انجمن حجتیه شست‎و‎شوی مغزی مي‎کند/ محمد یکتا

ببینید، شما در تبلیغ از بدیهیات و واضحات شروع می‎‎کنید و سپس می‎روید به‎سراغ براهین و استدلال می‎‎کنید، جمع‎بندی می‎کنید و نتیجه عام می‎گیرید. به اصطلاح منطقيون یک قضیه حقیقیه به‎دست می‎آورید: یعنی قضیه‎ای که می‎تواند هر فردی موضوع و مصداق آن شود. حتی مصداق‎‎ها و موارد را که شما به‎صورت تجربه بیان می‎‎کنید، می‎خواهید از آن استقرا کنید.

شست‌وشوی مغزی از نقطه عکس شروع می‎شود: می‎رود سراغ حفره‎‎هایی که شخص به‎عنوان به‌هم‌‌ریختگی و پریشانی زندگی با آن مواجه است، آن‎‎ها را شناسایی کرده و از آن نقطه کار را آغاز می‎‎کند. این مسأله در قالب دعاوی‌ست که در گزاره‎‎های تبلیغی کاملا قابل بیان است. هیچ‎وقت کسی به‎صورت عام این‎طور فکر نمی‎‎کند که می‎‎شود کاسه‌کوزه ناکامی‌‎های زندگی را بر سر یکسری از امور حق شکست! اما شست‌‌و‌شوی مغزی دقیقا موجب همین نتیجه می‎شود. روشی که انجمن حجتیه دنبال کردند و امروز هم من مطمئنم همان راه را طی می‎کنند. نکته جالب این‎جاست که امام (رحمت‎الله علیه) در اواخر عمرشان دو سه بار نسبت به انجمن حجتیه هشدار دادند.

یکی از نکات عجیبی که در انجمن وجود دارد، این است که غیر از مرحوم آقای حلبی، سردمداران انجمن همه تیپ‎های شاغل عادی‎اند. و هیچ نوع کار علمی تخصصی شناخته شده و روشن و قاطع در زمینه معارف اصلی تشیع از لحاظ اعتقادات، کلام و فلسفه، فقه و امثالهم انجام نداده‌اند. این‎‎ها همیشه مشغول مسائل ریز و حواشی‌‌اند. باز من این را مقایسه می‎کنم با روش صوفیه و بهایی‌‌ها. این دو جریان جزو بی‌سوادترین و کم‌اطلاع‌ترین افرادند. لذا می‎‎بینید که آقای دکتر فلانی که یک پزشک عمومی‌ست شده است قطب یکی از فرق صوفیه. نه سواد پزشکی دارد، نه سواد علوم رایج دینی، نه فلسفه، نه اعتقادات و کلام، نه مطالعات فرهنگ و بین‎الملل. او قطبیت خودش را چگونه به دیگران اثبات کند؟ راهی باقی نمانده است جز شست و شوی مغزی و غیب‌گویی‌‎های موهومی و مسخره. ممکن است حجتیه‌ای‌‎ها وقتی این مطالب را می‎‎خوانند ناسزا‎هایی هم بگویند یا به من بگویند که بی‎انصافی کردی و مقایسه‌ات جوانمردانه نیست. ولی من برای این‎که ثابت کنم این مقایسه‎ای که می‎کنم جوانمردانه است، می‎گویم که اگر جوانمردند حلقه پنج نفری اولیه‌شان را فردا معرفی کنند. بیایند خودشان را معرفی کنند بگویند ماییم و بگویند دارند چه کار می‎‎کنند. لااقل یک نفر درست متوجه بشود الان در این جریان، چه كسي کجاست؟ وقتی گفته نمی‎شود و مشخص نمی‎شود و به‎صورت یک حالت مخوف و اطلاعاتی و زیرزمینی درمی‎آید؛ مدل شست‌و‌شوی مغزی و فرقه‌گرایی‌ست.

