معناي رأي به احمدي‎نژاد / دكتر علي دارابي

انتخابات 22 خرداد 1388 بالاترين نصاب مشاركت مردم در انتخابات را از آن خود كرد. بيش از 40 ميليون رأي و مشاركت 85 درصد واجدان شرايط رأي و حدود 25 ميليون رأي به رييس‎جمهور برگزيده كه در هيچ انتخاباتي به‎غير از همه‎پرسي نظام جمهوري اسلامي شاهد نبوده‎ايم. افزون بر اين، رقابت چهار تن از چهره‌هاي شناخته شده و داراي مسئوليت‌هاي كليدي و مهم در طول ساليان پس از انقلاب و انتخابات را بسيار جدي‎تر از دوره‎های گذشته كرده بود. چهار نامزدي كه حاضر نبودند به نفع ديگري انصراف دهند. بي‎شك دهمين دوره انتخابات رياست‎جمهوري و ثبت ركوردي بي‎نظير براي مشاركت سياسي مردم، می‎توانست عامل بزرگي براي كسب اعتبار، وجهه، پرستيژ و جايگاه بين‎المللي جمهوري اسلامي محسوب شود. اما صد افسوس كه بازندگان در انتخابات (كروبي ـ موسوي) با ادعاي واهي تقلب در انتخابات به اصل اعتماد مردم به نظام و صيانت از آراي آنان خيانت و اين فرصت طلايي را از ملت ايران سلب كردند.

شورش اشرافي‎گري بر جمهوريت، يكه‎سالاري و استبداد رأي، عدم تمكين به قانون و عدم پايبندي به ساختارها و هنجارهاي نظام را بايد سه نشانه بازندگان انتخابات كه با نه بزرگ مردم روبه‎رو شدند، برشمرد.

اما به‎راستي معناي رأي مردم به احمدي‎نژاد چه بود؟ در يك دسته‎بندي كلي اهم اين دلايل و انتظارات مردم از رييس‎جمهور منتخب را بايد در عوامل زير مورد توجه قرار داد:



1 - مبارزه با مفاسد

احمدي‎نژاد نماينده اصيل گفتمان مبارزه با فساد، تبعيض، اشرافي‎گري، باندبازي، تبارگماري و رانت‎خواري بود. او با كارنامه چهار ساله خود در دولت نهم و نيز وفاداري به مبارزه قاطع با مفاسد در گفت‎وگوها، مناظره‎ها... مردم را قانع كرد كه اگر خواهان مبارزه عملي با اشرافي‎گري و مفاسد هستند بايد به وي رأي بدهند.



2 - نه به جريان دوم خرداد

موسوي و كروبي نمايندگي جريان دوم خرداد را بر عهده داشتند. جريان دوم خرداد ملي ـ مذهبي‎ها، نهضت آزادي‎ها، اپوزيسيون، سلطنت‎طلب‎ها، طيف التقاطي و سكولار مشاركت و مجاهدين انقلاب اسلامي، جريان ليبرالي كارگزاران، مجموعه تجديد‎نظر طلب مجمع روحانيون مبارز و مجمع محققين و مدرسين، را شامل مي‌شد. علاوه‎بر اين جريانات، اشخاص و گروه‎هاي درون نظام و وفادار به انقلاب اسلامي كه البته كم‎تأثيرتر در مجموعه دوم خرداد بودند نیز حاميان و رأي‎دهندگان به موسوي را شامل مي‌شدند. با اين همه، 13 ميليوني هم كه به موسوي رأي دادند، با شناخت گذشته او و غالبا براي نه گفتن به احمدي‎نژاد، به سمت موسوي گرايش پيدا كردند. اما با اين همه رأي قاطع مردم به احمدي‎نژاد، نه به دوم خرداد بود.



3 - رأي به خدمت صادقانه

به‎واقع رأي به احمدي‎نژاد، رأي به خدمت صادقانه بود؛ چراكه وي به‎معناي واقعي خود را وقف خدمت به مردم كرده بود. مردم از هياهوها، و افراطي‎گري‌هايي كه در طول هشت سال حاكميت دوم خرداد شاهد آن بودند، به ستوه آمده و برأي خاتمه حاكميت دوم خرداد لحظه‎شماري مي‌كردند. احمدي‎نژاد نماينده واقعي گفتمان خدمت صادقانه بود و مردم اين مطالبه را در ساير نامزدها سراغ نداشتند.



