معرفی چند اثر مستند از تاریخنگاری انقلاب اسلامی
عبور از توطئه/ قاسم تبریزیمدیر موزه عبرت و کتابخانه انقلاب اسلامی مجلس
موضوع تاریخنگاری و ضرورت تدوین تاریخ معاصر، به‌ویژه تاریخ انقلاب اسلامی، دغدغه اندیشمندان، متفکران، رهبران انقلاب و پژوهشگران و محققان تاریخ معاصر بوده و هست. خلاصه هم در تبیین تاریخ معاصر و نهضت مشروطیت و انقلاب اسلامی شاهد تحریف و وارونه جلوهدادن حقایق و وقایع و جریانات توسط محافل شرقشناسی و ایرانشناسی خارجی و آکادمیهای تاریخنگاری غرب و شرق بودیم و هم در سه دهه واپسین، تلاش‌های غربیها خصوصا دانشگاهها و رسانهها را در نادرست جلوهدادن سیر تحولات دیدیم. اگرچه برخی جریانات چپ و راست در خدمت غربیها قرار گرفته و تاریخ را آنگونه که میخواهند و به اقتضای منافعشان، میگویند و تدوین میکنند، ولی در داخل نیروهای برخاسته از درون انقلاب با هوشیاری، دقت، بدون چپروی یا راستروی و به‌طور مستند مشغول تلاش و مجاهدت هستند. از جمله تلاش‌های این افراد می‌توان به این موارد اشاره کرد: ثبت حوادث، جمعآوری اسناد، تدوین خاطرات، تکنگاریها پیرامون رجال، جریانات، رخدادها، احزاب و... از آغاز نهضت (1341) تا به امروز و سیر تحولات آینده.
و این تاریخ تنها در جغرافیای ایران نیست. بلکه خیزشهای اسلامی در جهان اسلام که ملهم از انقلاب اسلامی بوده، تحرکات، توطئهها، شیطنتهای غرب و شرق و عوامل آنها در خارج، حضور میلیونی ملت در حفظ انقلاب و نظام در ابعاد گوناگون را نیز دربرمی‌گیرد. بنابراین نگاه به تاریخ، بهعنوان درس و گنجینه ما از گذشته؛ از یک سو، توصیه و آموزههای قرآن کریم - قرآن تاریخ را برنامه انسانسازی بشریت، برای بیان اهداف و نهایت آن که تاریخ بهعنوان یک علم مستقل، یک علم اسلامی، تخصصی می‌داند - از سوی دیگر، ما را به مطالعه تاریخ علاقهمند می‌کند. اگر امروز تاریخنگاریها بهدرستی ثبت و تدوین نشود، مسلما دستهای آلوده همچون تاریخ مشروطیت، پس از مشروطه، آن را وارونه جلوه خواهند داد؛ اگرچه در شکل‌های مختلف باشد. با حذف بخشی از واقعیت یا پررنگ کردن بخشهای دیگر واقعیت و حتی خلق بخشی که وجود نداشته یا مثل گذشته جعل تاریخ، شخصیتهای دروغین برای استفاده تاریخی از آنها مواردی درتاریخنگاری ما بوجود آورند كاري که مراکز ایرانشناسی انگلیس، آمریکا و... بهدنبال آن هستند و با عنوان تاریخ کمبریج ایران، از تولیدات کمبریج یا برکلی و حتی هاروارد آثاری منتشر کنند که یکسره مخدوش و غیرمستند است.
بدون تردید اگر این توطئهها در ماورای جهان هم نمیبود، ما در تدوین تاریخ انقلاب اسلامی میبایست به وظیفه خود عمل کنیم، با انصاف و عدالت به تبیین تاریخ نیم قرن انقلاب اسلامی بپردازیم. این مسائل و نکات مسئولیت ما را سنگینتر می‌کند.
آنچه میخوانید، معرفی چند اثر مستند است که امیدواریم از سال آینده علاوهبر محققان، مردم هم چنین کتاب‌هایی را مطالعه کنند.
