها (البته نه تنها راه) برای انجام این کار، این است که برنامه‌های‎مان را به‎صورت منسجم‌تری تهیه کنیم و تأثیرات آن‎ها را در نظر بگیریم. نمی‌توانیم در طرف‌های حاضر در مذاکرات تغییراتی صورت دهیم، زیراکه هر کدام از آن‎ها به‎دنبال منافع ملی خود هستند و رویدادهای اخیر خاورمیانه تنها باعث تشدید آن می‌شود. اما می‌توانیم روی طرف‌ها فشار وارد کنیم تا به راه‌حلی عادلانه و متوازن دست یابند. باید هم در فلسطینی‌ها و هم در اسراییلی‌ها این آمادگی را ایجاد کنیم که در این راه مجبور به دادن امتیازاتی هستند. همچنین می‌توانیم در زمانی‎که مسائلی، اختلاف‎برانگیز بوده و مانع از پیش‌روی مذاکرات می‎شوند، اعمال‎نظر کنیم تا از دستور کار خارج شوند. باید خودمان را در این شرایط قرار دهیم و فعالیت کنیم تا به نتیجه‌ای واقع‎بینانه برسیم.

پس یکی از دستاوردهای رویدادهای مصر، این است که حتی در مناطقی از دنیا که به نظر می‌رسد در حال حاضر ساکن و ساکت هستند، ما (آمریکایی‌ها) باید سیاست‌هایی را پیش بگیریم که بیشتر معطوف به پیامدهای بلند مدت دیپلماسی‎مان برای تغییر و اصلاحات باشد تا پیامدهای کوتاه مدتی که ناشی از بحران‌هایی است که مانند شرایط کنونی رخ می‌دهد.

* طي پنج دهه کار در وزارت خارجه، سفیر آمریکا در سازمان ملل، روسیه، هند، رژیم صهیونیستی و اردن بوده است