4 - استكبارستيزي

عملكرد موسوي، كروبي و دولت سازندگي و دوم خرداد بيانگر آن بود كه مسامحه و سازش با استكبار موجب از دست دادن ارزش‎هاي انقلاب و ارائه تصويري نامناسب از آن در نزد جهانيان و به‎خصوص جنبش‌هاي آزادي‎بخش شده بود. مواضع، شعارها، برنامه‌هاي نامزدهاي ديگر نه تنها واجد اين هويت استكبارستيزي نبود، بلكه به چالش كشيدن و نقد مواضع استكباري، تهاجمي و انقلابي احمدي‎نژاد از سوي نامزدها مردم را مصمم كرد كه كانديدايي كه مي‌تواند از منافع ملي، امنيت و پرستيژ ملت بزرگ اسلامي در دنياي زور دفاع كند، همانا احمدي‎نژاد است.



5 - احمدي‎نژاد، از جنس مردم

احمدي‎نژاد در ميان ساير نامزدها بيش از همه نمايندگي اكثريت مردم را داشت. تواضع، خدمت، كار و تلاش، بي‎ادعايي همه و همه بيانگر آن بود كه مردم بار ديگر به كسي رأي خواهند داد كه از جنس خودشان باشد.



با گذشت يك سال از انتخابات 22 خرداد 1388 برخي مطالبات و انتظارات مردم از رييس‎جمهور منتخب برآورده شده است كه از روايي و صحت معناي رأي به احمدي‎نژاد حكايت مي‌كند. اما در عین‎حال برخي توقعات و انتظارات رأي‎دهندگان تاكنون آن‎گونه كه انتظار مي‌رفته از سوي رييس‎جمهور برآورده نشده است. مبارزه با مفاسد، رانت‎خواري، بيشتر در شعارها، ميتينگ‌ها و سخنراني‌ها خودنمايي كرده تا در عرصه عمل. جلسات سران قواي سه گانه براي مبارزه با مفاسد با فواصل بس طولاني برگزار مي‌شود و عمدتا هم اثري كه جامعه از آن توقع دارد را مشاهده نكرده است. باندبازي در عزل و نصب‌ها مشاهده مي‌شود و شايسته‎سالاري آن‎گونه كه انتظار مي‌رفت، در عمل ديده نمي‌شود. مردم به احمدي‎نژاد رأي دادند كه چون زمان دولت سازندگي شاهد حاكميت حزب كارگزاران و زمان دولت اصلاحات شاهد حاكميت مشاركت و مجاهدين نباشند، در حالي كه احمدي‎نژاد كه خود همزمان عضو دو حزب و تشكل سياسي اصولگراست و همواره در نقد و نفي احزاب سياسي سخن مي‌گويد، اما گروه‎هاي فشار و لابي‌ها و باندهايي در دولت ايشان رخنه كرده‌اند كه چون فاقد شناسنامه و هويت بوده و باندي و محفلي هستند، بسيار خطرناكند. فرياد دبير محترم شورأي نگهبان و امام جمعه موقت تهران آيت ا... جنتي درست به نقش‎آفريني اين گروه‎ها و اشخاص در دولت دهم است.

دولت و رييس آن بايد در نقش بزرگتر در جامعه چتر حمايتي خود را بر سر همه بگستراند و با موضع‎گيري، خدمت صادقانه، رفتار محبت‎آميز و مدارا با شهروندان و جريانات سياسي درون نظام روز به روز بر صف حاميان دولت اضافه كند. در حالي‎كه رفتار دولت دهم خلاف اين انتظار است. و بالاخره آنکه رئیس دولت باید نمادی از احترام، اطاعت و تمکین از قانون باشد و عملاً به اصل تفکیک قوا پایبند باشد. به اميد آن‌كه رييس‎جمهور محترم با آسيب‎شناسي از عملكرد دولت و مجموعه همراه خود با شرح صدر، پذيراي نقدهاي مشفقانه چون نگارنده اين سطور كه با همان دلايل پيش‎گفته به احمدي‎نژاد رأي داده است، بوده و به كارآمدي بيشتر دولت كمك كند

