مطالعات طنزآمیز نوروزی / شهرام شکیبا

من طنزپردازم و طبیعی است پیشنهادم به مخاطبان پنجره، در همین راستا باشد. داریم به تعطیلات عید نوروز نزدیک می‌شویم که یکی از بهترین فرصت‌هاست برای مطالعه. من مدت‎هاست که مشغول مطالعه ادبیات قدیم هستم. یکی از کتاب‌های خوبی که خوانده‌ام، ماجراهای امیرارسلان نامدار است. کسی نمی‌داند نویسنده این کتاب کیست. مشهور است که این ماجرا، داستان‎هایی بوده که شخصی هر شب برای پادشاه تعریف می‌کرده و نگارنده‌ای نیز این تقریر را تحریر کرده است. اگر این‎طور باشد، باید بگویم شگفت‌انگیز است، این‎که کسی بتواند در این حد داستان بنویسد و تعریف کند. داستانی تخیلی و فانتزی با همه شیرینی‌هایش و با نثر شیرین دوره قاجار که هر خواننده‌ای را به ذوق می‌آورد.

اگر هم اهل خواندن طنزها و داستان‌های مدرن هستید، دعوت‌تان می‌کنم مجموعه آثار ریچارد براتیگان، شاعر و نویسنده و طنزپرداز آمریکایی. البته اگر مخاطب جدی داستان و طنز هستید، سراغ براتیگان بروید،‌ تا به‎قدر کافی لذت ببريد.

اولین سال جهانی سینمای ایران / حسین بیاتانی

مقایسه دو فیلم «ملک سلیمان» و «کپی برابر اصل»

نویسنده این سطور سینماگر نیست و از خبر‎های سینمایی در حد معمول خبر دارد. این نوشته تنها یک برداشت کلی توسط یک مخاطب فرهنگی سینماست.

سینمای ما به‎سرعت در حال نزدیک شدن به استاندارد‎های جهانی است و دیر یا زود با سینمای دنیا در هم می‎آمیزند. امسال دو فیلم سینمایی از دو کارگردان ایرانی ارائه شد که اولین کارگردانی‎‎های جهانی ما محسوب می‎شوند (البته محسن مخملباف را کلا ندیده می‎گیرم!). شهریار بحرانی در درون ایران و عباس کیارستمی در غرب، اولین فیلم‎سازان ایرانی در اشل جهانی شدند.



1 انگار کم‎کم هنر ما به نقطه‎ای رسیده است که می‎خواهد پوسته بومی خود را بشکند و جهانی شود! شکستن پوسته‎ها و وارد شدن به مقیاس‎‎های بزرگ‎تر، همیشه خود لذت‎بخش و جالب‎توجه بوده‎اند و انسان را سر شوق می‎آورند.

هنر بیانی لطیف در خدمت فرهنگ است و هنری جهانی خواهد بود که تکیه به فرهنگی جهانی داشته باشد. آن‎چه دارد در این دو فیلم رخ می‎دهد، حکایت از دو فرهنگ متمایز می‎کند. اما اصل حضور در اشل و مقیاس جهانی اولین پیام جدی این رویداد است. این‎که هنر ما از این پس فقط درون‎ریز نخواهد بود. فرهنگ رشد کرده در بوم ایران، حتی اگر یک فرهنگ واحد هم نباشد، به مرور بالغ و جهانی شده و این وجهه جهانی، دارد به هنر نیز سر ریز می‎کند و پیام‎‎های هنری مقبول در سطح جهان تولید می‎کند. ما بزرگ شده‎ایم و برای خود خانواده‎ای فرهنگی تشکیل داده‎ایم و ثمره آن نیز در حال تولد است. ما دیگر آن‎قدر جهان را می‎شناسیم و آن‎قدر اعتماد به نفس‎مان بالا رفته است که می‎خواهیم با جهان صحبت کنیم. فیلم‎سازان ما به آن‎جا رسیده‎اند که اعتماد به نفس جهانی بودن را پیدا کرده‎اند و بازیگران می‎توانند با زبان‎های غیرمادری بازیگری کنند، آن‎گونه که کارگردان‎های بزرگ به آن‎ها اعتماد کنند. هنر ما امروز مدعی است که سال‎ها به مسائل جهان فکر کرده و حالا می‎توانند علَم جهانی برافرازد.