سازمان مجاهدین خلق
پیدایی نافرجام
(1384 - 1344)
به کوشش جمعی از پژوهشگران
تهران/ مؤسسه مطالعات پژوهشهای سیاسی
چاپ اول 1384
چاپ سوم 1386 - / 2400ص
بررسی و تحلیل احزاب، گروهها، سازمانها، جمعیتهای سیاسی، بخشی از تاریخ معاصر و فصلی از تحولات اجتماعی است. نقش احزاب و جریانات را در صعود و سقوط فرد و جامعه نباید نادیده گرفت؛ خصوصا تشکیلاتی که فراز و فرودهایی را تجربه کرده و در سیر حرکت خود قوتها، ضعفها، انحرافات و جنایات وسیعی داشته است.
کنکاش در زندگی رهبران و ردههای بالای تشکیلات، و حرکتهای مقطعی از ویژگیهای حرکتهای سیاسی است.
کارنامه احزاب در ایران، در سه مقطع قابل بررسی است. از انقلاب مشروطیت تا آغاز کودتای انگلیسی سوم اسفند (1299 - 1284). احزاب از اشغال ایران توسط متفقین تا فروپاشی رژیم پهلوی (1357 - 1320) و نقش احزاب از آغاز انقلاب اسلامی (1341). سه جریان چپ، راست، التقاط را از عصر مشروطه تاکنون داریم. با تمام فراز و نشیبها و تحولات و صعود و سقوط آنها. و یکی از آن میان «سازمان مجاهدین خلق» است که سه مرحله دارد: از آغاز تا اعدام رهبران (1350 - 1344) مرحله دوم پس از انهدام سازمان تا سلطه مارکسیسم بر سازمان (1357 - 1350) و فصل پایانی را از آغاز پیروزی انقلاب تاکنون می‌خوانیم. سازمانی که در دوران پایانی دارای «سیاهترین» و «سیا»ترین تشکیلات معاصر ایران بوده با کارنامهای سراسر خیانت، جنایت، توطئه، مزدوری، جاسوسی و...
این کتاب در حالیکه بیش از 2 هزار و 400 صفحه است، بخشی از ماهیت، هویت و کارنامه رهبران را تشریح می‌کند. مسلما درباره سازمان مجاهدین خلق، نیازمند دهها تحقیق مستند با موضوعات اصلی و فرعی هستیم که این کتاب را باید نمونهای موفق در این عرصه دانست. خصوصا فصلی مختصر و مستند که از سیر حرکت سیاسی فرهنگی تاریخ معاصر از مشروطه تا دهه 1340 ارائه می‌کند.
جلد اول شامل این مباحث است:
مبارزه نوین مسلحانه سازمان مجاهدین خلق، ایدئولوژی سازمان و نخستین چالشها، مجاهدین خلق و نهضت آزادی، سازماندهی گروههای عملیاتی، حزب شهریور 1350، مروری بر زندگی برخی از کادرهای سازمان. نشیب و فراز سازمان جدید، ضربهها و ترورها، تحکیم استالینیسم بر سازمان و روند تغییر ایدئولوژی، تهدیدها، قتلها، تغییرات در دورن رهبری و سازمان.
جلد دوم: بررسی مرکزیت مارکسیست، چهرههای مارکسیست درونسازمان، مرکزیت و تناقض ایدئولوژیک، انتشار و بازتاب بیانیه، بازتاب تغییر ایدئولوژی در زندان، سرنوشت سازمان تا بهمن 1357، نقد و تحلیل مشی مسلحانه، جذب و آموزش پس از انقلاب، سازماندهی جدید، خط نفوذ در نهادهای جمهوری اسلامی، ماجرای سعادتی، روند شورش، روند جدایی، سرنوشت ابوالحسن بنیصدر و سازمان، آغاز مبارزه مسلحانه علیه انقلاب اسلامی و رهبران انقلاب، کشتار و گریز. ترور مسئولان و تداوم شورش، آماج ضربهها، خط ترور و خط خروج از کشور، حرکت در فارس، جنگل، کردستان... تأسیس شورای مقاومت، ترکیب شورای مقاومت از گروهها، سازمانها، احزاب گوناگون: هدایتالله متین دفتری، ناصر پاکدامن، منوچهر هزارخانی، جلال گنجهای، مهدی خانبابا تهرانی، حسن ماسالی، بهمن نیرومند، علیاصغر حاج سید جوادی... و هماهنگی احزاب و گروهها...