در حالي كه احمدي‎نژاد همواره در نقد و نفي احزاب سياسي سخن مي‌گويد، اما گروه‎هاي فشار و لابي‌ها و باندهايي در دولت ايشان رخنه كرده‌اند كه چون فاقد شناسنامه و هويت بوده و باندي و محفلي هستند، بس خطرناكند

چماق روشنفكري / سيد محمد روحاني

در بحث‌‎های گذشته پیرامون قوم نوح و فضای فکری و فرهنگی حاکم بر آن‎ها، توضیح دادیم که یگانه معرفت معتبر در نزد این مردم، معرفت حسی و تجربی بود. به همین دلیل، محور اصلی زندگی آن‎ها، معیشت مادی و هدف اصلی آن‎‎ها در زندگی، رسیدن به سود و منفعت مادی بود. سپس پیرامون عقلانیت راسیونال و نفوذ خطرناک آن در میان جامعه خودمان صحبت کردیم. گفتیم که بر پایه این عقلانیت اجازه نداریم به‎جز پارامتر‎های تجربی و مادی، پارامتر دیگری را در تصمیمات اجتماعی خود دخالت دهیم.

در این مقاله به این موضوع خواهیم پرداخت که یکی از نتایج این عقلانیت مدرن، قرار گرفتن پدیده‎ای به نام «کارشناسی فنی» در «بالاترین سطح هرم تصمیم‌گیری» انسان‌هاست. بی‌جهت نیست که این روز‎ها کلمه کارشناس و کارشناسی ـ درست مثل یک کلمه مقدس ـ زیاد به گوش ما می‌خورد.

کارشناسان دنیای امروز کسانی هستند که قادرند تصمیمات ما را با معیار‎های علمی و فنی مورد سنجش و محاسبه قرار دهند. اگر خوب دقت کنید، حرف آخر کارشناسان همیشه این است که فلان تصمیم، چقدر هزینه و چقدر فایده در بر دارد. آن‎گاه با محاسبه این هزینه‎‎ها و فایده‎‎ها به ما می‌گویند که برای رسیدن به اهداف‎مان، چه تصمیماتی را باید اتخاذ کنیم.

تا این‎جای کار البته، هیچ اشکالی وجود ندارد. وقتی راه‎‎های مختلفی برای رسیدن ما به اهداف‎مان وجود داشته باشد، طبیعی‎ است که این راه‎‎ها را با هم مقایسه کرده و بهترین آن‎‎ها را انتخاب کنیم. یکی از معیار‎های انتخاب راه بهتر هم ـ معمولا ـ کم‌هزینه‌تر و پرسودتر بودن آن است. اما و صد اما، درست در همین نقطه است که در معرض یک مغالطه بزرگ قرار می‌گیریم. مغالطه‎ای که بسیاری از افراد در کمال ناباوری در آن فرو می‌افتند و ـ چنان‎چه خواهیم دید ـ اگر گرفتار چهارچوب‌‎های محدود عقلانیت راسیونال باشیم، هیچ گریزی از فرو افتادن در مهلکه این مغالطه نخواهیم داشت.

این مغالطه از جایی آغاز می‌شود که «یکی از ملاک‌های» انتخاب را «تنها ملاک» آن تصور کنیم. بله، همان‎طور که گفتم، یکی از معیار‎های انتخاب راه بهتر، کم‌هزینه‌تر بودن آن راه است. اما آیا این تنها ملاک است؟ به ظاهر ساده این سئوال نگاه نکنید. دنیایی از مسائل ریشه‎ای در پشت این سئوال ساده و ـ به‎ظاهر ـ مبتذل نهفته است. برای تعیین بهترین راه، رسیدن به یک هدف، چه معیار‎هایی را باید در نظر بگیریم؟ و از آن مهم‌تر، چه چیز‎هایی را باید در نظر نگیریم؟ و چرا؟ بشر امروز برای تصمیماتش چه معیار‎هایی را در نظر می‌گیرد؟ و چه چیز‎هایی را در نظر نمی‌گیرد؟ و چرا؟