البته روشن است که باید بتوانیم خیلی زود یک نقشه کلان از وقایعی که در حال رخ دادن است بکشیم، این نقشه نه فقط برای مدیریت بر کار خویش لازم است که برای امتداد این شوق نیز لازم است. هنر ما قدرت بلند پروازی پیدا کرده است، اما این چه سودی به فرهنگ موردنظر ما که فرهنگ اسلامی است خواهد رساند. تکنولوژی و هنر قرار است به چه‎کار سینمای ملی ما بیاید؟ بحرانی و کیارستمی و بازیگرانی که در فیلم‎های بین‎المللی بازی کردند، آن آخرین نمونه‎ها نخواهند بود. تلویزیون ما نیز کم و بیش تجربه‎‎های خوبی را آغاز کرده است.



2 دنیای امروز دنیای رقابت جبهه‎‎های فرهنگی است و در این روزگار نیز اسلام تحول خواه با دنیای تجدد در حال نزاعی متراکم است. کوچک یا بزرگ بودن هر یک از این دو جبهه و ایدئولوژی مهم نیست، مهم این است که این دو ایدئولوژی، ادعا‎های جهانی اثبات شده‎ای دارند و جبهه و خانواده فرهنگی تشکیل داده‎اند. نکته جالب توجه آن است که این دو فیلم به یک جهان ایدئولوژیک مشترک تعلق ندارند و هرکدام زبانی گویا برای یک جبهه هستند.

کیارستمی ایدئولوژی غرب را پذیرفته و آرمانش تجدد بوده و خود اهل فکر است و برای توسعه و اصلاح آرمانش نظریاتی دارد. به همین دلیل هم بود که وقتی در این فضا به پختگی رسید، یکی از اولین کار‎هایی که کرد این بود که برای آن‎که بتواند بدون دغدغه فیلمی بسازد، ابتدا خروج از بند‎های ایران امروز را که جغرافیایی برای جبهه رقیب غرب است برای خود ترتیب داد. فیلم «کپی برابر اصل» نمی‎توانست فیلم انقلاب اسلامی باشد. او هنوز به‎دنبال مسئله رابطه دو جنس مخالف در دنیای امروز است. او می‎خواهد این رابطه و محصول آن، یعنی خانواده را اصلاح کند، اما محور نگاه او لیبرالیسم است. او می‎خواهد خانواده مدرن را اصلاح کند و این خانواده را مطلوب می‎داند و خانواده در دیگر مکاتب را از اصل قبول ندارد. اگرچه تفکرات انقلاب اسلامی به روابط زن و مرد (چه از نوع سنتی و چه از نوع متجددش) نقد‎های جدی دارد اما لیبرالیسم را هم نپذیرفته است، پس اصلا خانواده متجدد را قبول ندارد که بخواهد آن را اصلاح کند.

اما «ملک سلیمان» بحرانی، پیامی از سوی ادیان توحیدی است. ملک سلیمان می‎خواهد تاریخ را از نگاه فلسفه تاریخ مورد قبول ادیان توحیدی و به‎خصوص اسلام مورد دقت قرار دهد. فلسفه تاریخی که به‎طور جدی با فلسفه تاریخ مادی درگیر است. او می‎کوشد که در اوج عصر ماده‎گرایی و انکار تأثیر اولیای مبعوث الهی، نقش انبیا در حرکت‎ها و تحولات تاریخی را به تصویر بکشد و برای این کار هم یکی از عریان‎ترین لحظات تاریخ انبیا را بن‎مایه فیلمش قرار داده است. او برای این منظور تنها نیازمند توسعه ابزار‎های بصری و سمعی سیما بوده و نه ورود به عرصه سکس، وحشت، معما و خشونت به قرائت غربی آن.