جلد سوم: استحاله ایدئولوژیک، انقلابهای ایدئولوژیک، حرکت «فرقه»، «ترور»، «تصفیه» همکاری یا مزدوری با رژیم بعثی عراق، روابط سازمانی در عراق، از همکاری تا جاسوسی، ارتش آزادیبخش در خدمت ارتش عراق علیه ملت ایران، از فروغ جاویدان تا مرصاد، سازمان و کردهای عراق.
دیپلماسی سازمان، دورههای چهارگانه سازمان:
(1364-1360) - (1366-1364) - (1368-1366) - مواضع در قبال آمریکا، مشکلات سازمان در آمریکا.
گفتمان دروغ و خشونت فرقه نوین، سنخشناسی نیروهای سازمان، سرنوشت مشترک سازمان و صدام، اعضای سازمان میان عراقیها و آمریکاییها.
این کتاب بر اساس آثار سازمان مجاهدین، اسناد ساواک، اسناد انقلاب اسلامی و مواضع سازمان در دورههای مختلف نگارش یافته است.
اگرچه درباره سازمان، بیش از 70 عنوان خاطرات اعضای سابق سازمان در داخل و خارج منتشر شده یا در خاطرات رجال سیاسی و انقلاب اسلامی به بخشی از تاریخچه و عملکرد سازمان پرداخته و مقاله‌ها و تحلیلهای قابلملاحظهای در این 32 سال (1389-1357) انتشار یافته؛ اما امروز انتشار اسناد انقلاب اسلامی (1389-1358) که در پایان دهه 80 قرار داریم ضروری است. نوع عملکرد سازمان مجاهدین خلق و ترورها توطئهها و حرکتها در ایران و خارج، عملکرد سازمان در دوران دفاع مقدس و شاید بازجوییهای برخی از رهبران و اعضای سازمان، گزارشهای مردمی از خانههای تیمی، ترورها، توطئهها و ضرورت ارائه آن بهصورت کتاب اسنادی جزو مطالبات مورخان و پژوهشگران تاریخ معاصر باشد.
تاریخ تحولات سياسي ایران
بررسی مؤلفههای دین، حاکمیت، مدنیت و تکوین دولت. ملت در گستره هویت ملی ایران
دکتر موسی نجفی. موسی فقیه حقانی/ تهران/ مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران/ 1381/ چاپ دوم/ 650 ص/ مصور
دکتر موسی نجفی. دکتر موسی فقیه حقانی دو چهره برجسته تاریخنگار، محقق، پژوهشگر تحولات سیاسی، فرهنگی، مذهبی معاصر هستند و هریک در عرصه پژوهش تالیف‌های درخور توجهی دارند.
این کتاب در 20 فصل تدوین شده؛ از عصر صفویه، دوران قاجار، تحلیل از نهضت تنباکو، نهضت مشروطیت، جریانشناسی فراماسونری در ایران، کودتای انگلیسی سوم اسفند 1299، دوران پهلوی.
این اثر در حقیقت تلاش و تحقیقی است در زمینه تاریخ تحولات سیاسی ایران، بررسی هویت ملی، توطئههای استعمار و عوامل آن.
