شرح مشتاقی و مهجوری/ احسان حضرتی
| هایپر مدیا | مرکز جامع خدمات رسانه ها / نگارش روزنامه |
|
|
|
اندازه فونت |
|
پرینت |
|
برش مطبوعاتی |
|
لینک خبر | جابجایی متن |
|
نظرات بینندگان |
دیدار با شاعران لبنانی شرکتکننده در همایش «باران غدیر»
شرح مشتاقی و مهجوری/ احسان حضرتی
شعر معاصر لبنان در ایران پدیده ناشناختهای است و اگر از بعضی حرکتهای فردی و گاه به گاه برخی مترجمان علاقهمند و البته انگشتشمار صرفنظر کنیم به قطعیت میتوان گفت که هیچیک از چهرههای برجسته شعر امروز لبنان، تاکنون به جامعه فرهنگی ایران معرفی و شناسانده نشدهاند، حتی حادثه تأثیرگذاری نظیر جنگ 33 روزه اسراییل و لبنان که واکنش گسترده جامعه فرهنگی و بالاخص شاعران ایرانی را در پی داشت و نگاهها را معطوف به لبنان کرد هم نتوانست تلنگری به مسئولان و اهالی شعر و اندیشه بزند و در سرعت بخشیدن به حرکت کند و بلکه متوقف معرفی ادبیات جدید لبنان به فارسیزبانان، مؤثر واقع شود و این تازه نیمی از ماجراست و اگر بخواهیم وضعیت نابسامان ادبیات امروز فارسی در لبنان را هم در نظر بیاوریم باید اذعان کنیم که تاکنون هیچ تعامل جریانسازی میان جامعه ادبی ایران و لبنان برقرار نبوده است و از هیچیک از ظرفیتهای فکری و فرهنگی فراوان و مشترک بهنفع شعر و ادبیات دو کشور بهرهبرداری نشده است.
از اینرو اقدام حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی در برگزاری جشنواره سه روزه «یاران غدیر» با حضور شاعران مسیحی لبنان در تهران و اهواز، میتواند نخستین گام جدی در جهت بهبود وضعیت نامطلوب فعلی تلقی شود و این بارقه امید را در دلها روشن کند که با گسترش و عمق بخشیدن به حرکتهایی از این دست زمینه آشنایی و آشتی هرچه بیشتر میان ادبیات فارسی و عرب فراهم شود و این درست همانچیزی است که شاعران مسیحی لبنانی طی گفتوگوهایی جداگانه بر ضرورتش پای فشردند و اشتیاق و عطش روزافزون خودشان و نیز سایر نویسندگان و منتقدان لبنانی برای شناخت جریانات ادبی معاصر ایران را یادآور شدند.
آنچه در پی میآید گفتوگوی ما با شش شاعر لبنانی حاضر در همایش «یاران غدیر» است:
بزرگترین شاعر عرب در ایران ناشناخته است
جورج زکی‌الحاج، شاعر، نقاش و استاد دانشگاه لبنان و سراینده قصیده مشهور «یا ابن الکرام» در وصف سالار شهیدان، امام حسین (علیه‌السلام)؛ آگاهی از جریانات فرهنگی و ادبی ایران و لبنان را برای اهالی قلم هر دو کشور سودمند و تعالیبخش دانست و از حوزه هنری درخواست کرد که با توجه به تواناییهای این مرکز، زمینه ارتباط گسترده فرهنگی میان دو کشور ایران و لبنان را با برگزاری همایشهایی گسترده‌تر از «باران غدیر» فراهم کند.
وی با اشاره به سابقه حضور خودش در محافل دانشگاهی و فرهنگی ایران یادآور شد: «من در این چند روز به هر جمعی که پا گذاشتم وقتی میدیدند که اهل لبنان هستم، برای ابراز احساسات و بیان دوستی نسبت به ما و ادبیاتمان از شخصیتها و شاعرانی نام میبردند که متأسفانه آن شاعران وزنه مهم و قابلاعتنایی در شعر لبنان محسوب نمیشوند و من نمیدانم دلیل این همه اقبال و توجه نسبت به آنها در ایران چیست؛ آن هم زمانیکه شاعر بینظیری مثل «سعید عقل» که به گمان من بزرگترین شاعر عرب زبان در طول تمامی ادوار تاریخ است، هنوز آثارش به فارسی ترجمه و معرفی نشده است.»