الان واقعا باید بیش از پیش هشدار داد. من از این‎که دوستان در «پنجره» دارند این کار را می‎‎کنند، تشکر می‎‎کنم. اما باید این روشن‌گری جدی‌تر انجام شود و هشدار‎های بیشتری داده شود. یک روش هم پیشنهاد می‎کنم؛ چون در این قضیه تجربه دارم؛ در مواجهه با افرادی که آن مسیر اعلام نشده را با ادبیات و اندیشه‎‎ها و تکرار حرف‎‎های انجمن حجتیه پیش می‎گیرند. این‎گونه افراد را اولا و بالذات حجتیه‎ای بدانیم تا زمانی‎که خلافش را ثابت کند؛ در هر مقامی و در هر جایی از کشور که فعالیت می‎‎کنند. معلم یا در وزارت‌خانه یا خدای ناکرده وزیر یا حتی بالاتر از وزیر. چون این‎‎ها اساسا خودشان را معرفی نمی‎کنند.

آیا می‎شود به این نتیجه رسید که این رویکرد حجتیه نتیجه عملگرایی ایشان است؟ چه‎چیز باعث شد که حجتیه با این‎که داعیه‌دار پیروی از مکتب اهل‎بیت است، چنین مشی غیرشیعی را پیش بگیرد؟ یعنی صرفا بحث بی‌تقوایی بود یا این‎که مشکلات نظری و تئوریک هم داشتند؟

از ۲۰۰ سال پیش، مواجهه جامعه ما با دنیای تازه مدرن شده یا در حال مدرن شدن غرب آغاز شد. این مواجهه، رویکرد‎ها و نتایج گوناگونی داشت. انواع و اقسام مسیر‎ها در این مواجهه پدید آمده: روشنفکری غرب‎گرا، روحانیت تجددستیز.

یکی از رویکرد‎ها، عدم مواجهه صریح با جهان مدرن بود. یافتن پناهگاه‎‎هایی برای مماشات با دنیای مدرن؛ گویی دنیای مدرن فریب ما را خورده است. این رویکرد ریشه اصلی چند حرکت شد. یکی مسیری بود که بخشی از متدینین اوایل قاجار شروع کردند، ولی وقتی رفتند غرب، جا خوردند. دیدند اصلا این غرب چیزی نیست که ما در خانه خودمان بشینیم و فکر کنیم داریم او را می‎‎فریبیم. تجدد غرب را طوری به زیر بال و پر خود در بیاوریم که این تجدد گول ما را بخورد و به ما خدمت کند. بدین جهت بود که محمد علی باب آمد شمشیر را از رو کشید. اولش گفت تلقیات دینی را عوض می‎‎کنیم، بعد هم گفت دین را عوض می‎‎کنیم، بعد هم گفتند خدای‎مان را عوض می‎‎کنیم.

حرکت انجمن حجتیه دیرترین و آخرین مواجهه بود. این انجمن بیش از 100 سال پس از آغاز مواجهه ما با غرب، زمان مرحوم آقای حلبی هویتی پیدا کرد و آخرین حرکت از این دست بود. یعنی به‎نوعی رفتن به حاشیه و گریز از مواجهه مستقیم با غرب. در حالی‎که دنیا بر سر ما آوار شده و لجام‌گسیختگی حیات اجتماعی غرب کشور‎های مختلف را از هم پاشیده است، بخش بزرگی از افراد در کسوت فعالیت‎های اجتماعی - فرهنگی - مدیریتی به فرار از عرصه مواجهه مستقیم و رفتن به حاشیه‎‎ها و پنهان شدن پناه ببرند. بعد در فکر خودشان از آن گوشه‎‎ها این تجدد را تحت سیطره خود درآورند و اسلام مدرن و متدین مدرن عرضه کنند! بسیاری از روش‎‎های حجتیه که به زعم خودشان ابتکاری است(!) از مسیری انجام می‎شود که بالبداهه خلاف شرع است. به‎عنوان مثال، شب‎های نیمه شعبان خود را در هیأت کت و شلواری با صورتی تراشیده و مو‎های روغن‌زده درمی‎آوردند، به شمال شهر می‎رفتند و نقل و شکلات به مردم هدیه می‎دادند: جایی‎که بدنه متجدد هوادار رژیم آن‎جا ساکن بودند.

یعنی توسل حجتیه‌ای‌‎ها به علما نوعی استفاده ابزاری بوده است؟

امروز به یقین عرض می‎کنم که بخش بزرگی از بدنه تا سران انجمن حجتیه، فتاوای فقهی را به‎عنوان بهانه لازم دارند؛ نه برای تقلید. و لذا به‎دنبال فتاوایی می‎گردند که با آن بتوانند به‎زعم خود دنیای مدرن را فریب دهند! به همین دلیل بود که وقتی مرحوم آقای خویی حیَل ربا را جایز دانستند، حجتیه‌ای‌‎ها در اندک مدتی این حیل را به روش عمومی اقتصاد بدل کردند.