در مقدمه به «ضرورت و فواید مطالعه تاریخ» از منظر اسلام، آشنایی با میراث گذشتگان، شناخت دلایل عظمت و انحطاط، آشنایی با روح ملتها، عوامل پیشبرنده تاریخ(ص10-11)، و دقت در شناخت گرایشها و بینشها در تاریخ، نگرش نقلی و تحلیلی، فلسفه تاریخ(11-12) بررسی از دشمنشناسی تا دشمنستیزی(ص181) تحلیلی از قراردادهای استعماری، قرارداد دادرسی(ص222)، قرارداد وثوقالدوله(ص228)، آنچه در کتاب می‌توان در عصر تحولات به آن توجه کرد، جریانشناسی نهضت مشروطیت(271)، حضور چهرههای وابسته مثل تقیزاده و استقامت و مقاومت علما خاصه شهید آیتالله شیخ فضلالله نوری مقابل جریان وابسته به غرب(ص276) جریان اصلی غربگرایی با عنوان «اندیشه ترقی» فراماسونری و میرزا ملکمخان (350-368)، جریان استعماری شرقشناسی، ایرانشناسی، توسط استعمار غرب، خاصه انگلستان و رهآورد این نگرش و بینش (ص374). آنچه در تکمیل کتاب باید به آن توجه کرد، کودتای انگلیسی سوم اسفند، نقش سِر اردشیر سَرجاسوس انگلستان و سید ضیاءالدین طباطبایی از عناصر مرتبط با انگلیس. فعال شدن سه جریان صهیونیسم، بهاییت و فراماسونری در این برهه بود که تا پایان حکومت پهلوی در متن قدرت و بالاتر از حکومت بهعنوان ابزار استعمار حضور داشت (ص394). حرکت باستانگرایی، تقلید از آداب و عادات روحانیت، حضور فعال علما در عرصههای فرهنگ، سیاست، دیانت از شیخ عبدالکریم حائری و تأسیس حوزه علمیه تا مقاومت شهید آیتالله سید حسن مدرس، مخالفت معلم اخلاق و عرفان آیتالله شیخ محمدتقی بافقی، قیام عالم مجاهد شهید آیتالله آقا نورالله نجفی اصفهانی، قیام خونین مسجد گوهرشاد. مرجعیت آیتالله سید حسین قمی، آیتالله سید یونس اردبیلی، آیتالله آقازاده خراسانی (ص402)، دوران محمدرضا پهلوی (ص460)، اگرچه ادامه همان حرکت استعماری و استبدادی بود، و حکومت در سایه با حمایت بیگانگان شکل گرفت و سپس سلطه آمریکا را بهدنبال داشت، ولی نقش افرادی مثل محمدعلی فروغی، هژیر، رزمآرا را نمیتوان نادیده گرفت. اما در دوران پس از سقوط دیکتاتوری 20 ساله فرصتی به‌وجود آمد که ملت در برابر استبداد و استعمار، ایستادگی کنند. آغاز نهضت ملی شدن نفت، نقش علما و مراجع به‌ویژه عالم مجاهد آیتالله سید ابوالقاسم کاشانی بهعنوان مدافع منافع ملی، روی کار آمدن دولت دکتر محمد مصدق نقش مراجع در تقویت مجلس، قیام 30 تیر اوج قدرت ملت در برابر استبداد و توطئههای استعمار و زمینههای اختلاف و تشتت. بررسی عوامل و علل اصلی افول نهضت نفت موضوعی است که محققان به آن توجه خاص دارند و نقش علی امینی وابسته به سیاست آمریکا، کابینه کانون مترقی یا تکنوکراتهای آمریکایی حسنعلی منصور و آغاز نهضت امام خمینی(ص504) و روند نهضت اسلامی در رویارویی با استعمار، استبداد، عوامل استعمار و جریانهای گوناگون تا پیروزی انقلاب اسلامی(ص526) و جریانهای فکری سیاسی ماسونری(ص530)، فصل تحلیلی-تحقیقی پایان کتاب است.
اميد اسلام
شهید آیتالله سیدمصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک
تهران/ مرکز بررسی اسناد تاریخی/ 1389/ 695 صفحه
یکی از چهرههای برجسته نهضت امام خمینی، شهید آیتالله سید مصطفی خمینی بود که از ابتدای نهضت در مسیر اهداف و حرکت امام قرار داشت. در جریان لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی، قیام 15 خرداد 1342، لایحه کاپیتولاسیون، دستگیری، تبعید به ترکیه عراق، ادامه مبارزه در خارج، مدیریت حرکت در کنار امام تا شهادت، در مقدمه 60 صفحهای کتاب سیری در زندگی علمی، عملی، مبارزات ایشان بر اساس اسناد و منابع مستند بهصورت مشروح بحث شده است.