وی با اشاره به مشترکات فرهنگی میان ایران و لبنان افزود: «مشترکات زیادی بین فرهنگ و تمدن ما وجود دارد، اما متأسفانه بسیاری از ایرانیها شاعران لبنانی را نمیشناسند و متقابلا ما هم درک صحیحی از کلیت شعر امروز ایران نداریم و چه بسا که هنوز نام برخی چهرههای طراز اول شما هم به گوش ما نخورده باشد و من امیدوارم که ارتباط متقابل ما و ایران در ابعادی گسترده‌تر و در زمینههای دیگر فرهنگی نیز شکل بگیرد تا شاهد ارتباطی مؤثر و دوسویه باشیم.»
زکی الحاج با بیان اینکه شخصیتهای برجسته شیعه، نظیر امام علی (علیه‌السلام) و امام حسین (علیه‌السلام)، محبوب قلوب تمام لبنانیها اعم از هر دین و مسلکی هستند، عنوان کرد: «وقایعی نظیر مقاومت مردانه مردم جنوب لبنان، در برابر غارت و جنایت رژیم اشغالگر قدس و صهیونیستها، بیانگر راه مشترک ما و مردم ایران است؛ چه ما هم این قبیل درسهای انسانساز و رهایی بخش را در مکتب انسانهای برجستهای چون حسین (علیه‌السلام) آموخته و از حرکت عظیم ایشان در کربلا برای زندگی خودمان الگوبرداری کردهایم. بنابراین ریشههای مشترک زیادی هست که لبنان را به ایران متصل میکند و باید از آنها بهرهبرداری کرد.»
تقریب میان ایران و اعراب، جهان را زیباتر میکند
پروفسو ویکتور الکک که مقطع دکترای خودش را در رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران به پایان رسانده و در سال 1960 رساله پایان نامهاش را زیر نظر استاد بدیعالزمان فروزانفر به نگارش در آورده است، با بیان اینکه من عاشق ملت، فرهنگ و زبان فارسی هستم و ایران را وطن روحی خودم میدانم، تصریح کرد: «زمانیکه برای ادامه تحصیل به دانشگاه تهران آمدم، امکانات خاص و بورس و فرصت ادامه تحصیل در پاریس برایم فراهم بود، اما این عشق سرشار به ایران و ایرانی که نخستینبار در سن 14 سالگی و از طریق آشنایی با ترجمه عربی رباعیات خیام در درونم شعلهور شد و بعدها گسترش بیشتری پیدا کرد، من را به تهران کشاند.»
وی ادامه داد: «آن عشق و علاقه سرشار نهتنها در طی زمان کمتر نشده، بلکه امروز بیشتر از گذشته به فرهنگ و هنر ایرانی عشق میورزم و هر زمانیکه به ایران سفر میکنم انگار خودم را در میان خانوادهام میبینم و هنوز هم با شنیدن نام ایران احساس خوبی به من دست میدهد و دوست دارم ناشناختههای بیشتری را کشف کنم چون به اعتقاد من که البته کموبیش هم با فرهنگ و ادبیات کشورهای دیگر نظیر فرانسه، انگلیس و برخی جاهای دیگر آشنا هستم، آنچه در ادبیات و خصوصا شعر فارسی به چشم میخورد در دنیا بینظیر است.»
وی با بیان اینکه منشأ و مبداء اومانیسم و انسانگرایی در پیشینه ارزشمند ادبیات فارسی به چشم میخورد، یادآور شد: «من چندین سال قبل در کنفرانسی که در همین زمینه در استکهلم برگزار شد، مقالهای به زبان فرانسوی ارائه دادم و در آنجا همین مطلب را متذكر شدم و گفتم کسانیکه پیدایش و ظهور انسانگرایی در جهان را به قرون 16 و 17 اروپا نسبت میدهند ادبیات فارسی را نمیشناسند و نمیدانند که شاعران بزرگ ایرانی همچون مولانا، حافظ و دیگران چه حرمت و کرامتی برای نوع انسان قائل بودهاند.»
سردبیر مجله «الدراسه الادبیه» که در حال حاضر ریاست مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه لبنان را هم بر عهده دارد، همچنین تأکید کرد: «شعار من در مجله «الدراسه الادبیه» آشتی ملت ایران و عرب است، چون من تمام زندگیام را وقف دو مقوله حیاتی کردهام؛ نخست تقریب میان ایران و عرب و دوم گفتوگو میان مسیحیان و مسلمانان و گمان میکنم اگر روزی این دو هدف بهطور مطلوب محقق شود، وظیفه من هم به پایان میرسد و تردید ندارم که در آن روز جهان جای بهتری برای زندگی است.»
