ميزگرد یارانهای در باب علل موفقيت دولت در اجراي هدفمندي يارانه ها و عوامل احتمالي عدم موفقيت در آينده
دولت مراقب آینده باشد
اگرچه سعی کردیم تا این مناظره یارانهای با حضور یکی از مسئولان دولتی (ترجیحا سخنگوی کارگروه تحولات اقتصادی دولت و یا یکی از اعضای ستاد هدفمند کردن یارانهها) برگزار شود؛ اما سعی و تلاشمان، مانند همیشه هیچ ثمری نداشت. دولتیها هیچ استقبالی از این جلسه نکردند. البته خدا را شکر که قانون هدفمند کردن یارانهها تاکنون با مشکلی مواجه نشده و مدیریت دولت تاکنون مطلوب بوده است. اما این مسأله نشان میدهد اگر هم خدای ناکرده طرح با خللی مواجه میشد کسی از دولت بهخصوص ستاد هدفمندی و یا کارگروه تحولات فعل پاسخگویی را انجام نمیداد. با اینحال، قانون هدفمند کردن یارانهها پس از چند سال کار مطالعاتی و کارشناسی در 28 آذرماه 1389 اجرایی شد و علیرغم پیشبینی برخی از منتقدان دولت، این طرح تاکنون با موفقیت در حال اجراست.
بر همین اساس در مناظرهای با حضور دکتر ابراهیم رزاقی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و یکی از منتقدان طرح هدفمندی یارانهها و ارسلان فتحیپور رییس کمیسیون اقتصادی مجلس به بررسی ابعاد اجرایی این طرح پرداختهایم.
آقای دکتر رزاقی ! اگر موافق باشید مناظره را از حضرتعالی شروع کنیم. شما از ابتدا یکی از منتقدان دولت در طرح هدفمندی یارانهها بودید. اگر یادتان باشد در اجرای این طرح خیلی انتقاد داشتید؛ حتی میگفتید در صورت اجرای این طرح، اقتصاد تاحدودی به سمت عدم تعادل پیش میرود. البته خیلی از مسئولان دولتی هنگامیکه شما انتقاد میکردید، حضرتعالی را بهعنوان یکی از منتقدان دلسوز میشناختند اما در هر صورت جنابعالی بهعنوان یک منتقد جدی در این حوزه مطرح بودهاید. آیا هنوز هم منتقد هستید؟
رزاقی: بنده همانموقع هم انتقاداتی به موضوع هدفمندی یارانهها داشتم؛ ابهاماتی بود که انتظار داشتم دولتیها به آن پاسخ دهند. اما هیچوقت از سوی دولت به آنها پاسخ داده نشد.
حالا که طرح بهخوبی انجام شده؟
رزاقی: بله؛ بنده هم معتقدم دولت بهخوبی کار خود را انجام داده، اما انتقاد دلسوزانه باید همواره وجود داشته باشد.
شما اجرای طرح را موفق میدانید؟
رزاقی: بله، دولت تاکنون طرح هدفمندی یارانهها را بهخوبی انجام داده.
آقای فتحیپور! حضرتعالی چطور؟ آیا موافق این هستید که دولت طرح یارانهها را بهخوبی انجام داده است؟
فتحیپور: بله؛ کاملا. قبل از اجرا هم پیشبینی میشد که طرح بهخوبی اجرا شود. دولت بهخوبی اجرای طرح را مدیریت کرد.
آقای دکتر رزاقی، اوضاع کنونی اقتصاد ایران را با توجه به اجرای قانون هدفمندی یارانهها چگونه ارزیابی میکنید؟
رزاقی: همانطور که خدمت شما عرض کردم، دولت اجرای قانون هدفمند کردن یارانهها را در حال حاضر بهخوبی مدیریت کرده است. میتوان اذعان کرد دولت هماکنون به یک موفقیت بزرگ دست پیدا کرده. شما میدانید دولت قرار است ماهانه حدود 44 هزار و 500 تومان به ازای هر نفر بهعنوان یارانه نقدی به تمام افراد مشمول پرداخت کند.
