سازمان غیررسمی حجتیه؛ شبکه و روابط/ سیدرضا موسوی

مانند دوره‎های گذشته، امروز مهمترین دغدغه پرچم‎داران انجمن حجتیه، هدایت منابع مالی موجود در راستای پیشبرد اهداف خود، جذب افراد در سطوح مختلف و جذب منابع مالی جدید و مدیریت این چرخه و گسترش آن است. از این‎رو، مخاطبان درجه اول آن‎‎ها، سرمایه‎داران و جوانان و نوجوانان هستند. در این میان، جذب نوجوانان به‎دلیل پذیرش آسان‎تر و شناخت کمتر از اولویت ویژه‎ای برخوردار است؛ حال با درنظر گرفتن اولویت جذب قشر سرمایه‎دار، به این دریافت می‎‎رسیم که مهمترین نهاد مورد توجه انجمن حجتیه، مدارس - آن هم در مناطق مرفه‎نشین - خواهند بود. با این انتخاب، علاوه‎بر در اختیار گرفتن فکر و عقیده جوانان و نوجوانان و شکل‎دادن هنجار‎های رفتاری و اخلاقی آن‎ها، امکان دسترسی به پشتوانه مالی مطمئنی از نسل حال و آینده سرمایه‎دار جامعه، فراهم می‎‎شود. در بعد اعتقادی، جلسات متنوع و متعددی در سطوح گوناگون توسط جریان‎های منتسب به انجمن حجتیه برگزار می‎‎شود. تنها در تهران طبق یک آمار غیرمستند، بیش از هزار جلسه اعتقادی مستمر تشکیل می‎‎شود. در این جلسات به موضوعات صرفا اعتقادی در زمینه‎های: شناخت‎شناسی، عقل و محدوده آن، اعتقادات شیعه، فن بیان و تبلیغ و پاسخ به شبهات بهاییت و وهابیت و اهل تسنن و امثال آن، پرداخته می‎‎شود. باید دانست که این جلسات و آموزش‎های ارائه شده در مدارس تحت پوشش آن‎ها، هرگز ناظر به مسائل اجتماعی نیست و بر اساس تئوری تقیه و نفی حکومت، خود را فارغ از این دغدغه‎‎ها ساخته‎اند. حتی در بسیاری از گرایش‎های انجمن حجتیه، شاهد حذف مسائل اخلاقی اسلام از محتوای آموزه‎‎ها و پرداختن صرف به اعتقادات هستیم. این جلسات علاوه بر شکل دادن افکار و آرای جوانان، یک شبکه اجتماعی از افرادی که ناخودآگاه یا آگاهانه تحت تأثیر این فکر هستند، در اختیار جریان انجمن حجتیه قرار می‎‎دهد.

فعالیت دیگری که در این سال‎‎ها در انجمن حجتیه بسیار گسترش یافته، برگزاری مراسمات، محافل مذهبی، نمایشگاه‎‎ها و تبلیغات خیابانی (میدانی) در ایام خاصی چون عید سعید غدیر، شهادت حضرت صدیقه (سلام‎الله علیها) نیمه شعبان و... است. این فعالیت‎‎ها دارای اهداف مشترکی هستند، ولی به تفکیک نیز مصارف ویژه‎ای پیدا می‎‎کنند. هدف کلی این برنامه‎‎ها را - ورای تعظیم شعائر که از خصوصیات هر جمعی است که به بهانه دین شکل گرفته - می‎‎توان این‎گونه ذکر کرد:

اول: انسجام‎بخشی به نیرو‎های تحت پوشش؛

دوم: جذب نیرو‎های جدید؛

سوم: ارایه نمایشی از نوع و گستره فعالیت‎‎ها برای جذب منابع و سرمایه‎های بیشتر؛

اما به‎طور خاص نیز به برخی از این فعالیت‎‎ها می‎‎پردازیم:

1- مراسمات: برگزاری مراسم مذهبی اعم از جشن‎‎ها و عزاداری‎‎‎ها عمدتا در محل‎های ثابت است و برخی خانه‎‎ها و برج‎های شمال شهر یکی از اصلی‎ترین محل‎های برگزاری این مراسمات‎اند. افرادی که در این مراسمات شرکت می‎‎کنند، بسته به برگزارکننده و صاحب‎مجلس، افراد مشخص و خانواده‎های ثابتی هستند و این مراسمات عمدتا با خرج زیاد و کیفیت بالا برگزار می‎‎شود.