پروفسور الکک در ادامه با اشاره به اشعار مذهبی شاعران معاصر ایران، آنها را واجد نوعی ارزش بینظیر دانست و گفت: «اینگونه شعری، نهتنها از نظر ظاهر که از حیث باطن و درون‌مایه ایمانی نیز انسان را به اوج معنویت میبرد و من در میان شعرهای جدید شاعران فارسی، حماسههای مذهبی ارزشمندی دیدهام که درباره اهلبیت رسول اکرم (صلیالله علیه و آله و سلم) سروده شده‌اند که اگر کسی همت داشته باشد و آنها را به زبان عربی ترجمه کند، افقهای تازهای را به روی شعر جهان عرب گشوده است.»
میراث مشترک ایرانیان و اعراب شعر است
میشال کعدی، شاعر و عضو آکادمی فکر لبنان، اتحادیه نویسندگان لبنانی و جمعیت اهل فکر که علاوهبر تدریس و نویسندگی به نقد شعر و مباحث ادبی مرتبط با مجموعه داستان و مقالات نیز میپردازد، با بیان اینکه شرایط فعلی ایران و لبنان، مناسبترین زمان برای نزدیکی و تعامل بیشتر شاعران هر دو کشور است گفت: «در حقیقت شعر میراث گرانبهایی است که بهطور مشترک نزد ما و ایرانیان به ودیعه گذاشته شده است و مسلما ما با همکاری و تعاطی فکر و احساس بهتر میتوانیم از این میراث ارزشمند خودمان محافظت کنیم.»
وی با اشاره به سخنان دکتر محمود احمدینژاد در سفر اخیرشان به لبنان، اظهار کرد: «آنچه رییسجمهوری ایران درباره علاقه و اتحاد باطنی مردم دو کشور بیان کرد، کاملا صحیح و منطبق بر واقعیت است و من در این چند روز که در میان شاعران و اهالی فضل ایرانی حضور داشتم، هرگز چیزیکه موجب دلآزردگی و دوری ما از یکدیگر باشد ندیدم و امیدوارم که زمینههای جدی شناخت شاعران دو طرف از یکدیگر بهزودی فراهم شود.»
وی همچنین از پیوند فکری و فرهنگی عمیق میان ایران و کشورهای عربی و نیز وامداری و تأثیر فراوان دو زبان فارسی و عربی از یکدیگر بهعنوان ویژگیهایی منحصر به فرد یاد کرد و گفت: «اینها مسائلی است که کمتر میان دو زبان و فرهنگ بیگانه دیگر به چشم میخورد و اگر از این ظرفیتها بهدرستی بهرهبرداری شود، تحولی چشمگیر در حوزه فرهنگ ایجاد خواهد شد؛ تحولی که برکات آن دامنه وسیعی از مردم کشورهای مختلف را در بر خواهد گرفت.»
حزبالله شعر لبنان را متحول کرده است
ریمون قسیس، شاعر و منتقد که علاوهبر فعالیتهای ادبی، سال‌هاست به تدریس در مدارس و مراکز آموزشی لبنان اشتغال دارد و تاکنون به دو زبان فارسی و فرانسه شعر سروده است، حضور در ایران را بهمعنای درک و دریافت فرهنگ و روح کلی حاکم بر مذهب تشیع ارزیابی و اشاره کرد: «ایران برای من و حتی سایر لبنانیهای هموطنم، یک منطقه جغرافیایی صرف بر روی کره زمین نیست بلکه کشوری واجد ویژگیهای منحصر به فرد و والای فرهنگی است و همین آن را از تمام دنیا متمایز میکند.»
وی با اشاره به برخی تفاوتهای موجود در شعرهای مذهبی شاعران لبنانی و ایرانی، تأکید کرد: «شعر لبنان و بالأخص شاخه مذهبی و دینی آن شعر بلندمرتبهای است که توانسته به فتح قلههای رفیعی نائل شود، اما بهرغم اینها شعر ما بینیاز از سرودههای درخشان فارسی و رویکردهای متنوع موجود در آن نیست، بلکه باید در کنار آن به تکمیل خودمان بپردازیم.»
وی اضافه کرد: «من در این چند روز شعرهایی از شاعران ایرانی شنیدم که به کلی برایم تازگی داشت، چون با آنچه در کشورهای عربی و بهطور خاص لبنان به چشم میخورد، فرق دارد. بهطور مثال ما در شعرهایمان بیشتر به ویژگیهای اجتماعی و نحوه حکومتداری حضرت علی (علیه‌السلام) پرداختهایم، اما شاعران ایرانیتبار در کنار این به روحیات فردی و ویژگیهای اخلاقی ایشان هم توجه داشتهاند که خود این مسأله تفاوت مهمی است.»