اولین سند ساواک مربوط به 17/3/1342 دو روز پس از قیام 15 خرداد است. پس از دستگیری حضرت امام کارهای بیت توسط ایشان اداره میشد (ص3) حتی دادن شهریه (ص4)؛ ولی ارتباط ایشان با افراد متنفذ و مخالف دولت (ص5)، فعالیت گسترده ارتباط با علمای تبریز، مشهد (ص13) نامه حضرت امام به ایشان درباره وضع فقرای قم، و اینکه خدای تعالی این روزها را برای امتحان قرار داده و همه مسئول هستیم و از انتقام خدای تعالی میترسم (ص18) پس از سخنرانی و اعلامیه امام علیه کاپیتولاسیون که منجر به دستگیری ایشان و تبعید به ترکیه شده بود، شهید آیتالله مصطفی فعالیت خود را گسترش داده و اقدام به تحریک بازاریان و ایجاد تشنج میکرد. (ص47) بنابراین ایشان توسط مأموران ساواک و شهربانی قم دستگیر (ص47) در تاریخ 13/8/1343 تحویل زندان قزلقلعه میشود (ص48) بازجویی مفصل از سیدمصطفی (ص60-58) و (ص78-64) در تاریخ 8/10/1343 حکم آزادی ایشان صادر و فردای آن روز در درس آیتالله العظمی سید شهابالدین مرعشی نجفی حاضر میشود (ص113) طرح تبعید ایشان به ترکیه مطرح (ص117) در 14/10/1343 دستگیر و به تهران اعزام و در همان روز از قم بهوسیله ساواک به تهران منتقل شد و شب را در باشگاه نخستوزیری (ساواک؟) گذرانده و صبح با هواپیما به مقصد استانبول پرواز می‌کند. (ص122) ساواک نامهها و مکاتبات ایشان را کنترل میکرد. تعداد زیاد نامهها در کتاب آمده که مخاطب آنها مشخص نیست، ولی نامهای اواخر سال 1343 از تبعیدگاه برای همسرش خانم معصومه حائری ارسال می‌کند. در بخشی از این نامه آمده: «میدانم که ناراحت هستید ولی اینگونه امور در زندگی مردان فراوان است. شما را تا دیدار بعد به خدا میسپارم ولی نباید فراموش کنید که صبر و بردباری از شرایط اولیه زندگی مردان و زنان پارسا است» (ص132). اواسط سال 1346 همسر شهید به عراق سفر می‌کند. ساواک دستور میدهد وسایل ایشان بازرسی شود و اگر مدارک مضره و قابلتوجهی است، اعلام کنید. (ص218) رفت و آمد ایشان و مرحوم حجتالاسلام سید احمد خمینی از طریق عراق و سوریه از نظر ساواک پنهان نبود (ص347).
دیدار با امام موسی صدر در 2/6/1356 ثبت شده؛ البته گزارش دیدار دیگری هم در 2/5/1356 وجود دارد. اول آبان 1356، ساواک به نقل از سیدحسن حجت خبر سکته شهید را میدهد! مجموعه بخش دوم اسناد از شهادت ایشان (1/8/1356) ص351 (24/7/1357) ص 594 ادامه دارد.
اگرچه برخی اسناد به تحلیل، نقد و بررسی نیاز دارد اما کلیت اسناد کنار زندگینامه آن شهید، خاطرات دوستان و شاگردان حضرت امام و ایشان، سیر نهضت امام از آغاز سال 1341 میتواند دستمایه قابلتوجهی برای تحلیل و بررسی و کارنامه آن شهید شاهد باشد.
در سه دهه واپسین، چند اثر قابلتوجه درباره ایشان منتشر شده ولی حکایت همچنان باقی و زمینه کار آماده، منابع و مآخذ در حد متعارف در دسترس است