2- شیوه‎های تبلیغی جدید:

الف- نمایشگاه‎ها: مدتی است نمایشگاه‎هایی در نقاط مختلف برگزار می‎‎شود که در آن‎‎‎ها به موضوعاتی چون امامت و خلافت و جانشینی امیرالمؤمنین و ائمه علیهم‎السلام پرداخته می‎‎شود و در آن‎‎ها امتداد این ولایت به حضرت ولی‎عصر- ارواحنا له الفداء- می‎‎رسد و در آخر، راه رستگاری در زمان غیبت تنها توجه به آن وجود مقدس و دعا برای آن حضرت معرفی می‎‎شود. این نمایشگاه‎‎‎ها به اشکال و ابعاد مختلف، اما با یک خط فکری ثابت توسط انجمن حجتیه به‎صورت گسترده و در مناطق گوناگون برگزار می‎‎‎شوند که به معرفی ضمنی اسلام غیرسیاسی می‎‎پردازد.

ب‎ـ تبلیغات خیابانی: گروهی از افراد تحت پوشش انجمن حجتیه چندی است به این فعالیت می‎‎پردازند. آن‎‎‎ها با حضور در مراکز خرید، خیابان‎های شلوغ و یا حتی با برپایی یک کافی‎شاپ و... دقایقی را با لباس‎های بسیار شیک و حرکات جوان‎پسند به توجیه مخاطبان خود می‎‎پردازند تا برای نجات در عصر غیبت، با امام غایب دوست شوند و دعایش کنند. همین! حتی در بسیاری از موارد، ضوابط اخلاقی و شرعی هم رعایت نشده و اختلاط و تعامل دختر و پسر برای رسیدن به هدف جایز می‎‎شود!

آن‎چه بیان شد، ناظر بر عموم جریان‎های فعال و در صحنه امروز انجمن حجتیه است. طبعا افراد و افکاری منتسب به انجمن حجتیه وجود دارند که در برخي زمينه‌ها اختلاف و تمایزاتی با آن دارند.

گفت‎وگو با حیدر رحیم‎پور نویسنده کتاب «از انجمن پیروان قرآن تا انجمن حجتیه»

تفکیکی‎‎ها قبل از همه با امام بیعت کردند

مسأله نسبت میان انجمن حجتیه با مکتب تفکیک از جمله مسائلی است که به‎ویژه در سال‎‎های اخیر بسیار موردبحث بوده است. در این‎باره با استاد حیدر رحیم‎پور ازغدی به گفت‎وگو نشسته‎ایم.



استاد! سئوالی که برای برخی مخاطبین شما وجود دارد این است که شاید در نگاه اول به‎نظر برسد که بین تفکیکی بودن و انقلابی بودن تضادی وجود دارد. شما به‎عنوان فردی که مکتب تفکیک را ‎پذیرفته‎اید و در عین‎حال انقلابی نیز هستید، در این زمینه چه نظری دارید؟ چگونه این‎دو با هم جمع می‎‎شود؟

مگر تفکیک را شما به چه معنا می‎‎گیرید؟ که چنین سئوال ناآشنایی را می‎‎فرمایید.

منظور تفکیک دیدگاه‎‎های فلسفی و عرفانی از اسلام است.

درست است. ولی قبول‎نداشتن دیدگاه‎‎های فلسفی و عرفانی متنوع،‎ ارتباطی به انقلابی بودن و انقلابی نبودن ندارد. زیرا اگر این‎طور باشد، امام حسین (علیه‎السلام) نیز انقلابی نبوده است. چون حضرتش نیز تفلسف بشری را حجت نمی‎‎دانسته‎است. خیر! این یک ادعای بیهوده است، انسان حق دارد تفلسف بورزد؛ اما باید بین تفلسف خود با تفقه دینی تفکیک قائل شد، یعنی بگوید من این‎گونه می‎‎اندیشم، نه این‎که آن‎چه اندیشیده‎ام فلسفه اسلامی است! مجموعه مخالفین تفکیک خود را متدین می‎‎دانند، ولی بی‎پروا می‎‎گویند فلسفه ملاصدرا فلسفه اسلام است و بازتاب چنین پنداری این است که فلسفه ابن‎سینا و بسیاری که اصالت وجودی نیستند، اسلامی نیست. خوب حالا یا باید بگوییم که دیگر فیلسوفان مسلمان اسلامی نمی‎‎اندیشند و یا این‎که آنان مسلمان نیستند. زیرا اسلام تناقض نمی‎‎پذیرد، از این‎رو ما برای حل این مشکل می‎‎گوییم تفکر و تفلسف آزاد است، ولی پندار‎های خود را به اسلام نسبت ندهید و متأسفانه کسانی‎که آن حرف‎‎ها را می‎‎زنند، همین مطلب ساده را نفهمیدند. ما می‎‎گوییم وقتی که هرکس اندیشه خود را اسلامی می‎‎پندارد و آن را به اسلام می‎‎چسباند، اسلام تبدیل به کشکول درویشی می‎‎شود که هرکسی هرچه گدایی کند، در آن کشکول بریزد. فلسفه اسلامی همان است که از جان قرآن و روایات می‎‎جوشد و پرداختن به آن‎‎ها تفقه است، نه تفلسف. در فلسفه ما مطالب را از ذهن خود به‎وجود می‎‎آوریم، ولی در تفقه سعی می‎‎کنیم آن‎چه را که کتاب و سنت می‎‎گوید، بفهمیم. فقیه در لغت به کسی می‎‎گویند که تیر را به نشانه می‎‎زند. کسی است که وقتی حکم را صادر می‎کند، دقیقا بر پایه کتاب و سنت صادر می‎‎کند و تفلسف خود را در استنباط تأثیر نمی‎‎دهد.