قسیس همچنین متذکر شد: «تأثیر مقاومت و جنبش اسلامی حزبالله بیش از هر جای دیگر در شعر لبنان محسوس است و این مسأله به قدری اثرگذار و تعیینکننده است که میتواند بهعنوان موضوعی مستقل در دانشگاهها موردتوجه اساتید و دانشجویان قرار بگیرد و ویژگیها و ابعاد آن شناسایی و معرفی شود.»
ادبیات معاصر فارسی چیزی از گذشتهاش کم ندارد
جورج شکور، عضو مجمع فرهنگی عرب و اتحادیه نویسندگان لبنانی که بهواسطه ترجمه کتاب «حماسه امام حسین علیه‌السلام» در کشورهای انگلیسیزبان و فرانسه چهره شناخته شدهای است، عنوان کرد: «من پیش از اینبارها و بارها از طریق ادبیات و شعر کلاسیک فارسی به ایران سفر کرده بودم و همواره احساس دوستی و قرابت زیادی بین خودم و ایرانیان در دلم موج میزند، اما متأسفم از اینکه منابع موجود عربی در زمینه ادبیات روز فارسی آنقدر ناچیز است که تقریبا از این ادبیات چیزی نمیدانم و از آنجا که مطمئنم این ادبیات چیزی از گذشته خودش کم ندارد، حسرتم دو چندان میشود.»
وی در ادامه از روند رو به رشد اشعار دینی در میان شاعران لبنانی و عرب زبان خبر داد و گفت: «اشعار دینی بهویژه در حوزه اهلبیت پیامبر (صلیالله علیه و آله و سلم) از قرن 19 تاکنون روند افزایشی و رو به گسترشی داشته است و اکنون نیز با همان شتاب و بلکه بیشتر به پیش میرود، چون بنا به اعتقاد ما شعرسرایی برای اهلبیت (علیهمالسلام) میراثی روحانی است که از خود بزرگواران اهلبیت (علیه‌السلام) به شاعران رسیده است و این موضوع درس بسیار مهم و عبرت‌آموزی است.»
شکور همچنین اضافه کرد: «موضوع مقاومت و مبارزه با اشغالگران صهیونیست امروزه یک مسأله فوقالعاده مهم و جهانی است، اما تقریبا در هیچ کشوری همچون ایران و لبنان به آن پرداخته نمیشود و این از موضوعاتی است که میتواند الگوی مناسبی برای اتحاد و نزدیکی دو فرهنگ به یکدیگر باشد، اگرچه از این دست نمونهها در شعر فارسی و عرب بیشمار است و ما بهدلایل گوناگون و از جهات متعدد به یکدیگر متصل میشویم و با هم ربط و نسبت داریم.»
دبیرکل مشترک «حزبالله» ایران و لبنان، علی (علیه‌السلام) است
جوزف الهاشم که جدا از شعر و تدریس در دانشگاه به فعالیتهای سیاسی نیز اشتغال داشته و تاکنون مسئولیت وزارتخانههای اقتصاد، پست، امور اجتماعی و ارتباطات حکومتهای مختلف لبنان را بر عهده داشته است، با بیان اینکه شخصیتهای بزرگ شیعه نظیر امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، از دیرباز در میان مسیحیان لبنان جایگاه ممتازی داشتهاند و دارند، بیان کرد: «جورج جرداق و کتاب مشهور «الامام علی (علیه‌السلام) صوت العداله الانسانیه» تنها یکی از نمونههای برجسته در این زمینه است و خوشبختانه همواره شخصیتهای ادبی مسیحی در لبنان به همین سیاق رفتار میکنند و از بیان فضایل ائمه اطهار (علیه‌السلام) سر باز نمیزنند.»
وی با ابراز شادمانی از بهوجود آمدن زمینه آشنایی شاعران لبنان با فرهنگ و شعر جدید فارسی، اظهار داشت: «محبت و بزرگواری مردم ایران همانند گنجی گرانبهاست است که ما آن را برای همیشه حفظ خواهیم کرد چون رابطه ایران و لبنان تنها به مشترکات سیاسی دو کشور مرتبط نمیشود، بلکه در ارتباط و تعامل ما با یکدیگر حقیقتی بزرگ با نام علی (علیه‌السلام) تجلی پیدا کرده است که پیشتاز حقیقت و راستی است و ما در واقع عضو کوچکی از «حزب‌اللهی» هستیم که دبیرکل آن امام علی «علیه‌السلام» است.»