حتما توجه دارید که سئوال ما، ناظر به خود تصمیم‌گیری نیست، بلکه ناظر به ملاک‌‎های تصمیم‌گیری است. بهتر یا بدتر بودن یک تصمیم را با ده‎‎ها و بلکه صد‎ها معیار مختلف می‌توان سنجید؛ معیار‎های اخلاقی، معیار‎های قانونی، معیار‎های تاریخی، معیار‎های روان‌شناختی، و بالاخره معیار‎های کارشناسی فنی. این معیار‎ها یکی دو تا نیست. حتی خرافه‎‎ها نیز گاهی در مقام معیار و ملاک تصمیم‌گیری مورد توجه قرار می‌گیرند؛ چراکه آدم‌‎های خرافاتی هرگز باور ندارند که کارشان خرافه‌آمیز است، بلکه به عکس، خیلی هم برای معیار‎هایی که از دید ما خرافه است، اهمیت و احترام قائلند. پس چه باید کرد؟ از کجا بفهمیم که برای سنجش یک تصمیم به چه معیار‎ها و ملاک‌‎هایی باید توجه کنیم و چه معیار‎هایی را نباید مورد توجه خود قرار دهیم؟

حساسیت این بحث برای انسان‌‎هایی که به دین اعتقاد دارند، دو چندان است. آیا یک انسان متدین می‌تواند در هنگام تصمیم‌گیری ـ هر تصمیمی که باشد، فردی یا اجتماعی ـ تعالیم و آموزه‎‎های دینی خود را از نظر دور بدارد؟

می‌دانم که پاسخ این سئوالات، در یک بحث نظری و بر روی کاغذ، خیلی روشن است. اما در عمل چطور؟ اجازه دهید سئوال کنم: آیا امروزه کسی این جرئت و جسارت را دارد که برای توجیه تصمیماتش، علاوه‎بر معیار‎های موسوم به کارشناسی فنی، به معیار‎های دیگری هم استناد یا حتی فکر کند؟ آیا هیچ‎وقت اتفاق افتاده که در محیط‌‎های آکادمیک، در کنار نظرات کارشناسی، از منابع دیگری ـ مثلا، منابع دینی ـ هم سخن بگویید؟ بد نیست برای امتحان هم که شده یک‎بار این کار را بکنید تا ببینید در قرن بیست‌ویکم، چوب و چماق تکفیر ـ البته تکفیر مدرن دنیای امروز ـ چه مزه‎ای دارد و چه قدرتی!

من البته می‌دانم که گاهی اوقات به اسم استفاده از منابع دینی در کنار منابع کارشناسی، چه حرف‌‎های سخیفی زده می‌شود. اما فکر نمی‌کنم شأن آزاداندیشی اجازه دهد که به‎خاطر این‎طور حرف‌‎ها هر سخنی از این دست را به چماق تکفیر مدرن بنوازیم. حرف من در واقع ریشه‌ای‎تر از این دعواهاست. می‌خواهم بپرسم: هنگام اخذ تصمیم ـ هر تصمیمی که باشد، فردی یا اجتماعی ـ آیا به جز سخنانی که به‎عنوان سخنان کارشناسی معروف است، می‌توانیم ـ و باید ـ به منابع دیگری هم مراجعه کنیم یا نه؟ و چرا؟

خوب توجه کنید. من نمی‌خواهم بگویم محاسبات کارشناسان فنی ـ خدای ناکرده ـ بی‌ارزش یا کم‌اهمیت است. اما چنان‎چه گفتیم، کارشناسان فنی کسانی هستند که هزینه و فایده تصمیمات ما را ـ تنها و تنها ـ از جهت محاسبات مادی و پارامتر‎های تجربی مورد ملاحظه قرار می‌دهند. این‎که «آیا تصمیمات ما از جهاتی به‎جز جهات مادی و تجربی هم قابل‎بررسی هستند یا نه؟» سئوالی است که پاسخ آن ـ نفیا یا اثباتا ـ در صلاحیت یک کارشناس فنی نیست. علاوه بر این، کارشناسان فنی نباید قضاوتی درباره اهداف و آرمان‌‎های ما داشته باشند. آن‎‎ها فقط باید هزینه و فایده راه‎‎های گوناگونی که ممکن است ما را به اهداف‎مان برساند را برایمان محاسبه ‌کنند.