پس به‎نظر شما ما چیزی به‎نام فلسفه اسلامی نداریم؟

چرا فلسفه اسلامی همان‎‎ها است که از قرآن و روایات استنباط می‎‎شود، چون آن‎چه را کتاب و سنت می‎‎گوید، برپایه فلسفه پروردگاری بوده که آفریدگار بشر است. در یک کلام، اگر منظور شما فلسفه اسلامی به‎معنای مصطلح آن است، خیر ما چنین چیزی را اسلامی نمی‎‎پذیریم. شیره اندیشه ما همان‎‎هایی است که پیامبر اکرم فرمودند و همان‎‎هایی است که امیرالمؤمنین در نهج‎البلاغه شرح می‎‎کنند. تفلسف اسلامی معادل با تفقه اسلامی است. سخن تفکیکی این است که به اعتبار این‎که فردی مسلمان است، نمی‎‎تواند بگوید هر چه من می‎‎اندیشم اسلامی است. همه این افراد مسلمانند، ولی این فلسفه‎ها، تفلسف مسلمانان است، نه فلسفه اسلامی. آنان که می‎‎گویند تفکیکی انقلابی نیست، معنی حرف‎شان این است که یازده امامی که در مسیر اسلام شهید شدند، انقلابی نبوده‎اند. این‎گونه سخنان، مغالطه و بی‎مبناست.

به‎نظر شما اصولیون از جمله امام خمینی (قدس‎سره) در فقه خود فلسفه را دخالت می‎‎دادند یا خیر؟