البته بحرانی اولین تجربه سینمای جهانی خود را از بین سه مقیاس و اِشل «خرد و فردی»، «کلان اجتماعی» و «فلسفه تاریخی» به اشل سوم اختصاص می‎دهد و به قول برخی از اندیشمندان این روزگار، مستقیما به‎سراغ سینمای استراتژیک در بزرگ‎ترین لایه‎اش می‎رود، اما کیارستمی روابط خرد و فردی را انتخاب می‎کند، چون او به این حوزه بیشتر علاقه دارد تا حوزه‎‎های کلان‎تر. این مسئله اصلا خدشه‎ای به جهانی بودن پیام این دو و صحیح بودن مقایسه ما لطمه‎ای نمی‎زند.



3 30 سال تجربه سینمای انقلاب اسلامی در متن خود دو فرهنگ را پرورانده است و امروز به آن نقطه رسیده است که هر دو رو به جهانی شدن دارند. خبرها هم حاکی از آن است که جسارت این دو سینماگر، دیگران را نیز به فکر انداخته است تا آن‎ها هم دست به تولید آثار جهانی بزنند. اما تنها همین دو فرهنگ قابلیت جهانی شدن را دارند؛ یا پیام انقلاب اسلامی و یا پیام تجدد. بنابراین یا باید پیام انقلابِ معنویت را دریافت کنند و به‎دنبال بیان هنری مقاومت جهانی‎اش، در مقابل تفکر مادی انسان مدرن باشند و یا پس از پذیرش تجدد، به‎دنبال حل کردن معضلات آن و پیش برد آن بروند.

در 30 سال گذشته، این دو جبهه مستقل به‎صورت موازی در این این مرز و بوم تنفس کرده و فکر کرده‎اند و در نهایت رشد هم داشته‎اند و از قضا در یکی دو سال اخیر با هم صف‌بندی خیابانی نیز داشته‎اند. ورود جبهه انقلاب به عرصه سینمای استراتژیک و فعال کردن قوه فکر و خیال و بینش مخاطبانِ این هنر - صنعت، به پیام‎های بنیادین این جبهه، می‎تواند به جدی‎تر شدن این گسل فرهنگی دامن هم بزند. اما از شکافته‎تر شدن این گسل نباید ترسید. با ورود جبهه انقلاب اسلامی به لایه‎‎های عمیق‎تر هنر ایدئولوژیک، باید منتظر افزون شدن منازعات این دو جبهه نیز بود، چراکه هنر به توده‎ها کمک می‎کند مفاهیم جبهه‎شان را بهتر تصور کنند و شدت روحی نیرو‎های هر دو طرف به فرهنگ محبوب‎شان بیشتر شود. مثلا پیام «تقوا و اطاعت از سلیمان نبی» در یک فتنه، درک طرفداران جبهه انقلاب را تقویت می‎کند و چقدر این جبهه به این نوع پیام‎ها نیازمند است.

یک جنس مرغوب / حسن صنوبری

زمین از برگ، برگ از باد، باد از رود، رود از ماه

روایت کرده‌اند، اردیبهشتی می‌رسد از راه

بهاری می‌رسد از راه و می‌گویند می‌روید

گل داوودی از هر سنگ، حسن یوسف از هر چاه

بگو چله‌نشینان زمستان را که برخیزند

به استقبال می‌آییمت ای عید از همین دی‌ ماه

به استقبال می‌آییمت آری دشت پشت دشت

چه باک از راه ناهموار و از یاران ناهمراه

به استهلال می‌آییمت ای عید از محرم‌ها

به روی بام‌ها هر شام با آیینه و با آه...

سر بسمل شدن دارند این مرغان سرگردان

گلویی تر کنید ای تیغ‌های تشنه، بسم‎الله!