امام(رحمت‎الله علیه) با اطلاع قاطع متوجه شدند که آقایان انجمن حجتیه در شورای خودشان بعد از بحث‎‎های متعدد، مصوب کرده‌اند که نیمه شعبان سال 13۵۷ مراسم بگیرند؛ در حالی‎که امام بیانیه داده بودند که ما امسال عید نداریم و عزای انقلاب است برای ما؛ به‌خاطر شهدای انقلاب. خب، جناب آقای حلبی شما به استناد چه مبنای فقهی در مقابل فتوا و نظر صریح حضرت امام مصوبه‎ای را تصویب و بدان عمل کردید؟ بالاخره این‎‎ها مبنا می‎خواهد دیگر! بگویند ما از کدام مرجع تقلید سئوال کردیم؟ ما که دیدیم تقریبا تمامی مراجع معظم تقلید حتی اگر در بخش‎هایی انتقاد داشتند یا داشته باشند، همراهی و حمایت اصلی خودشان را با انقلاب، امام و پیروی از امام و مقام معظم رهبری داشتند و حفظ کرده‌اند. حتی مرحوم آقای خویی در سال‎هایی که منتهی به انتفاضه دوم عراق شد، در سال ۱۹۹۲ کاملا مسیر را به‎سمت بالنده شدن مبارزه در عراق و همراهی با انقلاب اسلامی و جریان عمومی نهضت آورد.

آن‎وقت یک سئوال از حجتیه‎ای‎ها: این هم حضرت آیت‌الله خویی که آمدند به‎سمت انتفاضه در عراق. حالا دیگر پشتوانه شما چیست؟ بعد‎ها این‎‎ها آمدند سراغ آیت‌الله سیستانی، و الان هم گاه و بیگاه حضرت آقای سیستانی را مطرح می‎‎کنند. اما این هم دروغ است؛ چون از زمانی‎که حضرت آقای سیستانی آمدند، جریان‎های اصیل عراق را با داخل ایران هم‌فکر و هم‌جهت کردند و به ابتکار ایشان تقابل تبدیل به یک تبادل عمیق و گسترده شد و ایشان به نوعی جایگاه یک ولایت فقیه نانوشته و اعلام‌نشده را در عراق به‎عهده گرفتند و بعد ایشان فتوای صریح دادند که آرای ولی‌فقیه حداقل در امهات نظام جامعه باید مورد توجه قرار بگیرد و مبنا باشد، یک‌مرتبه ما مشاهده کردیم که سیستانی سیستانی گویی انجمن حجتیه هم شل شد!

تعامل حجتیه با نظام در طول این سه دهه چگونه بوده است؟

کسانی از این‎‎ها که آمدند در نظام مدیریتی جمهوری اسلامی با شخصیت‎های ارزشمند نظام خو گرفتند، سر یک دو راهی قرار گرفتند که چه کنند؟ همچنان مخفی و انجمنی و پشت پرده باقی بمانند؟ یا نه، این‎‎ها را بگذارند کنار و تبدیل بشوند به یک عنصر خدوم در جمهوری اسلامی و خدمت کنند؟ بعضی‌شان کار را یکسره کردند و آمدند داخل نظام و هر جا هم مطرح شد، گفتند ما قبلا در انجمن بودیم الان نیستیم. ولی بخش اعظمی از ایشان همچنان آن حالت‎های دونبش و سه نبش و این‎‎ها را حفظ کرده‎اند: بین انجمن و نظام در حالت رفت و برگشت بودند و هستند.