بهطور یقین، پرداخت یارانه نقدی میتواند بسیاری از هزینههای اقتصادی خانوادههای کمدرآمد و اقشار آسیبپذیر را تاحدودی مرتفع کند. یعنی عدد پرداختی میتواند کمک قابلتوجهی به برخی از خانوادهها و دهکهای پایین درآمدی در جامعه باشد.
شما میدانید برخی از خانوارهای ایرانی در وضعیت معیشتی و رفاهی خیلی مناسبی زندگی نمیکنند و پرداخت این مبلغ بهازای هر نفر میتواند رفاه این خانوار را کوتاهمدت افزایش داده و حتی بهبود ببخشد. آمارها نشان میدهد خیلی از خانوارهای روستایی (چند نفره) در ایران با مبالغ کمتر از 200 یا 300 هزار تومان در هر ماه زندگی میکنند و پرداخت مبالغی مانند 400 هزار تومان به یک خانوار پنج نفره در 60 روز (دو ماه) رفاه آنها را بهشدت افزایش خواهد داد. بنابراین میتوان اذعان کرد پرداخت نقدی یارانهها در برههای میتواند به افزایش رفاه برخی از خانوارهای ایرانی منجر شود.
موضوع اولی که تدبیر دولت را در اجرای طرح مشهود کرد، تدریجی بودن اجرا است.
دولت میتوانست طرح را بهسرعت اجرا کند. اما آنچه در عمل مشاهده شد، اجرای قانون هدفمندی یارانهها بهصورت تدریجی بوده که ادامه کار را با موفقیت همراه کرده است.
نکته سوم به حداقل رساندن تورم انتظاری بود. زمان اجرای قانون فوقالعاده بود. این یک موفقیت بزرگ برای دولت است. بنده فکر میکنم زمان برای اجرا هم خیلی مناسب بود. در هر صورت قانون هماکنون در حال اجراست. نحوه و چگونگی اجرا هم از سوی دولت تاکنون با مشکلی مواجه نشده است.
اما نکتهای را که باید در ادامه بحث یادآوری کنم، نحوه ادامه اجرای قانون هدفمندی یارانههاست. دولت چگونه میخواهد این مسیر را ادامه دهد؟ باید به این نکته توجه داشته باشید: درست است که قانون هدفمندی یارانهها در حال حاضر با موفقیت انجام شده اما یقین بدانید این اثرات کوتاهمدت است.
مطمئن باشید آرامش بازار در حال حاضر موقتی است.
نظر شما چیست؟ دکتر رزاقی مزایای اجرای قانون را اعلام کردند و حتی اذعان داشتند که طرح مذکور با موفقیت انجام شده اما به یک نکته اشاره کردند که قابلبحث و بررسی است و آن موقتی بودن و یا بهتر است بگویم کوتاهمدت بودن اوضاع مناسب اقتصادی است.
فتحیپور: همانطور که خودتان گفتید، حدود دو سه ماه از شروع طرح هدفمند کردن یارانهها در 28 آذر 1389 گذشته و مدت سه ماه برای ارزیابی عملکرد طرح در ابعاد بلندمدت و تحلیل آثار آن زمان بسیار اندکی است. از ابتدا نیز درخصوص آثار این طرح ملی اشاره میشد که این طرح دارای آثار کوتاهمدت و بلندمدت متفاوت است.