با این‎که در سرزمینی زندگی می‎کنیم که بهترین و بیشترین شاعران دنیا را در خود دارد، اما کمتر می‎توانیم کتاب شعر تازه‎ای را با خیال راحت از «کاملا خوب بودنش» به دوستی هدیه کنیم. بسیاری از مجموعه‎های شعر به اعتبار یک یا دو شعر خوب‎شان کتاب شده‎اند و بسیاری فقط به اعتبار طرح جلد و بسیاری، از این دو نیز بی‎اعتبارتر، یعنی به اعتبار ناشر در غالب کتاب درآمده‎اند. شاید هم همین زیاد بودن شعرها و شاعرها، باعث می‎شود بازار مطالعه از جنس‎های نامرغوب پر شود.

محمد مهدی سیار اهل زاهد شهر فارس است، عرفان درس می‎دهد و فلسفه می‎خواند - تا آن‎جا که بعضی دکتر صدایش می‎کنند - پیش از این، همه او را با کتاب «بی‎خوابی عمیق» می‎شناختند. کتابی که جایزه‎ها و تقدیرهای بسیاری را برای او به ارمغان آورده؛ از برگزیده شدن در سومین جشنواره شعر فجر گرفته تا مورد تقدیر قرار گرفتن در جایزه کتاب سال (قیصر امین‎پور) دفتر شعر جوان و همین‎طور چهارمین دوره جایزه گام اول. مجموعه شعر جدید سیار برخلاف کتاب قبلی او تک قالبی است. «حق‎السکوت» شامل 40 غزل در موضوعات گوناگون است که به تازگی توسط انتشارات فصل پنجم، با قیمت هزار و 700 تومان منتشر شده است. غزل قالب اصلی سیار است، هرچند استاد محمدکاظم کاظمی در کتاب «رصد صبح» سپیدهای سیار را بیشتر می‎پسندد.

کسانی‎که سیار را از نزدیک دیده‎اند می‎دانند او آدم آرامی است. کم‎حرف می‎زند، کم‎نظر می‎دهد، کم‎غذا می‎خورد و اگر قرار باشد هرکدام از این کارها را انجام دهد، حتما قبلش تأمل می‎کند. وقتی دوربین به‎دست می‎گیرد، سوژه عکسش مدت‎ها باید حرص بخورد تا عکاس - شاعر ما انگشت اشاره‎اش را تکان بدهد، اما سرانجام همان یک عکس طولانی، عکس بی‎نظیری می‎شود. اهل ِنظر گذاشتن در وبلاگ دوستانش نیست، اگر مجبورش کنی، با کلی تأمل یک خط می‎نویسد؛ اما آن یک خط حجم دارد، حکمت دارد. این شخصیتِ «کم گوی و گزیده گویی» باعث می‎شود بیتی از دست شاعر، بدون تنزیه و ویرایش در نرود. خیلی از شعرهای خوب خیلی از شاعران خوب، یکی دو بیت (یا سطر) شگفت‎انگیز و سرشار از عاطفه دارند، اما بیت‎ها (یا سطرهای) دیگر فقط هستند که باشند. هستند که آن دو شگفتی را همراهی کنند. اما سیار هیچ مهمان را با «همراه» به خانه بیت‎هایش دعوت نمی‎کند و هر یک که ضرورت نداشته باشد، مجبور است که نباشد. این دقت حافظانه در بیشتر غزل‎های شاعر دیده می‎شود، مگر یک دو غزل (مثل غزل ناز). همان‎طور که خود حافظ هم در تک و توک غزل‎هایش (مثل غزل فرخ) به آن حافظ شگفت‎انگیز مرخصی داده است. یکی از ویژگی‎های مهم این سرایش آن است که عاطفه در آن رو و آشکار نیست. نه این‎که اصلا عاطفه‎ای در کار نباشد، عاطفه هست بسیار هم هست، ولی پنهان است. انسان‎های باحیا و فروتن نیز احساساتی می‎شوند، قرار نیست کسی که بسیار سر به زیر است، عاشق نشود؛ اما این عشق و این احساس را کمتر از دیگران بروز می‎دهد، کمتر اهل جلوه‎گری است و اگر هم بخواهد حرف دلش را ابراز کند، ابتدا با ناز و انکار و در پرده می‎گوید سخن:

سر مویی دلم آشفته گیسویی نیست

گیسویی نیست ولی پیچ و خمی با من هست

و البته که دل خوشی هم از عاشقان پر هیاهو و بی‎جنبه ندارد:

از حلقه‎های‎مان به در افتاد رازها

با قیل و قال بی‎ثمر عشق بازها

بگذریم از این حرف‎های عاشقانه که کم‎کم دارند سیاسی می‎شوند!

در مورد اندیشه‎ورزی و موضع‎گیری شعرها هم نکته‎های زیادی را می‎توان مطرح کرد که چون پیش از این بسیار به آن‎ها پرداخته شده است، من از خیرشان می‎گذرم. سرانجام باید گفت سیار شاعری‎ست دقیق و معتقد که اگر بخواهیم این دو خصلت را در شاعران نسل اول انقلاب پی بگیریم، دقت و حلمش به مرحوم قیصر امین‎پور رفته است، موضع‎گیری و غیرتش هم به محمدکاظم کاظمی. باری از خودش شنیدم که این دو شاعر را بیش از بقیه دوست می‎دارد.

برای کسانی‎که «بی‎خوابی عمیق» را خوانده‎اند، این کتاب شعرهای آشنایی هم دارد! زیاد هم دارد! آقای سیار در آخرین یادداشت وبلاگش، نوشته است «خواستم غزل‎هایم را یک‎جا چاپ کرده باشم. هم بی‎خوابی عمیق هم تازه‎ترها» ولی حقیقت این است که بودجه و هدف گسترده ناشرانی چون «تکا» و «فصل پنجم» (و تا حدی ناشرانی که گزیده اشعار را چاپ می‎کنند، مثل «مروارید» و قبل‎ترها «نیستان»)، به‎همراه پخش و چاپ ضعیف ناشران اولیه شاعرها، باعث شده‎اند پیگیران جدی عرصه شعر معاصر، خریدار شعرهای تکراری باشند. یعنی با خرید چند کتاب، فقط یک شعر تازه بخوانند!

بازتاب

نظرات‌تان را در مورد پنجره با ما در میان بگذارید:

20-66570019 3***101177(پیامک) www.panjerehweekly.com



کمال‌وند: از انتشار کاریکاتورهای آقای شجاعی طباطبایی تشکر می‌کنم. مثل کار قبلی‌شان در این سبک که «آموزش گام به گام روشنفکری» بود، عالی و زیباست. البته به نظرم آن کار ایشان تا حدی نسبت به این کار قوی‌تر بود و مضامین و نکات بیشتری داشت، اما همین کار هم در نوع خودش بسیار خوب است. خدا این هنرمندان خوب و فهیم را برای انقلاب نگه دارد.



حسن‌زاده:به نظر می‌رسد رویکرد تحلیلی پنجره کمتر شده است و بیشتر به موضوعات روز و خبری می‎پردازد الان با وفور خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری و روزنامه‎ها، خبرها در دسترس هست و جای خالی تحلیل و نوشته‌های تأمل‌برانگیز بیشتر احساس می‌شود. کاش پنجره به این موضوع بیشتر توجه کند.