نظر شما درباره روایاتی در مورد قیام‎های آخر‎الزمان و انحرافی بودن هر پرچمی که بلند شود مورد تمسک انجمن نیز قرار می‎‎گیرد، چیست؟

تفسیر حضرت امام رحمت‎الله علیه در این‎باره این بود که: هر پرچمی منهای دعوی اهل‎بیت. و این تفسیر در یک بیان گویا جایگاه انقلاب اسلامی را تعریف می‎کند. خیلی روشن است. هر پرچمی منهای دعوی اهل‎بیت بلند شود، انحراف و کفر است و به سرانجام نخواهد رسید. اما پرچمی که خود اهل‎بیت گفتند اما الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواه حدیثنا و خودشان ارجاع دادند به این پرچم، می‎‎شود یک روایتی باشد که بگوید هر پرچمی ولو پرچم خود ما اهل‎بیت، در زمان غیبت نعوذ بالله پرچم انحراف و کفر است؟ این خیلی تفسیر واضح و روشنی است. این‎‎ها دنبال بهانه‌اند و این روایات را هم به‎عنوان بهانه لازم دارند و موضوع‎شان موضوع روایات نیست.

امام (رحمت‎الله علیه) در یک کلمه، کل مسأله این‎‎ها را بیان کردند. دین، تقوا، معنویت، تشیع، اهل‎بیت؛ همه این‎‎ها با هم اما عافیت‎طلبانه. قرآن کریم می‎‎فرماید نمی‎‎شود در راه خدا در هر دوره‎ای ـ حالا که دوره مدرنیته غرب از همه سخت‎تر است ـ مبارزه کرد، اما صدمه ندید و رنج را تحمل نکرد. این‎‎ها می‎‎خواهند این را بگویند که می‎‎شود! می‎‎شود دیندار بود، با خدا رابطه بنده و پروردگار را به احسن وجه داشت، با اهل‎بیت بهترین رابطه را داشت و در عین‎حال از زندگی بهترین لذت را برد. فقط این‎‎ها در روش خود می‎‎خواهند نشان دهند که جا و موضع استتارت را خوب بگیر، بعد همه این‎‎ها را به‎دست می‎‎آوری.

به همین دلیل است که همین نیروی انجمن حجتیه‎ای در یک فضای تبلیغاتی و جهانی کاملا سکولار، وقتی می‎‎نشیند در کنار شخصیت‎‎ها و رجال سکولار، یکی از آن‎هاست. از این طرف وقتي در یک هیأت مذهبی و دینی وقتی می‎‎نشیند، یکی از این‎هاست. منتها جایش را خوب بلد است عوض کند. موضع‎هایش را پیش‎بینی کرده است. آن وقت این‎جا مسأله اساسی و دقیقا مسأله حساس این است که همیشه یک اصل اساسیِ انسانی، الهی، فطری، دینی دائما باید قربانی شود.

یکی از اقوام بنده که فعال اقتصادی هم بود، می‎گفت در مواقع اضطرار اگر بتوانم نماز می‎‎خوانم، اگر نتوانم، نمی‎‎خوانم! خدا این مقدار از آدم تکلیف می‎‎خواهد. و به تعبیر واضح‎تر، او می‎‎خواست بگوید شما آخوند‎ها بی‎جهت سختش کردید. تکلیف آن‎جوری هم که شما می‎‎گویید، نیست. ایشان می‎‎خواست به من بگوید که اصلا نیازی به انقلاب نیست، خدا همه حساب کتاب‎‎هایش را انجام می‎‎دهد. لازم نیست ما این شلوغ‎کاری‎‎ها را انجام دهیم. و معنای این مسأله این است که مثلا ما محمدرضا پهلوی را داشتیم که یک‎سری خدمات می‎‎کند، یک‎سری جنایات می‎‎کند، خدا مجازاتش می‎کند. مگر خداوند آن سرنوشت را برای رضاخان مقدر نکرد؟ بنابراین من هم باید مواضع حساس زندگی خودم را پیدا کنم و خوب و درست زندگی کنم. به یک‎چیز دقت کرده‎اید؟ انجمن حجتیه چیزی در میان نیرو‎های مهم و اصلی‎اش، به‎معنای نیرو‎های فقیر که هیچ، چرا بگویم فقیر، اصلا متوسط‎المال ندارد.