این سئوال خوبی است. سرآغاز باید بدانید همه فقهای اخیر شیعه اصولی هستند و اصولی بودن ربطی فلسفی بودن ندارد؛ اما اگر می‎‎خواهید بگویید امام در تفقه خود فلسفه را هم دخالت می‎‎داد، پاسخ این سئوال‎تان بسیاری از مشکلات را حل می‎‎کند؛ مشکلاتی که روزی خودم هم به آن مبتلا بودم. ما شش سال شاگرد مرحوم شیخ مجتبی قزوینی بودیم. ایشان بیان‎الفرقان را در شش جلد نگاشتند. توحید، نبوت، امامت، معاد، غیبت و شفاعت و همه را از دیدگاه کتاب و سنت. در همه موارد به نقد کسانی می‎‎پردازد که مطالب خودساخته را اسلامی می‎‎نامند. ایشان در تمام کتاب‎‎هایش حجیت فلسفه بشری را رد می‎‎کند؛ این داستان شنیدنی است: استاد بعد از وفات مرحوم آقای بروجردی به ما گفتند که برای آقا سیدمحمود شاهرودی و آقا سیدعبدالله تبلیغ کنید و ما چنان می‎‎کردیم. شب‎هنگام یکی از رفقای دوران نهضت نفت، به‎نام عبادی که طلبه بود، مرا در کانون نشر حقایق اسلامی آقای شریعتی دید و گفت شما که این همه قدرت دارید، چرا برای آقا روح‎الله تبلیغ نمی‎‎کنید؟ گفتم ایشان که داعیه رهبری ندارند و یک مدرس منزوی هستند. گفت خوب، ما باید تبلیغ کنیم. من این امر را با استاد شیخ‎مجتبی در میان گذاشتم، ایشان فرمودند خیر، شما کاری کنید که مرجعیت از ایران بیرون برود. من هم‌چون مرید ایشان بودم، همان کار را می‎‎کردم. تا این‎که یک شب مرحوم فردوسی‎پور که شاگرد ایشان و در خانه‎اش ساکن بود، پی من آمد. گفتم چه شده؟ گفت استاد فرموده‎اند هرچه زودتر فلانی را به این‎جا بیاور. نزد ایشان که رفتم، فرمودند «به کسی که از قول من نگفتی آقا روح‎الله مرجع نیست؟» گفتم خیر. خدا را شکر کردند و فرمودند: شما خودتان همین الساعه به آقا روح‎الله رجوع کنید. ایشان مرجع تمام شیعیان هستند. لیکن متأسفانه برخی بی‎خبران می‎‎گویند تفکیک با انقلاب تعارض دارد. همان سال 1342 به سرپرستی شیخ استاد ما تفکیکی‎‎ها جهت بیعت با امام با سه ماشین به قم رفتیم. وقتی برگشتیم، دوباره همان درس‎‎ها را شروع کردند. گفتم شما از طرفی ما را مقلد آقا روح‎الله می‎‎کنید و از طرفی دیگر می‎‎خواهید همان درس‎ها را بدهید؟ ایشان آن‎قدر خندیدند که نزدیک بود عبای‎شان بیفتد. گفت مگر شما عقایدتان را از کسی تقلید می‎‎کنید؟ مگر اصول دین هم تقلیدی است؟ این جواب سئوال اول شماست. اما این را بدانید که آقاروح‎الله ابدا در استنباطات خود به فلسفه اعتنایی ندارند. در صورتی که آیت‎الله خویی که در تفکیکی بودن‎شان حرفی نیست، گاهی اوقات آن‎قدر برپایه اصول استنباط می‎‎کند که می‎‎پنداری معتزلی مذهب است، ولی امام به اندازه‎ای در فتاوی خویش به کتاب و سنت تکیه می‎‎کنند که اصولیون هم بر ایشان تاخته‎اند. آری حضرت‎شان در استنباطات خویش کوچک‎ترین نظری به فلسفه بشری ندارند. اصول عقاید هرکس هم بستگی به‎خودش دارد. پس تا به حال سه نتیجه گرفتیم. یک: قائلین به تفکیک می‎‎گویند، هرچه می‎‎خواهید بیندیشید لیکن پندار‎های خود را به دین نسبت ندهید، بگویید نظریه من این است. دو: این درست که امام فیلسوف‎گونه می‎‎اندیشند، اما تفلسف بشری را به هیچ وجه در کشف حقایق آیات و روایات دخالت نمی‎‎دهند. سه: تفکیکی‎‎ها با وجود اختلاف نظر فلسفی با امام بر خلاف تصور شما اولین کسانی بودند که با امام بیعت کردند و تا آخر هم بهترین یاران امام ماندند. مرحوم میرزاجوادآقا رحمت‎الله علیه در سن 90 سالگی به جبهه می‎‎رفت و رابطه معنویش با امام تا این‎جا بود که یک روز امام فرموده بودند هر کس به دیدارم آمد، بگویید من تا ساعت چهار وقت ملاقات ندارم؛ خلوت کرده بودند. لیکن ساعتی بعد برمی‎گردند و می‎گویند که اگر میرزا جواد آقا آمد، بگذارید بیاید داخل! و نیم ساعت بعد میرزا جواد آقا آمد، ببینید ارتباطات معنوی و پشت پرده این دو بزرگ با عقاید فلسفی متفاوت تا کجاست. و همین میرزا جواد آقا کسی است که دو جلد کتاب را به‎گونه‎ای در رد فلسفه اصالت وجودی‎‎ها و عرفای‎شان نوشته است که اگر بخوانید، تعجب می‎‎کنید. آری فقیهی که استنباطاتش بر پایه کتاب و سنت باشد، سعه صدر دارد. گرچه درمبانی فلسفی دارای عقاید متفاوتی باشد. ولی اگر کسی مبانی فلسفی خود را در شرعیت‎شناسیش دخالت دهد، ما او را قبول نداریم.

در سفر اخیر مقام معظم رهبری به قم و در سخنرانی در جمع طلاب، ما شاهد تأکید ایشان مبنی بر این امر بودیم که در حوزه باید بیشتر به فلسفه اهمیت داده شود.

ما که نگفتیم به فلسفه اهمیت ندهید؛ می‎‎گوییم تفلسف خود را حجت ندانید. ایشان هم چندین‎بار فرمودند حوزه مسیر خود را عوض نکند و طلبه‎‎ها در همان ساختار فرهنگی که قدما برایشان ساخته‎اند، ثابت بمانند. ایشان هم نفرمودند که برپایه تفلسف خود احکام بسازید، بلکه روی تفقه عالمانه بسیار تأکید کردند.

یعنی شما فلسفه را ابزاری برای مقابله با غرب می‎‎دانید؟

من می‎‎گویم آن‎گاه که جان اسلام را درک کنید، از آن‎جایی‎که تفقه اسلامی قوی‎ترین و گویاترین تفلسف است، می‎‎توانید هرچیز غیراسلامی را رد کنید.