پربیننده‎ترین مطالب پنجره 81:

غریب‎ترین شیعیان در کشوری مسلمان / حامد نعمت‎اللهی

آمریکا چقدر باسقوط فاصله دارد؟ / پل کرگ رابرتز

افول آمریکا / حامد نعمت اللهی





پرامتیازترین مطالب پنجره 81:

همه مردم آمدند / احمد احمد

غریب‎ترین شیعیان در کشوری مسلمان / حامد نعمت‎اللهی

این شتر شرف دارد به آن انسانها! / سید محمد روحانی





4189***0919 با دکتر جواد لاریجانی و حسن عباسی برای تحلیل اوضاع مصر و تونس مصاحبه کنید! 7682***0939 سلام توی شماره 78 هفته نامه نوشتید که آقای کواکبیان نماینده تهران است در حالی‎که او نماینده سمنان در مجلس است. 0675***0911 سلام، تا حالا پرونده‎ای در مورد اندیشه‎های آقای بهشتی نداشتید، اگر در مورد او هم پرونده‎ای داشته باشید، خوب است. کیفیت محتوای مجله از شماره 75 به بعد سطحی شده، فکری برای آن بکنید؛ با تشکر. 3123***0919 سلام و خداقوت! ای‎کاش ویژه‎نامه‎ای هم برای شهدای فتوای تاریخی حضرت امام رحمت‎الله (اعدام سلمان رشدی) منتشر می‎کردید. این موضوع خیلی مهمه. متشکرم 0226***0913 با عرض سلام و خسته نباشید خدمت اهالی پنجره، خواستم تشکر کنم. 0724***0919 متأسفانه از مجله پنجره ناامید شدم، در شماره 80 با یک سلطنت‎طلب لیبرال و هم سو با طرح‎های ضداسلامی و ضدایرانی آمریکا و انگلیس، مصاحبه کردید. انگار باید در مطالعه این مجله تجدیدنظر کنم. ای‎کاش حداقل یک گزارش‎گر حرفه‎ای و آگاه به مسائل سیاسی و انقلاب را انتخاب می‎کردید که جواب این فرد را بدهد؟ منظورم همین آقای نامبارک «زیبا»کلام است. از مخالفان آقای بهبهانی گفتید، ولی از موافقان و نظرات‎شان چیزی ننوشتید. مردم را یک‎طرفه پیش قاضی بردید، متأسفم. 7618***0917 با سلام. لطفا از مشکلات و کمبودهای روستاها بنویسید. 9912***0935 سلام و خسته نباشید. من تازه و به‎طور اتفاقی با هفته‎نامه شما آشنا شدم. شاید باورتان نشود که حدود سه سال دنبال هفته‎نامه‎ای مثل شما می‎گشتم. 458***0915 از لحاظ محتوا افت کردید، دیگر جذاب نیستید. 0844***0911سلام. آیا می‎شود لطفا بازهم پوسترهای مذهبی منتشر کنید در وسط هفته‎نامه، مثل پوستر ماه محرم؛ موفق باشید. 5028***0913 فکر می‎کنم اشکال‎گیری توکلی و بعضی‎ها، از روی حسادت است و روش بعضی هم مثل لاریجانی زیرکانه و منافقانه است و احمدی‎نژاد را عصبانی و او هم بازیچه مشاورش مشایی شده و این وسط اصول‎گرایی است که مظلومانه قربانی می‎شود. 5058***0919 سلام با تشکر از زحمات همه در نشریه وزین و چندبعدی پنجره. اگر نخواهیم وقایع اختلافیه چاپ بشود، چه‎کسی را باید ببینیم، خیلی ضعیفه. لطفا طنزنویس دیگری جایگزین بشود 4255***0936 علیرضا زاکانی عزیزدل!(مشتری هر هفته پنجره ناصر) 6804***0913 چرا تمام شماره‎ها رو برای مشترکین مجله نمی‎فرستین؟! 3097***0911 سلام. امیدوارم که یادداشت‎های حیدر آقای رحیم‎پور هر شماره ادامه داشته باشد. 9507***0911 سلام. قلم آقای محدثی اصلا شیوا نیست، چه اصراری بر آن دارید. تازه اسم آن را در مکتب حقیقت می‎گذارید، هرچند لفاظی بدون معنا مد روز شده، اما شما که در مورد اندیشه و فلسفه می‎نویسید تقاضای مخاطب را بالا می‎برید