اما واقعیت این است که نقش کارشناسان فنی در زندگی امروز ما بسی فراتر از این حرف‌هاست. امروزه کارشناسان فنی، علاوه‎بر این‎که هزینه و فایده انتخاب‌‎های گوناگون ما را تعیین می‌کنند، به ما می‌گویند که برای محاسبه این هزینه‎‎ها و فایده‎‎ها به چه ملاک‌‎هایی باید توجه کرد و به چه معیار‎هایی نباید اعتنا کرد. دقیق‌تر که نگاه کنید، متوجه می‌شوید که کارشناسان ـ در حالی‎که ظاهرا نباید هیچ دخالتی در تعیین هدف داشته باشند ـ حتی اهداف ما را نیز تعیین می‌کنند. بدیهی است که پارامتر‎های مورد توجه یک کارشناس فنی به‎ناچار پارامترهایی است که با محاسبات مادی به دست می‌آید. پس در عمل، همه زندگی ما بر پایه محاسبات فنی و پارامتر‎هایی که با کمک تجربه و آزمایش به دست آمده‌اند، شکل خواهد گرفت؛ توجه کردید؟ «همه زندگی». این معنایی ندارد به‎جز سیطره کامل عقلانیت راسیونال. این‌جاست که زندگی ما به‎ناچار خالی از اهداف متعالی ـ یعنی اهدافی بالاتر از حوزه محسوسات تجربی ـ خواهد بود و این درست همان‎چیزی است که قوم نوح به آن مبتلا بودند.

چندی پیش، شاهد میزگردی بودم با عنوان «کارآمدی اقتصاد» و با شرکت یکی از کارشناسان برجسته‎ای که از قضا اعتبار ویژه‎ای در نزد جماعت موسوم به اصلاح‎طلبان دارد. حرف اصلی این کارشناس برجسته این بود که اقتصاد بدون «ربا» امکان ندارد. می‌گفت از اول انقلاب تاکنون، بار‎ها سعی کرده‌ایم ربا را از مناسبات اقتصادی حذف کنیم، اما تجربه نشان داده که بدون ربا، رشد و شکوفایی اقتصاد ممکن نیست. اقتصاد ما نیز به همین دلیل، از رونق کافی برخوردار نشده است.

به گمان من، این طرز فکر را باید نمونه‎ای عالی از عقلانیت راسیونال و نگاه پوزیتیویستی دانست. وقتی کسی می‌گوید تجربه نشان داده راه رونق اقتصادی رباست و جز این راهی وجود ندارد؛ و وقتی عملا از ما می‌خواهد که ساحت دین را از ساحت زندگی دنیایی ـ و مثلا علم اقتصاد ـ جدا بدانیم؛ طرز فکرش چه تفاوتی با طرز فکر قوم نوح دارد؟

شاید اگر بحث درباره هرچیز دیگری به‎جز ربا بود، با اغماض بیشتری از آن می‌گذشتم. اما موضع قرآن در قبال ربا به‎قدری صریح و قاطع است که انسان حیرت می‌کند. قرآن هیچ گناهی را مانند ربا، جنگی مستقیم علیه خدا و پیغمبر نخوانده است. اگر ربا به معنی جنگ علنی علیه خدا و پیغمبر است، دیگر با چه استدلالی می‌توان تسلیم کارشناسی‌‎های علم اقتصاد بود و در تصمیم‌گیری‌‎های اقتصادی جز به‎نظر کارشناسان فنی اعتنا نکرد؟

اقتصاد ـ هر چه که باشد ـ وسیله‌ و ابزاری است در خدمت سعادت انسان. کارشناسی‌‎های اقتصادی نمی‌تواند در جایگاه یگانه معیار تصمیم‌گیری برای زندگی ما قرار بگیرد. بنابراین، نظر کارشناسان فنی تنها بخشی از دستگاه تصمیم‌گیری ما خواهد بود نه همه آن. این همان جمله سهل و ممتنع روزگار ماست. سهل است آن‎قدر که مثل بدیهیات می‌ماند؛ و ممتنع است آن‎قدر که بسیاری از افراد ـ در عمل ـ هرگز زیر بار آن نمی‌روند. چرا؟ چون درست مثل قوم نوح، گرفتار عقلانیت راسیونال هستند. یعنی در تصمیم‌گیری‌‎های اجتماعی چیزی به‎جز دانش تجربی و کارشناسی‌‎های فنی را دخالت نمی‌دهند