دقیقا برعکس مباحثی که هماکنون مطرح میشود، قبل از شروع طرح این اتفاق نظر وجود داشت که بهدلیل مشکلاتی که نظام قبلی یارانهها بهوجود آورده انجام این طرح ضروری است و اجرای آن در بلندمدت بسیار مطلوب بوده و نتايجي مانند افزایش بهرهوری تولید، اصلاح الگوی مصرف، ایجاد عدالت اقتصادی، کاهش شدید قاچاق و اقتصاد زیرزمینی و آزادسازی قیمتها و تخصیص بهینه منابع را به دنبال خواهد داشت؛ ولی این تردید مطرح میشد که محتمل است در کوتاهمدت بهدلیل آزادسازی قیمتهای کالاهای یارانهای با پدیده بروز افزایش قیمت و تورم مواجه شود؛ به همین دلیل در قانون پیشبینی شد که منابع حاصل از اجرای این طرح بهصورت 50 درصد میان مردم، 30 درصد میان تولیدکنندگان و صادرکنندگان و 20 درصد نیز برای خدمات دولتی در نظر گرفته شود. همچنین به دولت این اختیار داده شد تا این درصدها را تا 10 واحد درصد جابهجا کند تا اولا با آزادسازی قیمتها نتایج و اهداف مثبت و بلندمدت طرح محقق شود، ثانیا با توزیع یارانه نقدی قدرت خرید مردم کاهش نیابد، ثالثا با اعطای یارانه مستقیم و هدفمند به بخش تولید، افزایش شدید قیمتها صورت نپذیرد و رابعا با اعطای بخشی از درآمدها به دولت خدمات دولتی با افزایش قیمت شدید مواجه نشوند. در همین راستا مقرر شد دولت بستههای سیاستی متعددی را برای جلوگیری از بروز بحران در کوتاهمدت تهیه و اجرا کند. بنده اظهارات دکتر رزاقی را قبول ندارم. ایشان میگویند فقط آثار طرح کوتاهمدت است در حالیکه از ابتدا آثار بلندمدت طرح بسیار مفید و مثبت ارزیابی میشد و تدابیری برای رفع برخی مشکلات مانند به هم ریختن قیمتهای نسبی و افزایش قیمتها در کوتاهمدت پیشبینی شده بود.
در عمل هم همین اتفاق تاکنون افتاده است. یعنی از زمان اجرای طرح منابعی از طریق هدفمند کردن یارانه انرژی، آرد، برق و... بهوجود آمد که 60 درصد آن میان 62 میلیون نفر از آحاد جامعه در قالب یارانههای نقدی توزیع شد و این امر منجر به آن گردید که اولا قدرت خرید مردم حفظ شود ثانیا بخش وسیعی از جامعه که تاکنون بهواسطه زندگی در روستاها و نقاط دورافتاده هیچ بهرهای از یارانه بنزین، نفت، گاز و حتی برق و آب نمیبردند، از این ظرفیت استفاده کنند که این امر به هدفمند کردن و توزیع عادلانه یارانهها منجر شد. ثانیا 30 درصد از منابع برای کمک به صنعت از طریق یارانههای مستقیم و هدفمند و کمک از طریق بانکها بهواسطه اجرای بستههای حمایتی تعلق گرفت و این امر نیز منجر به جلوگیری از افزایش قیمتها و رکود در تولید شد.
یکی دیگر از اقدامات انجام شده، اصلاح نظام توزیع بود که دولت توانست با اتخاذ سیاستهای مناسبت و ذخیرهسازی کالاهای اساسی با مباحثی مانند احتکار و سوءاستفاه از شرایط هدفمند کردن یارانهها مقابله کند و افرادی که بهدنبال ایجاد بحران و ناآرامی در بازار هستند و میخواهند از این شرایط خود بهرهای ببرند، نتوانستند فضای بازار را ناآرام کنند. البته از تعادل خارج شدن بازارها در اقتصاد امری طبیعی است و دولت وظیفه دارد در این موارد که در اصطلاح شکست بازار رخ میدهد، با اتخاذ تدابیر مناسب و عدم اجرای سیاستهای غلط در به تعادل رساندن بازار کمک کند. این موضوع در ایام شب عید نیز با توجه به افزایش شدید تقاضای بازار که در تمامی سالهای قبل رخ میداد، ممکن است اتفاق بیفتد؛ ولی همانند موارد قبلی میتوان با درک بالای مردم و تلاش مسئولان و مجریان قانون بر این شرایط بهصورت کامل مسلط بود و اقتصاد را در مسیر صحیحی که قرار گرفته است، هدایت کرد.