یعنی این به‎خاطر شیوه زندگی است؟

به‎خاطر شیوه زندگی است. بله. پردازش این شیوه زندگی است که این حالت پیش می‎‎آید. اگر کسی در این بازار موازین فقهی را عمل کند، نمی‎‎تواند آن درآمد را به‎دست آورد. به‎عنوان مثال، شما قبل از آن‎که مالی را بخرید، حق فروشش را ندارید، به تعبیری سلف فروشی از اساس در فقه ما باطل است. مگر این‎که شما سلفی را آن ریشه‎‎های اصلی‎اش را بخرید. معنایش این نیست که همه فعالان اقتصادی که این روش را انجام می‎‎دهند، انجمن حجتیه‎ای هستند، بلکه مبنا و مسیر و طرز تفکر همان است و البته من می‎‎توانم به‎راحتی بگویم که اولین ریشه‎‎های این مسیر را خود همان حجتیه‎ای‎‎ها به‎عنوان جواز دینی بین آدم‎‎هایی که دغدغه دینی داشتند، رواج دادند. دنبال مجتهدی یا فتوایی می‎‎گردند که طوری قابل توصیف باشد که این کار شدنی شود. لذا شما در میان این جماعت، اصولا اثری از فقر نمی‎بینید. اما آن بازاری متدینی که به این فتوی عمل می‎‎کند، می‎‎خواهید بروید زندگی‎اش را بررسی کنید، ببینید چه چیزی دارد؟

انجمن در نگاه عقیدتی یا در فعالیت اقتصادی‎اش، طبق آیه «مالکم لا تقاتلون فی سبیل‎الله و المستضعفین» رویکرد مستضعفینی ندارد. یعنی مخاطب خودش را مستضعفین فرض نمی‎‎کند.

خب این‎که طبیعی است. ادعایی هم در این زمینه ندارند.

یعنی دید ظلم‎ستیزانه ندارند؟

از اول هم ادعایی در این زمینه نداشته‎ و ندارند. شاید اگر بخواهیم مسأله را واضح‎تر بیان کنیم، می‎‎توانیم این‎طور بگوییم: امروزه در دنیا سبک‎‎های زندگی را طبقه‎بندی می‎‎کنند. آن اصول و استاندار‎‎دهایی که انجمن حجتیه به آن نگاه می‎‎کند، زندگی‎ای است که در آن درآمد خوب، مسائل دینی عافیت‎جویانه خوب و راحت، و استفاده از فرصت‎‎ها و ظرفیت‎‎های دینی و شرعی و کلاه‎شرعی‎ به نحو مناسب برای زندگی، و احاله دادن همه مظالم و مشکلات امروز، به زمانی‎که حضرت حجت ظهور کنند، وجود دارد. این مجموعه‎ای می‎‎شود که اصولا تیپ کارگر و افراد سطح پایین اقتصادی در این چهارچوب قرار نمی‎‎گیرند و آدم این محدوده حساب نمی‎‎شوند.

چرا برخی علما و مراجع قبل از انقلاب از فعالیت‎‎های این‎‎ها در مواقع متعددی حمایت می‎‎کردند، مثلا شهید مطهری از این‎‎ها تعریف کرده بود (در رابطه با مبارزه با بهاییت)، یا مثلا تعریف‎‎هایي شفاهی‎ که بعضی از شخصیت‎‎های نظام درمورد افرادی مثل علامه کرباسچیان داشته‎اند، در مورد بحث‎‎های فرهنگی‎شان، این مورد چه جور با بحث‎‎های جناب‎عالی قابل‎جمع است؟ مخصوصا که این‎‎ها در همین تربیت‎‎ها است که یک‎چنین رویکردی را غالب می‎‎کنند و در ادبیات شما شست‎وشو مغزی انجام می‎‎دهند، چطور می‎‎شود که یک‎سری از بزرگان ما از این‎‎ها تعریف می‎‎کنند و می‎‎گویند که با این‎که انجمن رویکرد همسویی با انقلاب ندارد، اما شخصیت‎‎های خوبی دارد، چطور این‎‎ها جمع می‎‎شوند؟

اولا قضاوت‎‎ها و داوری‎‎ها و پیش‎بینی‎‎های امام (رحمت‎الله علیه) را در کل دوران معاصر، از تمامی علما و مراجع و فقها و سیاسیون باید استثنا کنیم. آن یک ریشه و حکمتی داشته که خیلی باید در آن غور کنیم تا به آن برسیم، شاید هم به آن نرسیم. بنابراین امام همان‎طور که در سال 1350، از چندتا از سخنان مجاهدین، منافق بودن آن جریان را شناختند، همان‎طور هم به فعالیت‎‎هایی که به اسم انجمن حجتیه در آن زمان انجام می‎‎‎شد، حساس شده‎بودند.